گفتگو: میثم قاسمی - فاطمه ملکی
منبع: عصرارتباط

اشاره
گفت و گو با وفا غفاریان کاری سهل و ممتنع است. سهل از آن رو که او به همه سوالات پاسخ می‌گوید و از هیچ پرسشی ناراحت نمی‌شود و سخت از آن جهت که پستی که او در اختیار دارد (رئیس هیئت مدیره شرکت مخابرات ایران) کمتر از سایر پست‌ها، اجرایی است.
غفاریان همانند همه مدیران، از آن‌چه در شرکت تحت مدیریتش می‌گذرد، به صورت کلی دفاع می‌کند اما سعی دارد وارد عرصه بی‌انصافی نشود و برخی مشکلات موجود را می‌پذیرد.
در پایان مصاحبه از او درباره شایعاتی پرسیدیم که وفا غفاریان را وزیر آینده ارتباطات و فناوری اطلاعات معرفی می‌کنند و مدیر 52 ساله مخابرات ایران، گفت که تنها یک سال از دوران خدمتش باقی‌مانده که ترجیح می‌دهد این زمان را به کارهای اجرایی بپردازد و پس از آن تمام وقت خود را برای تدریس در دانشگاه بگذارد.
بخش اول گفت و گوی یک ساعت و نیمه عصر ارتباط با وفا غفاریان -رئیس هیئت مدیره شرکت مخابرات ایران- پیش روی شما است.

آقای غفاریان، مخابرات وعده داده بود که وضعیت شبکه همراه اول تا پایان اردیبهشت ماه بهبود می‌یابد اما هنوز این اتفاق رخ نداده است. مشکل کجاست؟ و چه زمانی بهبود شبکه را شاهد خواهیم بود؟
مشکل کیفیت شبکه موبایل تهران، مسئله ظرفیت نیست. این را شاید همان روز اول هم از من شنیده باشید. همان روز اول که ما در سال 84 اینجا آمدیم و با وجود اینكه کیفیت شبکه به مراتب بدتر از این بود، ظرفیت لازم در شبکه وجود داشت. ‌مشکل طراحی است. چون طراحی در چندین مرحله و توسط چند شرکت مختلف به صورت تکه تکه صورت گرفته، هیچ موقع فرصتی برای طراحی یکپارچه شبکه به وجود نیامده است. بنابراین شبکه رشد پیدا کرده، بدون اینکه یکپارچه طراحی شده باشد.
در حال حاضر شرکت ارتباطات سیار با دو شرکت هماهنگ كرده است تا بخش مربوط به نوکیا را خود نوکیا بهینه سازی كند و بخش مربوط به اریکسون را اریکسون. این‌ها با هم کار می‌کنند تا اصلاحاتی که در این مقطع زمانی امکان دارد را انجام بدهند. شما می‌دانید نمی‌توان برگشت و از زمان صفر شبکه را طراحی کرد. محل، ارتفاع و ظرفیت سایت‌ها مشخص است و در یک آزادی عمل محدودی می‌توان طراحی را بهینه کرد که امیدواریم با برنامه‌های در دست اجرا کیفیت بهتر شود.
گزارشی به من داده‌اند که بر مبنای آمار و ارقام وضعیت بهتر شده است؛ منتها آنچه از دید من ملاک است، آمار و ارقام دستگاه‌های اندازه‌گیری نیست. آنچه مهم است چیزی است که از آزمایش در حال حرکت (drive test) در سطح خیابان‌ها به‌دست می‌آید.

KPI (شاخص سنجش کیفیت) واقعی الان چقدر است؟
KPI مهم نیست. در KPI وقتی میانگین گرفته می‌شود، همه چیز از بین می‌رود. مثلا می‌گویند KPI تهران این‌قدر است و در دنیا آن مقدار به درد نمی‌خورد. وقتی میانگین گرفته می‌شود خیلی چیزها از بین می‌رود. KPI باید بر مبنای آزمایش در حال حرکت (drive test) و سایت به سایت یا حتی سکتور به سکتور اندازه‌گیری شود. چون وقتی من و شما صحبت می‌کنیم، از یک سایت شبكه استفاده می كنیم.

