بحث داغ انحصار اینترنت ثابت به روایت بازیگران، واگذاری مخابرات اشتباه بود
مدیران آسیاتک، شاتل، مخابرات و سازمان تنظیم مقررات چالش‌های کیفیت ایتنرنت را بررسی کردند.
وضعیت زیرساخت اینترنت و سیاست‌های مربوط به آن موضوعی بود که تعدادی از بازیگران اصلی این حوزه در پنلی در رویداد «کیفیت اینترنت» درباره آن به گفت‌وگو نشسته‌اند.
در این پنل که با مدیریت شهرام شریف، بنیانگذار آی‌تی‌ایران برگزار شد، افرادی چون حسین فلاح جوشقانی، رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی؛ داود زارعیان، معاون امور مشتریان مخابرات؛ حسن شانه‌ساز زاده، بنیانگذار شاتل، محمد علی یوسفی‌زاده، مدیرعامل آسیاتک حضور داشتند. در این پنل درباره انحصار مخابرات و شاخص‌های مهم و تاثیرگذار بر کیفیت اینترنت ایران بحث شد و به تحلیل سیاستگذاری ارتباطی سازمان رگولاتوری بر بازار اینترنت پرداخته شد.
به گفته جوشقانی بزرگترین اشتباه، واگذاری شرکت مخابرات ایران به عنوان یک شرکت جامع در سال‌های ۸۷ و ۸۸ به بخش خصوصی بود. او توضیح داد: «عامل کاهش کیفیت اینترنت ثابت، محدودیت استفاده از زیرساخت‌ها و تکنولوژی و در حوزه اینترنت همراه اجازه استفاده از زیرساخت‌ها است. در زمان خصوصی‌سازی مخابرات یک‌سری امکانات مانند فیبرتاریک و لست‌مایل به این شرکت واگذار شد. همین موضوع باعث ایجاد یک انحصار شده و موجب شد نه مخابرات بتواند به درستی فعالیت کند نه سایر شرکت‌های وابسته.»
به گفته او ایران در حوزه اینترنت ثابت کیفیت مناسبی در مقایسه با دنیا ندارد اما در حوزه اینترنت همراه، وضعیت از متوسط دنیا بهتر است. او توضیح داد: «در حوزه اینترنت ثابت باید برویم به سمت بیت استریمینگ یا توسعه مبتنی بر فیبر، بالغ بر ۹۰ درصد این موضوع به شرکت مخابرات ایران وابسته است. در این رابطه هم یک مصوبه در حوزه بیت استریمینگ تصویب شده که اجازه می‌داد شرکت‌ها از تکنولوژی استفاده کنند و ظرفیت سازی کنند و آن را به بالای ۵۰ مگابیت بر ثانیه برسانیم. اما انحصار باعث شد که پیشرفت خوبی در این حوزه نداشتیم.» جوشقانی در پاسخ به سوال شریف مبنی بر اینکه رگولاتوری وظیفه تنظیم بازار را در اختیار دارد؛ پس چرا تاکنون موفق به شکست انحصار نشده است؛ توضیح داد: «در حوزه انحصار و رقابت یک مقررات بالادستی وجود دارد که عملا دست رگولاتوری را کوتاه می‌کند و آن شورای رقابت است.
موضوعات مربوط به انحصار و انحصار زدایی در اختیار این شورا است؛ ولی بازهم ما این موضوع را در رگولاتوری دنبال کردیم. اما صفر تا صد موضوع در اختیار ما نبوده و من می‌گویم در رفع انحصار در حوزه اینترنت ثابت چندان موفق نبودیم. در دو سه سال اخیر سرمایه‌گذاری خوبی نداشتیم و شرکت‌های FCP از تحریم‌ها و وضعیت ارز آسیب دیدند ولی عملا اگر این بحث انحصار نبود، هم مخابرات شرایط بهتری داشت هم شرکت‌های FCP و هم مردم راضی‌تر بودند. حرف آنچنانی در حوزه اینترنت ثابت نتوانستیم در این چند سال بزنیم و موضوعی است که داریم دنبال می‌کنیم تا قبل از پایان دولت بتوانیم کارنامه بهتری داشته باشیم.»
حسین فلاح جوشقانی با اشاره به گزارشی که رگولاتوری درباره کیفیت اینترنت منتشر ساخته اعلام کرد که گزارشی که به مردم داده‌اند حاصل سامانه‌هایی بوده که در رگولاتوری راه‌اندازی شده و به طور مشخص برای اینکه شاخص‌های کیفیت را بتوانند اندازه گیری کنند، حدود ۹ هزار سنسور در شبکه نصب کردند: «به عنوان یک سرویس دهنده در شبکه، اطلاعات را گرفتیم و توانستیم یک سری شاخص در حوزه QOS و QOE تجربه کنیم. همچنین اطلاعات را به صورت آنلاین با نت سنج پلاس در اختیار مردم قرار دادیم.»
