آیا فناوری رشد مغزی کودکان را مختل می‌کند؟
«میشل دسمورژه»، عصب شناس مشهور فرانسوی این هفته با طرح ادعایی مبنی بر ارتباط مستقیم میان کاهش میانگین بهره هوشی کودکان و میزان استفاده آنها از ابزارهای دیجیتال مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان قرار گرفت. او در جریان انتشار کتاب جدید خود این ادعا را مطرح کرد و توضیح داد فناوری دیجیتال می‌تواند مانع رشد مغزی کودکان شود.
دسمورژه که مدیریت تحقیقات مؤسسه سلامت ملی فرانسه را برعهده دارد و پیش از این با مراکز تحقیقاتی بزرگ از جمله مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) و دانشگاه کالیفرنیا همکاری کرده است، با ادعای علمی خود بحث‌های زیادی را در رابطه با نحوه دسترسی کودکان به فناوری و پیشرفت‌های مغزی آنها نسبت به کودکان یک نسل قبل‌تر مطرح کرد.
او در کتاب جدید خود کودکانی که پس از همه‌گیری اینترنت به‌دنیا آمده‌اند را «بومیان دیجیتال» معرفی می‌کند و براساس آخرین مطالعات خود اظهار داشته است که این دسته از افراد نسبت به والدین خود از بهره هوشی پایین‌تری برخوردار هستند. این اتفاق در حالی صورت می‌گیرد که پیش از ظهور «بومیان دیجیتال» همه نسل‌های جدید نسبت به یک نسل قبل از خود بهره هوشی بالاتری داشتند و هم‌اکنون این مسأله نگرانی‌های فراوانی را مطرح کرده است.
این بومیان دیجیتال
بسیاری از والدین بر این باورند که فناوری و ابزارهای دیجیتال برای رشد کودک ضروری است ولی اینکه هر کودک بسته به شرایط سنی خود تا چه اندازه می‌تواند مقابل نمایشگرهای دیجیتال قرار بگیرد پرسش مهمی است که در این زمینه مطرح میشود.
سازمان بهداشت جهانی براساس آخرین بررسی‌های خود اعلام کرد تا پیش از همه‌گیری ویروس کرونا هر کودک به‌طور میانگین 4 ساعت و 30 دقیقه از تلفن همراه استفاده می‌کرده است ولی از زمان بسته شدن مدارس و لزوم به کارگیری ابزارهای آموزش آنلاین، میانگین استفاده از تلفن همراه توسط کودکان به روزانه 6 ساعت رسیده است و در برخی کشورها نظیر امریکا و انگلیس این رقم تا 8 ساعت و 40 دقیقه هم افزایش یافته است. تعداد پیام‌هایی که کاربران در اپلیکیشن‌های اجتماعی رد و بدل می‌کنند هم در جریان انتشار ویروس کرونا و خانه‌نشینی آنها بیشتر شده است و در گزارش اخیر سازمان جهانی بهداشت آمده است که کودکان این روزها 5 برابر بیشتر از قبل به یکدیگر پیام می‌فرستند. میزان ارسال پیام توسط نوجوانان و بزرگسالان نیز در این دوره زمانی به ترتیب رشد 13 برابری و 7.5 برابری را تجربه کرده است.
انجمن روانشناسی انگلیس هم آگوست امسال یک نظرسنجی مجزا را روی والدین کودکان بین سنین 5 تا 17 سال انجام داد و در پایان 70 درصد آنها اعلام کردند میزان استفاده از دستگاه‌های دیجیتالی توسط فرزندان‌شان بیشتر شده است و در این میان 60 درصد والدین توضیح دادند که مخالفتی با این اتفاق نداشته‌اند. در این بررسی مشخص شد کودکانی که فرآیند تحصیل خود را به‌صورت مجازی دنبال می‌کنند، پس از انجام تکالیف مدرسه به‌طور روزانه 1.5 ساعت را در دستگاه‌های دیجیتالی گشت و‌گذار می‌کنند. این مرکز هشدار داد زمان طولانی استفاده از نمایشگرهای دیجیتال برای کودکان می‌تواند به‌صورت ناخواسته آسیب‌های دائمی را به مغز در حال رشد آنها وارد کند. این اتفاق همچنین می‌تواند توانایی تمرکز، توجه، دقت، احساس نگرش، برقراری ارتباط با دیگران و… را نیز در این دسته از افراد با اختلال مواجه کند.
«پنه لوپه لیچ» نویسنده کتاب پرفروش «خردسال و کودک شما» پیش از این توضیح داده بود بهترین اتفاق برای کودکان زیر دو سال این است که به هیچ وجه با نمایشگرهای دیجیتال در ارتباط نباشند و البته بررسی‌های کنونی نشان داده که این روزها وضعیت تربیت کودکان به‌صورت کاملاً متفاوت دنبال میشود. او توصیه کرده است: «صفحه نمایش‌ها نمی‌توانند به‌طور کامل جایگزین ارتباطات رو در رو شوند ولی در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا و لزوم دنبال کردن آموزش‌های از راه دور باید توجه داشته باشیم که کودکان تا حد سالم باید از این ابزارها استفاده کنند.»
