صالحی: قرن بیست‌ویک، قرن فناوری کوانتومی است
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: قرن بیست‌ویک، قرن فناوری کوانتومی و این فناوری از اهمیت زیادی برخوردار است.
علی اکبر صالحی دیشب (دوشنبه) در مراسم رونمایی از دستاورد ارتباط کوانتومی فضای آزاد اظهار داشت: فناوری کوانتومی، فناوری بسیار مهمی است که نقشه راه آن در کشورهای پیشرفته صنعتی از اوایل قرن ۲۱ آغاز شده و در دهه اخیر دنیا به‌صورت جدی به این عرصه ورود کرده است. مباحث نظری به ۸۰ سال پیش بازمی‌گردد و اواخر دهه ۹۰ میلادی بود که کشورهای غربی در سطح آزمایشگاهی و سخت‌افزاری به این حوزه وارد شدند. ما نیز از سال ۱۳۹۵ کار عملی را در سازمان انرژی اتمی ایران آغاز کردیم. یکی از مسئولیت‌های عمده ما رصد تحولات علمی در جهان است تا فناوری‌هایی که برای کشور مهم است را در اولویت کار خود قرار دهیم و وارد این حوزه‌ها شویم.
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در خصوص نحوه کار این فناوری گفت: روش کار در این فناوری به این شکل است که ابتدا فوتون‌های درهم‌تنیده را تولید کرده و یک جفت فوتون را از هم جدا می‌کنیم و به مقصد موردنظر می‌فرستیم. هر اتفاقی برای فوتون باقی‌مانده در مبدأ ایجاد شود، فوتونی که در مقصد قرار دارد از آن متأثر است. ازنظر انیشتین این اتفاقی خارق‌العاده است و باوجودی که با محاسبات ریاضی می‌توان این پدیده را نشان داد ولی هنوز ازنظر مفهومی نمی‌توان این پدیده را به‌راحتی درک کرد و می‌توان گفت، این رویداد عجیب و اسرارآمیز یکی از آیات الهی است.
معاون رئیس‌جمهور در خصوص روند پیشرفت این پروژه افزود: بنده در سال ۱۳۹۵ پس از مطالعه کتابی در این حوزه، به پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای دستور دادم تا روی این فناوری کار کنند. در سال ۱۳۹۷ پس از ۲ سال تلاش شبانه‌روزی و کار سخت، اولین فوتون‌های درهم‌تنیده در مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران تولید شد. این کار به لطف همکاران جوان، متخصص، غیور و دانش‌آموخته داخلی ما که از لحاظ علمی و اعتقادی انسان‌های وارسته‌ای هستند به ثمر رسید.
وی ادامه داد: ما تصمیم گرفتیم این آزمایش را در فواصل دورتر نیز انجام دهیم. هرچقدر فاصله دورتر شود، استفاده از این فناوری هم معنای بیشتری پیدا می‌کند. در سال ۱۳۹۸ در فاصله ۲ متری این فعالیت را انجام دادیم با این تفاوت که نرخ تولید فوتون‌ها را افزایش دادیم و توانستیم چند میلیون جفت فوتون درهم‌تنیده تولید کنیم درحالی‌که در سال ۱۳۹۷ موفق به تولید چندصد فوتون شده بودیم. در خرداد ۱۳۹۹ در فاصله ۳۰۰ متری در سازمان انرژی اتمی و با نرخ بالا این پروژه را آزمایش کردیم. توانستیم ۱۱۷ بیت در ثانیه کلید کوانتومی تولید کنیم. در آنجا مجدداً به کمک کلید کوانتومی که به دلیل بهره‌گیری از درهم‌تنیدگی کوانتومی قابل کپی‌برداری و هک نمی‌باشد، پیام رمزگشایی میشود.
صالحی در خصوص نرخ بالای فوتون‌ها این‌گونه توضیح داد: برخی فوتون‌ها در حین آزمایش و در مواجه با هوا ازبین می‌روند. فوتون‌ها جذب هوا می‌شوند و هرچه ارتفاع بیشتر میشود هوا رقیق‌تر شده و امکان جذب فوتون‌ها نیز کمتر میشود. به‌عنوان‌مثال باید میلیون‌ها فوتون در ثانیه تولید شود تا تبدیل به ۱۱۷ بیت در ثانیه کلید کوانتومی شود.