اما زارعیان، معاون امور مشتریان مخابرات در پاسخ به صحبت جوشقانی گفت که اشتباه از سال ۸۲ شروع شد، روزی که رگولاتور به شکل فعلی تاسیس شد. «در دنیا رگولاتور به صورت مستقل عمل می‌کند؛ در حالی که قانون مجلس شورای اسلامی به صورتی تنظیم شده است که قدرت در دست یک نفر قرار دارد و قوانینی که توسط رگولاتوری تنظیم میشود ممکن است مورد تایید اپراتورها نباشد. اولین اقدام باید اصلاح بخش رگولاتوری باشد. وزیر ارتباطات نباید برای بخش خصوصی تعرفه‌گذاری کند. اولین مسئله خود رگولاتوری است.
قانون کمیسیون را به صورتی تنظیم کرده است که وزیر همه اختیارات را دارد. زمانی که آقای واعظی وزیر شدند، یک هفته پیش از ورود به وزارت تعرفه‌های تصویب شده توسط کمیسون را به حالت اولیه برگرداند. این یعنی حرف وزیر بیشتر از کمیسیون تاثیر دارد.» او اعتقاد دارد که اگر رگولاتور مستقل باشد قدرت کافی برای اعمال قوانین را دارد. زیرا که قانون‌ها به درستی نوشته نشده است.
معاون امور مشتریان مخابرات: فکر انحصار به معنای که دوستان می‌گویند، وجود ندارد. البته موانعی از نظر حقوقی، قانونی، مقررات‌گذرای، تعرفه‌گذاری وجود دارد که منجر به این تفکر شده است.
زارعیان گفت که طبق تحقیقاتی که روی ۸ کشور مختلف کرده است، همه رگولاتوری‌ها به صورت مستقل بوده و زیر نظر وزارت ارتباطات نیستند. «وزارتخانه در دوره قبل پروانه فروشی کرد و ۲ تا ۳ هزار میلیارد پول بخش را در خزانه دولت برد در حالی که می‌شد در زیرساخت‌ها خرج کند.» او با اشاره به موضوع انحصار مخابرات گفت: «تفکر انحصار به معنای که دوستان می‌گویند، وجود ندارد. البته موانعی از نظر حقوقی، قانونی، مقررات‌گذرای، تعرفه‌گذاری وجود دارد که منجر به این تفکر شده است.»
او می‌گوید که از سال۸۲ تاکنون وضعیت بحرانی است، او از رگولاتوری خواست تا مخابرات تعرفه‌ها را به قیمت سال ۸۲ برگرداند. زارعیان با تاکید بر این موضوع که در چند سال اخیر هیچ قانون برد بردی تصویب نشده است، گفت که سهم مخابرات در بخش ADSL نزدیک به ده درصد است. او توضیح داد: «خط تلفن ثابت با هزینه ۲۱ هزار تومان نگهداری میشود. چگونه میشود یک همکاری برد برد در این فضا داشت. ما در مخابرات در ماه برای ده میلیون مشترک صورتحساب صادر نمی‌کنیم. مشترکانی که برای شرکت‌های میانگین صورتحساب آن ۱۵۰۰ تومان است، در حالی که بانک مرکزی هزینه صدور قبض را ۲۴۰۰ تومان کرده است. اینکه تعرفه تغییری نکرده است باعث افتخار نبوده و مانع رشد است.»