وزارت بهداشت و خدمات انسانی امریکا تخمین زده است که کودکان این کشور روزانه هفت ساعت را با دستگاه‌های الکترونیکی و رسانه‌های دیجیتال سپری می‌کنند. کمیته علوم و فناوری وابسته به دولت انگلستان نیز در مورد تأثیر رسانه‌های اجتماعی و میزان استفاده از نمایشگرهای دیجیتال بر سلامت کودکان به تازگی گزارشی را منتشر کرده و توضیح داده است که این مسأله می‌تواند بر سلامت مغز کودکان تأثیرات مستقیم برجا بگذارد.
سازمان جهانی یونیسف نیز این ماه تأثیرات فناوری دیجیتال بر روانشناختی کودکان از جمله احساس خوشبختی، سلامت روان و زندگی اجتماعی را مورد بررسی قرار داد و نتایج آن را منتشر کرد. با این توضیحات می‌توان دریافت سازمان‌های بزرگ جهانی در مورد استفاده از دستگاه‌های دیجیتال و تأثیرات آن بر سلامت مغز کودکان ابراز نگرانی می‌کنند.
فناوری؛ خوب یا بد؟
کارشناسان با بررسی‌های خود در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که هنوز نمی‌توان عواملی نظیر دستگاه‌های دیجیتال و فناوری‌های هوشمند را به‌صورت مستقیم عامل عدم پیشرفت مغزی کودکان دانست. با‌وجود این گفته شده است گروهی از عوامل خارجی از جمله آلودگی هوا، قرار گرفتن زودهنگام در معرض آفت کش‌ها، استفاده از ابزارهای دیجیتال و… به یک اندازه می‌توانند باعث بروز اختلال در فرآیند پیشرفت مغزی کودکان شوند. در این میان برخی مطالعات ثابت کرده است که استفاده بیش از اندازه از تلویزیون یا بازی‌های ویدیویی می‌تواند کاهش بهره هوشی و رشد شناختی کودکان را باعث شود. کارشناسان بر این باورند مدت زمانی که هر یک از کودکان برای تفریح و سرگرمی مقابل صفحه نمایش صرف می‌کنند با تکامل ساختار و عملکرد مغز آنها در ارتباط است و می‌تواند پیشرفت‌های مغزی مرتبط با یادگیری زبان یا دقت روی یک مسأله را با اختلال مواجه کند.
مهم‌ترین نگرانی که بیشتر اوقات در مورد کودکان مطرح میشود تأثیر فناوری بر میزان دقت و توجه این گروه از افراد است. در بررسی‌های اخیر مشخص شده است که افزایش مواجهه با فناوری می‌تواند بر نحوه عکس‌العمل مغز کودکان برای دقت و توجه روی یک مسأله خاص تأثیر بگذارد. برخلاف بزرگسالان، مغز کودکان هنور در حال رشد است و به‌صورت کاملاً انعطاف پذیر عمل می‌کند. زمانی که کودکان بیش از حد سالم در معرض فناوری قرار می‌گیرند، مغز آنها سعی می‌کند خود را با اتفاقات موجود در فضای اینترنتی سازگار کند و در این جریان بسرعت اسکن و پردازش اطلاعات از چندین منبع اطلاعاتی را انجام می‌دهد و این اتفاق در نهایت می‌تواند کاهش تمرکز و دقت کودکان را به‌دنبال داشته باشد.
در بررسی‌های اخیر مشخص شده است که افزایش استفاده از فناوری توسط کودکان می‌تواند تأثیرات مخرب دیگری را هم روی آنها برجا بگذارد که از جمله آنها می‌توان به افزایش پرخاشگری، کاهش فعالیت‌های بدنی، اختلال در عملکردهای یادگیری و آموزشی، محدود شدن تعاملات بین فردی، محدود شدن رشد عاطفی، کاهش تجسم خلاق و اختلال در انجام چند کار به‌صورت همزمان اشاره کرد.
کارشناسان در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که کودکان پس از شش سالگی می‌توانند به‌صورت روزانه بین 30 دقیقه تا یک ساعت از ابزارهای دیجیتالی متناسب با گروه سنی خود استفاده کنند. با وجود این، آنچه که مهم به نظر می‌رسد فرهنگ استفاده از ابزارها و دستگاه‌های دیجیتالی توسط کودکان و والدین است تا در نهایت فناوری نتواند آسیب‌های جدی را به فرزندان ما وارد کند.