رئیس سازمان انرژی اتمی درباره آینده این فناوری در کشور گفت: مرحله بعدی این پروژه بین برج آزادی و برج میلاد است که حدود ۷ کیلومتر فاصله دارد و انشاالله تابستان سال آینده انجام میشود. مراحل بعدی انتقال اطلاعات نیز در ارتفاعات بالاتر و فواصل بیشتر توسط پهپاد و بالن خواهد بود و سپس آماده می‌شویم تا این تجهیزات را سوار ماهواره کنیم.
معاون رئیس‌جمهور با اشاره به روش‌های انتقال اطلاعات در این فناوری گفت: فوتون‌ها را از طریق فیبر نوری نیز می‌توان انتقال داد. امیدواریم ظرف ۱ الی ۲ سال آینده بتوانیم از طریق فیبر نوری از سازمان انرژی اتمی ایران در تهران به سایت شهید علی‌محمدی در فردو انتقال داشته باشیم. اگر بتوانیم ۹۰ الی ۱۰۰ بیت در ثانیه در این فاصله انتقال دهیم قادر خواهیم بود ارتباطات بین این دو سایت را بصورت کوانتومی رمزگذاری نماییم.
صالحی در مورد حوزه‌هایی که این فناوری کاربرد دارد افزود: به‌طورکلی هر کجا که نیاز به انتقال اطلاعات به‌صورت رمزدار باشد این فناوری مورد استفاده قرار می‌گیرد. ازجمله این حوزه‌ها می‌توان به مخابرات، دفاعی، ارتباطات بانکی، پزشکی، کامپیوتر، تصویربرداری، هوش مصنوعی، حسگرها، ساعت اتمی، رادار، بیولوژی و زیست‌شناسی و… اشاره کرد.
رئیس سازمان انرژی اتمی از راه‌اندازی رشته دانشگاهی فناوری کوانتوم با همکاری چند دانشگاه طراز اول کشور خبر داد و گفت: در حال تدوین مطالب عملی و کتب درسی در این حوزه از دبیرستان تا دانشگاه و تحصیلات تکمیلی هستیم. با چند دانشگاه قرارداد بستیم و امکانات، بودجه و سیلابس درسی را در اختیار آنها قرار دادیم تا در این رشته دانشجو بگیرند.
معاون رئیس‌جمهور در رابطه با تجاری‌سازی این فناوری گفت: به بحث تجاری‌سازی ورود نمی‌کنیم ولی با وزارت دفاع، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت ارتباطات قراردادهایی بستیم تا فناوری را به آنها انتقال دهیم و کار تجاری‌سازی با آنها می‌باشد.
صالحی در خصوص کشورهایی که از این فناوری استفاده می‌کنند تأکید کرد: در غرب آسیا نیز تاکنون کشوری این آزمایش را انجام نداده است. در دنیا کشورهای معدودی مانند اتریش، آمریکا، چین، روسیه، هند، انگلیس، اتحادیه اروپا و کانادا موفق به انجام فعالیت در این حوزه شده‌اند و سرمایه گذاری عظیمی در فناوری‌های کوانتومی شده است.
وی امشب در حاشیه مراسم رونمایی از دستاورد ارتباط کوانتومی فضای آزاد در جمع خبرنگاران گفت: چهل و دومین سالگرد انقلاب اسلامی را خدمت ملت ایران، مقام معظم رهبری و دولت تبریک می‌گویم. در آستانه دهه فجر هستیم. دوست داشتم این کار در طول دهه فجر انجام میشد ولی از آنجایی که این کار در هوای صاف انجام شود ولی مطمئن نبودیم که هوا در آن ایام صاف باشد لذا امشب انجام شد.
وی با بیان اینکه بهمن ماه عزت ملت ایران است، اظهار داشت: علیرغم تحریم‌ها و محدودیت‌ها در خیلی از حوزه‌ها قدم بلندی برداشتیم. در این باره غلویی نیست به ویژه در مسایل علمی و فناوری.
