وضعیت سلامت الکترونیکی در ایران
امروزه وسعت بهره‌مندی از دنیای دیجیتال در تمامی ابعاد زندگی ما قابل تعمیم است. این گستردگی تا آنجا فراگیر است که حوزه سلامت و بهداشت به استفاده از امکانات فناوری اطلاعات وابسته شده است.
استفاده از امکانات دیجیتال در حوزه سلامت این امکان را فراهم می‌کند که تبادل اطلاعات و اسناد پزشکى میان موسسات بهداشتى و درمانى فراهم شود به‌نحوى که همواره از آخرین تغییرات دارویى، نسخه‌هاى درمانى، آموزش‌هاى پرستارى و مراقبتى و دیگر اطلاعات موردنیاز بتوان آگاه شد، همچنین با به روز کردن بانک‌هاى اطلاعاتى (Data Base) در این حوزه می‌توان آخرین تجربیات خود را در اختیار همگان قرار داد.
در کشورمان بند الف ماده 35 قانون برنامه پنجم توسعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را موظف کرده تا به‌منظور ارائه خدمات الکترونیکی سلامت نسبت به استقرار سامانه پرونده الکترونیکی سلامت ایرانیان و سامانههای اطلاعاتی مراکز سلامت در هماهنگی با پایگاه ملی مرکز آمار ایران و سازمان ثبت احوال اقدام کند.
آخرین اقدامات وزارت بهداشت در این زمینه نشان می‌دهد که در حال حاضر حدود 57 هزار نقطه بهداشتی و درمانی در سطح کشور وجود دارد که بر اساس برنامه پنجم توسعه، حدود 27 هزار نقطه باید به شمس (شبکه ملی سلامت) مجهز شوند اما آخرین اقدامات این وزارتخانه در این حوزه نشان می‌دهد تشکیل 5/ 4 میلیون پرونده الکترونیک سلامت، مهم‌ترین اقدام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در حوزه فناوری اطلاعات در سال گذشته بوده است.
اما راه‌اندازی مرکزی برای تبادل اطلاعات بین دیگر سازمان‌های مرتبط با وزارت بهداشت نیازمند راه‌اندازی پروژه‌ای با نام «پرونده ملی سلامت» است که به دلیل آماده نبودن زیرساخت‌های لازم این پروژه به راه‌اندازی شمس (شبکه ملی سلامت) تبدیل شده است تا پس از آماده شدن زیرساخت‌های لازم سامانه پرونده الکترونیک سلامت به‌طور کامل بر آن قرار گیرد. با راه‌اندازی زیرساخت شبکه ارتباطی و مرکز ملی داده‌های سلامت تاکنون اتصال 1200 مرکز بهداشتی درمانی جدید به این شبکه تحقق یافته است.
نمایی از سلامت الکترونیک
سلامت الکترونیکى الگوهاى جدیدی از ارتباط میان پزشک و بیمار؛ پزشک و پزشک است که درمان‌هاى online، محرمانه ماندن اطلاعات بیماران، محرمانه نگه داشتن مهارت‌هاى تخصصى پزشکان و نیز رضایت پزشک و بیمار در درمان از جمله کارکردهای آن است. این ارتباط بین بیمار و پزشک گاه می‌تواند به صورت تمام‌وقت و ۲۴ ساعته باشد به این ترتیب که بیمار از طریق آدرس اینترنتى که پزشک معالجش در اختیار او قرار داده، مى‌تواند آخرین اطلاعات را درباره بیمارى خود به‌دست آورده و با آخرین و جدیدترین درمان‌ها آشنا شود.
بیمار همچنین مى‌تواند علائم و نشانه‌هاى جدید را که خود مى‌بیند و دردهایى را که در بدن خود احساس مى‌کند به صورت online در اختیار پزشک معالج خود قرار دهد و پزشک نیز راهنمایى‌هاى خود را به صورت online انجام دهد، بدون اینکه نیاز به حضور فیزیکى هر یک از دو طرف در مطب و یا بیمارستان باشد، همچنین در صورت حاد شدن مشکل مریض مى‌تواند با ارسال درخواستى براى پزشک معالج خود، تقاضاى حضور فیزیکى وی را در منزل یا محل کار خود داشته باشد.