انحصار در هر صورتی اشتباه است
در ادامه رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی برخلاف زارعیان اعتقاد دارد که قانون نوشته شده در سال ۸۲، یکی از قانون‌ها مترقی بوده است که بر اساس آن ساختار فرهنگ شکل گرفته، همه در بخش‌های مختلف ایران وزارتخانه را مقصر کیفیت می‌دانند. او در واکنش به صحبت‌های زارعیان مبنی بر اینکه وزیر قانون تعیین می‌کند، بیان کرد: «کمیسیون تنظیم مقررات یک ترکیب ۱۰ نفره است، که نماینده بخش خصوصی در رگولاتوری حضور داشته و دارد.» او در رابطه با قیمت‌گذاری سازمان توضیح داد: «در همه جای دنیا رگولاتور باید برای MSP قیمت‌گذاری کند و در حوزه‌ای که یک بازیگر بزرگ وجود دارد که در تلفن ثابت بالای ۹۸ درصد و اینترنت ثابت بالای ۶۰ درصد سهم دارد و رقابتی و فرصتی برای رشد مابقی نیست، باید قوانین طبق اصول قیمت‌گذاری اتفاق بیفتد. رگولاتوری در دنیا به بحث مهم رقابت و توسعه می‌پردازد. توسعه به رقابت وابسته است. اگر رقابت باشد توسعه وکیفیت بهبود پیدا می‌کند.» در حالی که زارعیان از رگولاتور درخواست اجازه افزایش تعرفه‌ها را دارد، رگولاتور هم اعلام کرد که اگر مخابرات اجازه دهد تا شرکت‌های دیگر هم در این بازار سهم بیشتری داشته باشند، در قیمت‌گذاری دخالتی نمی‌کنند و آن را به بازار می‌سپارند. او در ادامه گفت: «در رگولاتور با توجه به سیاست‌های دولت که در ایران وجود دارد که بر اساس شرایط اقتصادی مردم اجازه افزایش قیمت وجود نداشت، در هفته گذشته ۲۵ درصد در پهنای باند قیمت را کاهش دادیم. با اینکه که رگولاتوری تعرفه‌ها را ثابت نگه‌داشته است اما رشد هم وجود داشته است.»
او اعتقاد دارد که انحصار در هر صورتی اشتباه است، او در رابطه با انحصار شرکت زیرساخت گفت: «دو سال پیش ویس بین‌الملل را آزاد کردیم. در هر مواردی باید اجازه بالادستی هم باشد. برای مثال در لایه‌های انحصار زیرساخت قانون تعیین شده است. اگر مشکلی در زیرساخت وجود دارد چون زیرساخت ذینفع این بازار نیست، وقتی رابطه عمودی بین خرده فروشی و عمده فروشی است، یک بازیگر در حین واحد روی هر دو بخواهد باشد، مشکل پیش می‌آید.»
کاهش ۷۰ درصدی تعرفه‌ها
مدیر عامل آسیاتک توضیح داد که از سال دوم و سوم خصوصی سازی مخابرات، روند نزولی تعرفه‌ها تا امروز ادامه داشته و از سال ۹۲ بالغ بر هفتاد درصد تعرفه‌ها کاهش داشته‌اند.
او گفت: «در مقابل آن جنس مصرف و وابستگی جامعه به شدت بالا رفته و توسعه ارتباطات و لزوم استفاده از ارتباطات به نحوی رشد کرده که الان بحث هزینه اینترنت مثل آب و برق و گاز خانه‌ها برای منازل مطرح است. شبکه موبایل ما توسعه پیدا کرده و یکی از دلایل آن وابسته نبودن زنجیره تامین آن به یک شبکه پرهزینه با تکنولوژی گذشته است ولی در حوزه ثابت باید به عددی برسیم که هم سرویس دهنده بتواند توسعه لازم را انجام دهد و هم محصول با کیفیت به دست مشتری می‌رسد. ما مثل کارخانه نیستیم که یک هزینه اولیه وجود داشته باشد و دیگر تمام؛ بلکه هزینه‌هایی برای توسعه لازم داریم و باید این هزینه‌ها جبران شود.» به گفته او تغییر فرهنگ مردم از اینترنت ثابت به موبایل باعث تضعیف سرویس ثابت شد. او توضیح داد: «این تغییر فرهنگ در جایی اتفاق افتاد که ایجاد و توسعه شبکه با نرخ سرویس ارائه شده به مردم همخوان نبود. استریمینگ یا استفاده‌‌های پرمصرف در مکان‌های فیکس است و فرهنگ ما به سمتی رفته است که کمبود فرکانس وجود دارد و رگولاتوری هم دچار این چالش شده است.»
تغییر فرهنگ مردم از اینترنت ثابت به موبایل باعث تضعیف سرویس ثابت شد.
او در پاسخ شریف درباره موفق نبودن تلاش راه‌اندازی یک کنسرسیوم توسط بخش خصوصی تا بتواند خدمات اینترنتی بزرگتر از مخابرات ارائه دهد، توضیح داد: «بله متاسفانه موفق نبود اما مخابرات به یک نحوی برای مسائل مالی ممکن است به هر چیزی چنگ بزند و قصد دارد با فروش به مشترکان خرد سهم درآمدی بیشتری داشته باشد. در حالی که در ادبیات رگولاتوری ما و در پروانه دریافت شده توسط مخابرات و FCPها ادبیات عمده و خرده فروشی وجود دارد. ما مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات در FCP داریم. یعنی باید حتما تنظیم قیمت در بازار اتفاق بیفتد. اگر این موضوعات به درستی بین سازمان‌ها مطرح شود. تعرفه نهایی با زنجیره تامین به یک عددی باید برسد که هم سرویس از کیفیت خوبی برخوردار باشد هم سرویس‌دهنده بتواند برای توسعه سرویس اقدام کند. ما در صنعت تلکام حجم از درآمدی را برای توسعه قرار می‌دهیم.»