یعنی KPIهایی که اعلام می‌شوند واقعی نیستند؟
کاملا واقعی است. منتها به خودی خود نشان دهنده کیفیت شبکه نیست. وقتی برای یك بیمار می‌گوییم فشار خون چقدر است، فشار خون سلامت کل بدن را نشان نمی‌دهد. تنها یکی از فاکتورها است. آنچه از دید ما اهمیت دارد و ملاک قطعی بهبود کیفی شبکه است، آزمایش در حال حرکت (drive test) است که در خیابان‌ها انجام می‌شود و اینکه اعلام شود چند بزرگراه در وضعیت استاندارد قرار دارد. این همان وضعیتی است که عملا مردم مشاهده می‌کنند. باید در این شاخص بهبود ایجاد شود. در KPI بله؛ اعداد بهتر شده ولی مهم معیارهای میدانی است.

در باب توسعه MMS و GPRS که تا حالا به چند شهر بزرگ رسیده، چه برنامه‌هایی دارید؟
بحث اینترنت روی موبایل عملیاتی شده است. از نظر پوشش، همان‌طور که می‌فرمائید فراگیر نیست و فقط در تعدای از شهرها فعال است و مهمتر از این، بحث سرعت است. نمی‌دانم شما با اینترنت همراه اول کار می‌کنید یا نه. من دائم کار می‌کنم.

دیشب تا ساعت 12 داشتم و بعد قطع شد.
حالا قطع بودن یک بحث است و اینکه زمانی که وصل است؛ سرعت چگونه باشد، بحث دیگری است. دو محور در این زمینه در حال پیگیری است. یکی پوشش و دیگری سرعت. سرعت در GPRS و اصولا در نسل دوم، محدودیت‌های جدی دارد. امیدواریم که بتوانیم بعد از مدتی EDGE را فعال کنیم که کیفیت بالاتر بیاید. مجوز طراحی و اجرای نسل سوم هم به ما داده شده. آن را هم داریم بررسی می‌کنیم. اصل اینترنت موبایل را باید در نسل سوم دنبال کنیم.

تا اپراتور سوم نیاید که نمی‌توانید خدمات نسل 3 را عرضه کنید.
در پروانه ما اینگونه ذکر شده که دو سال بعد از اپراتور سوم. منتها چون اپراتور سوم کارش مقداری تاخیر پیدا کرد، اجازه داده شده تا کار را به صورت آزمایشی (Pilot) شروع کنیم.
یعنی شما شبکه را مبتنی بر 3G طراحی می‌کنید؟
ما شبکه را بر مبنای SDR (software defined radio) توسعه می‌دهیم. یعنی یک BTS نصب می‌کنیم و برمبنای نرم‌افزاری که رویش نصب می‌شود، می‌تواند نسل 2 یا 3 باشد، که خیلی در هزینه صرفه‌جویی می‌شود.

پس خودتان هم از شبکه فعلی خیلی انتظار کیفیت مطلوب ندارید؟
نه اصولا نسل دوم در خصوص اینترنت با سرعت بالا در هیچ جای دنیا ادعا ندارد. چون پهنای باند کاملا محدود است و اصلا به خاطر همین، نسل سوم و LTE مطرح شد. فعلا می‌توانیم یک مقدار در GPRS بهبود بدهیم. بعد از این هم مقداری در EDGE بهبود داشته باشیم. ولی باز سرعت محدود خواهد بود. باید برویم سراغ نسل سوم. نسل سوم تا اندازه زیادی می‌تواند نیازهای فعلی اینترنت موبایل ما را برطرف کند. در نسل چهارم و LTE که محدودیت پهنای باند نخواهیم داشت.

الان آمار دارید که چقدر کاربر GPRS و MMS دارید؟
نه، حفظ نیستم. می‌توانم برایتان بپرسم.

بین عموم مردم شایع است که تعرفه GPRS همراه اول خیلی گران است. یعنی وقتی قبض برایشان می‌آید، شوکه می‌شوند. این علت خاصی دارد؟ یا شما براساس همان تعرفه‌های اعلام شده، محاسبه می‌کنید؟
همان تعرفه‌هایی که رگولاتوری ابلاغ کرده، اعمال می‌شود. به نظر شخص من گران نیست، ولی اصولا بحث اینترنت پرسرعت زیاد در سبد هزینه‌های خانواده جایی ندارد. در ADSL هم همین مشکل وجود دارد. این نیست که ADSL خیلی گران است، بلكه این است كه در سبد هزینه خانواده جایی ندارد.