به گفته معاون رئیس جمهور، یکی از نمادهای ایران سازمان انرژی اتمی است. این سازمان بعد از جنگ تحمیلی که فعالیت‌هایش آغاز شد، توانسته قدم‌های بلندی را در عرصه‌های مختلف بردارد. هر آنچه با اتم سرکار دارد، سازمان انرژی اتمی متولی آن است.
صالحی با تاکید بر اینکه یکی از وظایف ما رصد تحولات علمی و فناوری در جهان است، تصریح کرد: یکی از تحولات شگرف که قرن بیست و یکم، فناوری کوانتومی است. علم آن مربوط به هشتاد، نود سال قبل است ولی عملیاتی شدن این علم زمانبر بود تا اینکه در اواخر دهه ۹۰ میلادی اقدامات آزمایشی شروع شد.
وی درباره نقش فناوری کوانتومی در جهان خاطرنشان کرد: این عرصه جدیدی است. نقشه راه کوانتومی برای اتحادیه اروپا سال ۲۰۱۵ یا ۲۰۱۶ تدوین شد.
رییس سازمان انرژی اتمی درباره ورود فناوری کوانتومی در ایران هم ابراز داشت: کتابی را یک پرفسوری عراقی الاصل در این باره نوشته بود که برادرم به من هدیه داد. در آن کتاب اشاره شده پرندگانی از اسکاندیناوی شبانه به دریای مدیترانه پرواز می‌کنند. چهل، پنجاه سال در این باره فکر شده بود تا اینکه متوجه می شود در مغز آنها مولکول‌های درهم تنیدگی وجود دارند که به مغناطیس زمان حساس است و در ذهن این پرنده ثبت میشود.
صالحی ادامه داد: من این کتاب را در سال ۹۵ خواندم. در مرداد ۹۵ در سازمان انرژی اتمی کمیته فناوری کمیته کوانتومی را تشکیل دادیم. کلید ورود به این حوزه آزمایش فوتون‌های درهم تنیده است. دوستان ما در سازمان انرژی اتمی کار را آغاز کردند و در خرداد ۹۷ بعد از دو سال برای اولین‌بار بحث درهم تنیدگی در آزمایشگاه را انجام دادیم.
وی با بیان اینکه مفهوم فوتون و کوانتوم سال‌ها تدریس میشود ولی برای اولین بار از نظر تجربی وارد این عرصه شدیم و با سرعت کار را جلو می‌بریم، عنوان کرد: پنجاه، شصت نفر از نخبگان خود را بکار گرفتیم و شبانه روز کار می‌کنیم. وقتی با این تعداد و هزینه، دستاورد خود را با دیگران مقایسه کنیم متوجه می‌شویم با یک هزارم هزینه به این دستاورد رسیدیم.
به گفته معاون رئیس جمهور، سال ۹۷ توانستیم حدود ۵۰ تا ۱۰۰ در ثانیه تولید کنیم اما این کافی نیست. خرداد ۹۹ در فاصله ۳۰۰ متری این کار را کردیم و فوتون های درهم تنیده بیش از یک میلیون تولید کردیم. اکنون نیز به این مرحله و دستاورد رسیدیم.
صالحی چین آمریکا، برخی کشورهای اروپایی و روسیه را از جمله کشورهایی برشمرد که به این فناوری دست یافته اند و یادآور شد: امشب با اختلاف ۱۶۵۰ متری و تراز ۳۰۰ متری این آزمایش انجام شد. امیدواریم در فروردین سال ۱۴۰۰ بتوانیم از این فناوری برای اولین بار به شکل کاربردی استفاده کنیم یعنی در فیبر نوری این انتقال اطلاعات را در فاصله ۱۰ کیلومتری انجام دهیم و مرحله بعد تا فردو این کار انجام شود.
وی اضافه کرد: ما شش هفت سال از دنیا عقب هستیم یعنی این کار را کشورهایی مانند آمریکا در سال ۲۰۱۴ انجام دادندو با این کار وارد عرصه فناوری کوانتومی شدند.
رییس سازمان انرژی اتمی درباره کاربردهای این فناوری بیان کرد: بخشی از این فناوری برای ارتباطات است. در تصویربرداری، کامپیوترها، حسگرها و رادارها و … کاربرد دارند. اکنون ما در بحث رادارها وارد شدیم. در رادر کوانتومی کسی نمی‌تواند گریزی داشته باشد.