یوسفی‌زاده در رابطه با زیرساخت‌های ناپایدار که با دزدیده شدن فیبرها در چند وقت اخیر، اینترنت کل کشور دچار مشکل شده است، گفت: «شرکت‌های زیرساخت و مخابرات از شرکت‌های مادر هستند، همه توسعه و ارتباط در نقاط مخابراتی قرار ندارد و زمانی که ما بحث شبکه ملی اطلاعات را مطرح می‌کنیم، همه سازمان‌ها ونهادها و دیتاسنترها نیازمند ارتباط امن و چند مسیره هستند. شبکه زیرساخت واقعا در این ۷ تا ۸ سال گذشته به خوبی توسعه پیدا کرد، کیفیت اینترنت بین‌الملل و ارتباط بین استانی هم بهینه شده است. مسئله ارتباط همواره مشکل دارد تعرفه‌های جاری کمیسیون تنظیم مقررات در قسمت‌هایی که سرویس مخابرات به عنوان شرکتی که شبکه داخلی و استانی را جامع و کامل دارد، مرتبط با جنس دیتاسنتر نیست. اجازه ارتباط فیبرتاریک در شبکه داخلی مخابرات وجود ندارد و در توافق با شهردای برای توسعه شبکه‌های زیرساختی یا ساختن شبکه‌های جز درباره مخابرات مشکل وجود دارد.»
او در پاسخ به این سوال که رگولاتوری هر سال ۲۵ درصد از هزینه‌های پهنای باند کم کرده‌اند، چه تاثیری در قیمت نهایی کاربر داشته است؟ توضیح داد: «هزینه اینترنت و ارتباطات بین استانی با شرکت زیرساخت معمولا بین ۲۰ تا ۲۵ درصد است. در سنوات گذشته از رشد پهنای باند، وزیر ارتباطات با توسعه شرکت زیرساخت را نسبت به مقدار سرویس تنظیم می‌کردند. این رشد باید هر ۶ ماه یکبار بازبینی می‌شد که به یکسال رسیده است. امسال نسبت به سال گذشته بیش از ۱۰۰ درصد در شبکه‌های ثابت رشد اتفاق افتاده است.» مدیر عامل آسیاتک در ادامه گفت: «دیدگاه کمیسیون این است که تعرفه تکنولوژی را برای شرکت‌ها باز گذاشته است که همه ذینفع‌ها مشتری، مخابرات و شرکت ارائه‌دهنده مرتفع شوند. ما در حال حاضر ۱۷ پروانه FCP داریم که ۲ پروانه آن ۸۵ درصد سرویس ۱۵تای بقیه را دارند. یعنی ۱۵تای دیگه رشد نکردند. سرویس جاری به اندازه‌ای نیست که فضای سرمایه‌گذاری در مخابرات و شرکت‌ها ما ندارد. مخابرات هم باید به این ماجرا نگاه مثبت اشته باشد.»
شانه‌ساز زاده مدیرعامل شاتل نیز تاکید دارد یکی از موانع رشد اینترنت ثابت در کشور سرکشی مخابرات از مصوبات است، او توضیح داد: «ما به مدت سه سال است که با تصویب مقررات بیت استریمینگ که به ما اجازه نصب و ارائه کابیت‌های مسی را می‌داد، ۲ میلیون پورت و تجهیرات را از دلار ۳ هزار تومان خرید کردیم، سه سال است که منتظر اجازه هستیم و مشکل این است که مخابرات تمکین نمی‌کند از مصوبات و سازمان هم اقدامی که انجام می‌دهد منجر به حل مشکل نمی‌شود. پارسال با شهرداری قم صحبت کردیم و مخابرات مشکل انتقال فیبر داشت.
آنها در قرارداد شرط کردند که اگر بخواهید سرویس VDSL ارائه دهید باید انتقال فیبر را از خود ما تحویل بگیرید که مغایرت با مصوبات کمیسیون است. ما قصد داشتیم یک شبکه فیبری مستقل از مخابرات راه‌اندازی کنیم. چون یک عارضه کیفیت در این قسمت است، مخابرات به تعهدات خود عمل نمی‌کند و مشتری هم ما را مقصر می‌داند، با آمدن مدیرعامل جدید بیشتر هم این اتفاق می‌افتد و سرویس‌های قدیمی و قراردادهای قدیمی قطع و فسخ میشود. اجازه تخلیه و رانژه نمی‌دهند و ما روزانه با مخابرات درگیر هستیم.»