تعرفه‌های رگولاتوری همیشه سقف است. شما برنامه‌ای برای کاهش ندارید؟
نه فعلا همان اعمال می‌شود.

شرکت مخابرات ظاهرا مناقصه‌هایی را برای خرید مودم و عرضه اینترنت پرسرعت برگزار می‌کند. در این زمینه مشغول چه اقداماتی هستید؟
ما اصولا در اینترنت پر سرعت وضعیت بالایی نداریم. دو مولفه اصلی را باید بهبود بخشید. یکی قابلیت دسترسی؛ یعنی هرکس در هر منطقه‌ای قابلیت اتصال به اینترنت پر سرعت را داشته باشد. الان اینگونه نیست. من شهرستان‌های کوچک را کار ندارم در خود تهران هم با محله‌های خیلی حاشیه‌ای و حومه‌ای هم کار ندارم. در مرکز تهران نیز در بعضی مناطق دسترسی به اینترنت پرسرعت دشوار است. یعنی سرمایه‌گذاری انجام نشده. یکی از محدودیت‌های اینترنت پرسرعت الان دسترسی است. دوم بحث قیمت است. قیمت خیلی مهم است. حتی اگر بحث دسترسی حل شود ولی قیمت در حدی پائین نیاید که بتواند خود را در سبد هزینه خانوار جا دهد، علیرغم دسترسی، ضریب نفوذ بالا نخواهد رفت. اگر ما بخواهیم ضریب نفوذ را بالا ببریم، باید این دو مولفه را بهبود ببخشیم. دقیقا مشابه كاری كه در تلفن همراه انجام شد.
بهبود این دو مولفه کار شرکت مخابرات ایران به تنهایی نیست. یعنی شرکت مخابرات ایران، شرکت زیرساخت، شرکت فناوری اطلاعات و شركت‌های بخش خصوصی همه باید دست به دست هم بدهند تا این دو مشکل بر طرف شود.
برنامه‌ای وجود دارد که شبكه اینترنت در سقف 3 میلیون پورت توسعه یابد. برای هر استان برنامه‌ریزی شده تا بتوانیم حداقل بحث دسترسی را بهبود ببخشیم. یعنی به گونه‌ای در مراکز سوئیچی که در کل کشور داریم تجهیزات پورت‌های پر سرعت را نصب کنیم که هرکس برای استفاده خانگی یا تجاری یا آموزشی، امکان اتصال به شبکه را داشته باشد.
یک جریان دیگر هم دارد دنبال می‌شود که کاهش قیمت است. سوال اصلی پیش روی این است كه ما چگونه می‌توانیم قیمت را تا حدی پائین بیاوریم که برای مردم مطلوب باشد که Dial Up را رها کنند؟
این كار چند مرحله دارد. یک مرحله، آن طرف Gateway است. یعنی قبل از وارد کشور شدن، که در حال تلاش هستیم با روش‌هایی قیمت را پائین بیاوریم. راهکارهایی توسط شرکت زیرساخت دنبال می‌شود. دوم پدیده انتقال است. وقتی محتوا در بندرعباس تحویل گرفته شد تا به نقاط مختلف کشور برسد، هزینه انتقالی دارد که بالا است. یعنی با هزینه انتقال فعلی قطعا نمی‌توانیم اینترنت ارزان قیمت داشته باشیم. در آن قسمت هم با کمک زیرساخت داریم تلاش می‌کنیم. بعد هم بحث لایه توزیع و دسترسی در شهر است که این وظیفه مخابرات استان‌ها است. آن هم بالا است. یعنی هزینه‌ای که از کاربر برای توزیع گرفته می‌شود، بالا است. اگر ما بتوانیم در این چند مقطع هزینه‌ها را کاهش دهیم، به قیمت مناسب می‌رسیم. در یک مرحله این کار انجام شد و 25 درصد قیمت‌ها کاهش پیدا کرد؛ البته چیزی نصیب مردم نشد. اما این دفعه داریم مراقبت می‌کنیم که اگر کاهش قیمتی در مرحله ورود به کشور یا انتقال یا در توزیع انجام شد، حتما کاهش قیمت برای مردم هم داشته باشیم.