این نحو از ارتباط در دنیا که به e-Health شهرت دارد باعث میشود که افراد خدمات سرویس‌هاى بهداشتى درمانى مورد نیاز خود را از ارائه‌دهندگان آن در هر نقطه از جهان دریافت کنند. این خدمات مى‌تواند شامل مشاوره‌هاى ساده و ابتدایى تا معالجات پیچیده‌ترى در بیمارى‌هاى مزمن باشد، به این ترتیب فردى که تاکنون امکان استفاده از خدمات بهداشتى را تنها در شهر خود داشته است اکنون توانایى استفاده از این خدمات را در هر کجاى دنیا دارد و دسترسى استفاده‌کنندگان به مراکز بهداشتى راحت‌تر شده و به این ترتیب امکان برقرارى عدالت فراهم خواهد شد.
تولد سلامت الکترونیک در ایران
اگر نگاهی اجمالی به نحوه به وجود آمدن سلامت الکترونیک در کشور بیندازیم خواهیم دید که آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی اولین مراکزی بودند که در ایران از رایانه استفاده کردند. در دهه ۶۰ با تجربه کاربری سیستم‌های مکانیزه در آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی و به ندرت برخی از رادیولوژی‌ها و مطب‌ها در حوزه سلامت همراه بود، اما در اوایل دهه ۱۳۷۰ با مطرح شدن روال‌های جاری ثبت و ضبط اطلاعات و اسناد در بیمارستان‌ها ادامه این روال به‌عنوان یک ضرورت احساس شد.
بنابراین سرانجام موضوع کارت هوشمند سلامت به‌عنوان شاخه‌ای از سلامت الکترونیکی مطرح و از سال ۸۴ در قالب طرح انسجام با همکاری دفتر همکاری‌های فناوری ریاست‌جمهوری، مرکز تحقیقات مخابرات، وزارت بهداشت و سازمان تامین اجتماعی آغاز شد. پس از تغییراتی که در تیم سلامت الکترونیک مرکز تحقیقات مخابرات به وجود آمد، موضوع سلامت الکترونیک در دو شاخه «کارت هوشمند سلامت» و «پرونده سلامت الکترونیک» در کشور دنبال شد.
همچنین پروژه کارت هوشمند بیماران خاص از سال ۸۵ شروع شد و پروژه ثبت نسخه الکترونیک بیماران خاص در کارت هوشمند به جای دفترچه بیمه از سال ۸۷ در استان سمنان به‌طور آزمایشی اجرا و سهمیه دارویی بیماران خاص در کارت هوشمند آنها وارد شد.
در حال حاضر در ایران فعالیت‌های پراکنده‌ای در زمینه سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی، درمانگاه‌ها، مطب‌ها و داروخانه‌ها صورت گرفته است. همه این اطلاعات به نوعی نقشه اصلی هدایت درست بیمار به سمت درمان است که قابلیت و نیاز به اشتراک گذاشتن این دست از اطلاعات را بیش از پیش ضروری کرده است. اطلاعات بالینی موجود در سیستم‌های قابل دسترسی می‌توانند کمک‌کننده در تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر اطلاعات صحیح در بهداشت Evidence ase Medicine باشند.
اما آنچه وزارت بهداشت تاکنون در زمینه سلامت الکترونیک ارائه کرده در توسعه شبکه ملی سلامت (شمس)، راه‌اندازی زیرساخت شبکه ارتباطی، مرکز ملی داده‌های سلامت با ذخیره، بازیابی و پردازش ظرفیت بالای اطلاعات سلامت، آماده‌سازی و انتشار کتاب خدمات الکترونیک سلامت با معرفی بیش از 110 خدمت الکترونیکی، تشکیل بیش از 200 هزار پرونده الکترونیکی در بخش بستری، توسعه پرونده الکترونیکی سلامت به بیش از 3/ 4 میلیون پرونده است که با توجه به توسعه تکنولوژی و استفاده از این امکان بالقوه نیاز به گسترده‌تر شدن این خدمات را ضروری‌تر می‌کند.