به گفته شانه زاده تولید تجهیزات VDSL در دنیا تمام شده و دیگر آن را منسوخ می‌دانند اما هنوز برای مردم ایران این موضوع یک آرزو شده است.
شانه زاده با تاکید بر این موضوع که با راه‌اندازی سرویس VDSL درآمد مخابرات ۵ برابر میشود، گفت: «شاتل تجهیزات VDSL را خریداری کرده و هزار کابینت هم در حال حاضر در تهران منصوب شده اما مخابرات اجازه بهره‌برداری از سرویس VDSL را نمی‌دهد. اگر این اجازه صادر شود درآمد مخابرات ۵ برابر میشود اما دغدغه انحصار دارد و می‌خواهد مشترک را در دستان خودش نگه دارد وگرنه هیچ توجیه اقتصادی دیگری وجود ندارد. کیفیت سرویس مخابراتی به اندازه‌ای نیست که مشتری راضی باشد و با توجه به اینکه مخابرات همه المان‌های شبکه را دارد، اما ما کاملا این شرایط را داریم که با آنها رقابت کنیم. از سوی دیگر ما اجازه رشد نداریم، سازمان تنظیم مقررات هر هفته کنترل پروژه برای VDSL داشت اما چیزی پیشرفت نمی‌کرد. ما اواخر حکومت آقای صدری قرارداد امضا کردیم و حال رییس جدید می‌گوید بیایید از اول دوباره مذاکره کنیم.»
به گفته شانه‌ساز زاده تولید تجهیزات VDSL در دنیا تمام شده و دیگر آن را منسوخ می‌دانند اما هنوز برای مردم ایران این موضوع یک آرزو شده است. او اظهار کرد: «دلیل سکوت حاکمیت را نمی‌دانم در حالی که با این کار، مردم از کیفیت راضی‌تر خواهند بود، قیمت تمام شده برای آنها کاهش پیدا خواهد کرد، مشکلات زیرساختی آموزشی حل میشود. در حال حاضر هیچ صنعتی بدون زیرساخت ای‌سی تی نمی‌تواند فعالیت کند. این موضوع کشور را آزار می‌دهد.»
شانه‌ساز زاده در ادامه گفت: «بخش خصوصی با سرمایه‌گذاری و وارد کردن تجهیزات و داشتن کارنامه درخشان به عنوان اپراتورهای برتر برادری خود را ثابت کرده است اما در حال حاضرانحصار را در دست ضعیف‌ترین ارائه‌کننده سرویس قرار دادند. قانون‌گذار در حوره تکنولوژی جدید دست ما را باز گذاشته است. اما باز هم مخابرات مانع برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند.» او در پاسخ به سوال شریف که آیا میشود به جز مخابرات شرکت‌های دیگر سرمایه‌گذاری کنند، توضیح داد: «شرکت‌های دیگر هم می‌توانند سرمایه‌گذرای کنند، اما شهرداری هزینه‌های زیادی بابت حفاری و کندکاری می‌گیرد که برای لست مایل ، مقرون به صرفه برای سرمایه گذاری نیست. نکته این است که قانون وجود دارد اما اجرا نمی‌شود. ما در حال باختن حوزه ثابت به اپراتورهای موبایل هستیم، در حالی که اگر مخابرات مشارکت خود را با بخش خصوصی زیاد کند، ما توان جذب سرمایه داخلی و خارجی را داریم ما توان مدیریتی و کیفی را داریم. اما مخابرات به دنبال افازیش تلفن ثابت است که درآمد خود را به حدی برساند تا بتواند توسعه پیدا کند که شاید منطقی باشد.» او در ادامه اضافه کرد: «ما در توسعه زیرساخت‌ها برای توسعه فیبر و نصب کابینت‌ها نیاز به همکاری شهرداری‌ها درایم؛ در تهران و قم این همکاری خوب بوده است ولی در سایر شهرها همکاری‌های لازم انجام نشده است. برای مثال با شهرداری مشهد و شهرهای بزرگ مشکل اساسی داریم که یا اجازه نصب نمی‌دهند یا اینکه فیش‌ها و قبض‌های آنچنانی صادر می‌کنند.» او از مخابرات خواست که نگاه غیراقتصادی به آن داشته باشد و اعلام کرد که
اگر قانون‌گذار فضا را امن کند همه شرکت‌های FCP توانایی دارند که این بار را از دوش تلکام بردارند.