یکی از روزنامه‌ها در مطلبی، از شما به‌عنوان "سد بزرگ در برابر اینترنت پر سرعت" نام‌برده بود.
چرا؟

عدم همکاری با بخش خصوصی و اینکه اجازه توسعه اینترنت پرسرعت در کشور را نداده‌اید.
نه واقعا این‌طور نیست. براساس مصوبه كمیسیون تنظیم مقررات، دو سال مخابرات را از سرمایه‌گذاری روی اینترنت پر سرعت منع کردند. یعنی در آن دو سال، بازار انحصاری در دست بخش خصوصی بود. اتفاق خاصی نیفتاد. سال بعد هم سازمان مدیریت، اعتبارات مربوط به اینترنت پرسرعت را از ردیف بودجه ما حذف کرد که فرصتی برای بخش خصوصی ایجاد کند.
به نظر من خط کشی بین بخش خصوصی و دولتی مشکل ما را حل نخواهد کرد. همه باید تلاش کنند و این دو مولفه را بهبود ببخشند. اگر این دو مولفه بهبود پیدا کند، اینترنت پر سرعت بهبود پیدا می‌کند. اگر نه، چه خصوصی و چه دولتی شاهد بهبود در وضع اینترنت پر سرعت نخواهیم بود.

الان یکی از مشکلات بخش خصوصی این است که در نقاطی از شهرها کافوی‌ نوری وجود دارد یا خطوط PCM هستند.
خیلی کم است. چند سال است دارند PCMها را جمع می‌کنند.

خبرهایی هست که جمع نمی‌شوند و آن‌هایی که در انبار هستند، هنوز نصب می‌شوند.
نه خیلی محدود است. حالا اگر بخواهید، آمار می‌گیرم در تهران در برابر این تعداد مشترکینی که داریم، چندتا PCM وجود دارد.

ظاهرا 8 در صد است.
8 درصد درست است. 8 درصد خطوط PCM است. منتها سه نکته را توضیح می‌دهم که خوب است بدانید. یکی اینکه در تهران حدود 5 میلیون خط فعال داریم. ADSL ما چیزی حدود 130هزار تا است. یعنی خیلی فاصله دارد که به مرز 8 درصد برسد. دومین نکته این است که مخابرات اعلام کرده هرکس بخواهد ADSL داشته باشد و خطش PCM،‌ اعلام کند، خط را عوض می‌کنیم. پس مانعی نیست.
بگذارید از زاویه دیگری به موضوع وارد شوم. به نظر من دولت نهم در CT خوب پیشرفت کرد. به نظرم می‌آید که تمرکز دولت دهم را بر IT بگذاریم. یعنی در بخش مخابرات چه موبایل و چه ثابت، تحولات خوبی در طول نهم داشتیم. چه از نظر هزینه و چه دسترسی تقریبا می‌توان گفت مردم دغدغه‌ای ندارند.
به نظر من هزینه و تمرکز و همین برنامه‌ها را در دولت دهم باید در IT داشته باشیم. اگر بتوانیم این‌طور برنامه‌ریزی کنیم، تصور می‌کنم در پایان این دوره، همان شرایطی که برای بخش CT به وجود آمده، می‌تواند برای IT هم اتفاق بیفتد. قیمت پائین بیاید و دسترسی فراوان شود و مردم به راحتی بتوانند از اینترنت پرسرعت استفاده کنند.

الان خطوطی که می‌دهند PCM هست یا نه؟
نه. این نکته سومی بود که می‌خواستم بگویم. یک برنامه پنج ساله هم دارند که هر سال 20 درصد از خطوط PCM را جمع می‌کنند.

اما ظاهرا برخی از کاربران که به مخابرات مراجعه می‌کنند، برای عوض کردن خط خود دچار مشکلات فراوانی می‌شوند.
حالا این روال اداری وجود دارد. اما منطق کار اینگونه است که اگر کسی بخواهد ADSL بگیرد و خط PCM داشته باشد، بگوید برایش عوض می‌کنند.

کافوی نوری چی؟
ممنوعیت نیست. محدودیت فنی است. یعنی تجهیزاتی که از قبل خریداری شده قابلیت این کار را ندارد که این هم باید کم کم تجهیزات خریداری و نصب شود تا مشکل بر طرف شود. این‌طور نیست که مخابرات محدودیتی ایجاد کرده باشد.
همین کارها است که باید انجام شود. من دوباره عرض می‌کنم که اگر ما دولت دهم را روی IT متمرکز کنیم، تصور می‌کنم همان اتفاقی که برای مخابرات رخ داد، می‌تواند برای اینترنت و IT رخ دهد. من تصور می‌کنم این کار شدنی است و شایسته هم هست که انجام شود. طبیعتا طی 5 سال PCMها حذف می‌شود. ONUها به تجهیزات اینترنت مجهز می‌شوند، قیمت‌ها پائین می‌آید و دسترسی افزایش پیدا می‌کند و در پایان دوره ما احساس می‌کنیم که یک جهش قابل قبولی در این زمینه اتفاق افتاده است.

شرکت‌های خصوصی از ورود مخابرات به عرصه خدمات اینترنت پرسرعت یک واهمه‌ای دارند. چون به هر صورت لینک‌ها و زیرساخت‌ها در اختیار شما است و قیمت تمام شده هم برای شما خیلی کمتر از PAPها است. اینجا رقابت به نفع شما تمام می‌شود. شما باید ساز و کاری داشته باشید که آن‌ها هم بتوانند روی پای خودشان بایستند و درآمدی داشته باشند.
ما موضوع را رقابتی نمی‌بینیم. موضوع را تعاملی و همکاری می‌بینیم. شما درست می‌گویید. از بعد فنی و تجهیزات و سرمایه، طبیعتا ما خیلی قوی‌تر هستیم. از بعد انعطاف و تعاملات با مشتریان اتفاقا ما ضعیف هستم و PAPها قوی هستند. اگر می‌شد قاعده مشخصی توافق می شد که این‌ها را با هم تلفیق کرد، به نظرم کار خیلی سریع و موضوع از رقابت به همکاری تبدیل می‌شد.
ما خیلی تلاش می‌کنیم که این کار را انجام بدهیم. به نظرم می‌آید PAPها هم مایل به انجام این کار هستند. PAPها که می‌گویم منظورم هر یازده شرکت نیست. ولی هستند شرکت‌هایی که از این طرح استقبال کرده‌اند و مایل هستند این کار را انجام بدهند. دارند با آقای مهندس روح‌اللهی در تهران مذاکره می‌کنند، انشا ا... اگر الگویی در تهران موفق باشد،‌ همان را در شهرستان‌ها هم اعمال می‌کنیم.

خیلی‌هایشان نگران هستند که اگر مخابرات وارد بشود، چه بلایی سرشان می‌آید. با توجه به اینکه تا الان خیلی فضا و امکان نداشته‌اند که خودشان را بالا بکشند.
به هر صورت محدود کردن مخابرات چاره کار نیست. ما سال 84، 85 و 86 به کل از توسعه اینترنت محروم شدیم. خوب اتفاق خوبی برای کشور رخ داد؟ یعنی PAPها جلو رفتند، دسترسی را بالا بردند؟ این اتفاق برای کشور نمی‌افتد. من عرض می‌کنم اگر مدل رقابتی باشد که یا این باید کار کند یا آن، به نتیجه نخواهیم رسید. ولی اگر بتوانیم توانمندی هر دو را با الگویی ادغام کنیم، اتفاق خوبی می‌افتد.

درباره همان سه میلیون پورت، شما کار را شروع کرده‌اید؟
بله کار شروع شده. تمام استان‌ها درصدد برگزاری مناقصه‌ها هستند. تجهیزات که نصب شود، زمان واگذاری‌ها اعلام می‌شود. این فقط بعد دسترسی است و همزمان با آن می‌توانیم موضوع کاهش قیمت‌ها را دنبال کنیم.

طبق برنامه زمان‌بندی واگذاری‌ها چه زمانی آغاز می‌شود؟
براساس سهمیه‌ای که از سوی مجمع مخابرات به آن‌ها اختصاص داده شده، استان به استان فرق می‌کند.

استان تهران چه زمانی آغاز می‌کند؟
انشا ا... تا پایان سال بعد انجام می‌شود.

پس از واگذاری سهام مخابرات، تکلیف اسپادان و تالیا چه می‌شود؟ براساس قانون، باید بعد از دو سال از واگذاری سهام مخابرات، تکلیف 49 درصد سهامتان در اسپادان را مشخص کنید. آیا می‌خواهید واگذار کنید یا بخرید؟
هنوز تصمیمی در این مورد گرفته نشده است. ما در اسپادان سهم داریم و اینکه این سهم را چه کنیم، تصمیمی در هیئت مدیره گرفته نشده است.

درباره تالیا چه‌طور؟ تالیا در بدنه مخابرات خواهد ماند یا اینکه ...
تالیا قضیه‌اش کاملا متفاوت است. تالیا یک قرارداد BOT دارد که تا 10 سال به‌عنوان پیمانکار مخابرات عمل می‌کند و بعد از آن کلیه امکانات و تجهیزاتش در مخابرات می‌ماند.

تعداد مشترکان تالیا جزو مشترکان مخابرات محاسبه می‌شود؟
این هم جای بحث دارد. نظر ما این است که این کار نشود. چون 38 میلیونی که برای ما دیده‌اند اگر بخواهند یک میلیون را هم برای تالیا کم کنند، ما را محدود می‌کند. داریم روی این موضوع مذاکره می‌کنیم.

یعنی هنوز تفکیکی نشده است؟
هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌ایم که آیا تالیا به‌عنوان پیمانکار، سهمیه تعداد مشترکینش باید از سهمیه مشترکین پروانه ما کسر شود یا نه.

چرا این پیمانکار این‌طور عمل کرده؟ هنوز مشترکانش به یک میلیون هم نرسیده؟
تالیا عمدتا مشکل سرمایه‌ای داشته نه مشکل اجرایی. شما می‌دانید آن زمانیکه آن‌ها در مزایده شرکت کردند، یکی مجتمع رفسنجان، یکی O2 و یکی هم یک شرکت سرمایه‌‌گذار بود. در بدو امر هر دو آن شرکت‌ها کنار رفتند و تنها تالیا ماند. هم از نظر راهبری و هم از نظر سرمایه‌گذاری بار سنگینی روی دوش تالیا افتاد. اخیرا تالیا به دنبال این است که یک سرمایه‌گذار جدید را وارد کار کند. پروانه تالیا ارزش دارد و اجازه حضور در بازار ایران را به او می‌دهد که طبیعتا از دید سرمایه‌گذاران، جذاب و قابل توجه خواهد بود.

الان بیش از یک سال است که بحث سرمایه‌گذاری مطرح شده اما هنوز به نتیجه نرسیده است.
تالیا با سرمایه‌گذاران متعدد صحبت کرده‌اند، اما هیچ کدام به مرحله نهایی نرسیده.

مخابرات نمی‌خواهد خودش دست تالیا را بگیرد؟
ما شرکت همراه اول داریم. طبیعتا منابع سرمایه‌گذاری و توسعه‌ای را بر همراه اول متمرکز می‌کنیم. منطقی نیست که بخواهیم سرمایه را در تالیا بگذاریم.

برخی می‌گویند مشکل تالیا بیشتر از هر چیز سیاسی است.
نه. من به عنوان کسی که در جریان ریز قضایا هستم، اصلا چنین مواردی نه مطرح بوده و نه اصلا در ذهن بوده. مشکل همانی است که که عرض کردم. سرعت توسعه محدود بوده، سرمایه‌گذاری محدود بوده و نتوانسته به آن حدی که باید، برسد. شما یادتان هست پیش از آنکه همراه اول و ایرانسل سیم‌کارت اعتباری بدهند، چه بازار طلایی برای تالیا وجود داشت. اگر می‌توانست آن زمان بحث سرمایه‌ای را حل کند و یک توسعه سریع داشته باشد، راحت می‌توانست به 2 و 6 میلیون مشترك برسد.

نمی‌خواهید سیم‌کارت‌های اعتباری همراه اول را کلا به تالیا بدهید؟ شاید اینطوری تقویت شود.
نه چنین بحثی وجود ندارد. MCI برنامه خود را دارد و تالیا هم برنامه خود را.

الان تالیا شبکه‌ای دارد که ظرفیت خالی دارد و می‌شود از آن خیلی استفاده کرد.
درست است. اما این منطقی ندارد که سیم‌کارت‌های یك اپراتور را به اپراتور دیگری بدهیم. در دنیا رسم است که اگر یک اپراتور ظرفیت مازاد دارد، اپراتورهای مجازی راه‌اندازی می‌کنند.