اثرات کلان توسعه فناوری فضایی
نوشته: وحید یزدانیان – رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
فناوری فضایی با پرتاب ماهواره اسپوتنیک شوروی در سال ۱۹۵۷ پا به عرصه گذاشت و امروزه ابعاد و کاربردهای گوناگونی از قبیل مشاهده زمین، هواشناسی، ناوبری، کاربردهای مخابراتی، نظامی و … را شامل میشود که نقش بسزایی در زندگی بشریت ایفا می‌کنند. در حال حاضر دو رژیم حقوقی برای قانون‌گذاری و نظارت بر فعالیت‌های حوزه فضایی وجود دارد که عبارت‌اند از: معاهدات و قوانین و توصیه‌نامه‌های کمیته کوپوس و مقررات تخصصی طیف و مدیریت تداخل.ITU ازآنجایی‌که منابع فرکانسی و نقاط مداری ماهواره از منابع کمیاب تلقی می‌شوند، درنتیجه با روند روزافزون عملیاتی شدن تعداد زیاد ماهواره‌ها در حوزه‌ها و کاربردهای مختلف در سراسر جهان به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته، ثبت فرکانس و موقعیت مداری، تضمین عدم تداخل با سایر شبکه‌های ثبت‌شده و عملیاتی کردن ماهواره بسیار چالش‌برانگیز میشود. توسعه فناوری ماهواره به‌عنوان یکی از اجزاء کلیدی در فناوری فضایی اثرات کلانی در جامعه به‌همراه خواهد داشت. به‌طور مثال با توسعه کاربردهای ماهواره‌های سنجشی می‌توان از مزایای مختلف آن‌ها در مدیریت بحران، کاهش خسارات و تسهیل بازسازی و حتی در توسعه میادین نفتی، معادن، حفاظت محیط‌زیست و … بهره گرفت. در حوزه ماهواره‌های مخابراتی نیز با به‌کارگیری ارتباطات پهن باند و توسعه خدمات در بستر آن، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فنی، قانونی و اقتصادی حاصل میشود.
در بعد سیاسی موجب افزایش قدرت و نفوذ از منظر حاکمیت فضا و ایجاد غرور ملی شده و از منظر اقتصادی نیز در کنار فواید متعددی که در توسعه صنایع و کسب‌وکارهای مختلف در کشور به‌همراه دارد، باعث تبدیل تهدیدهای ناشی از تحریم‌های ظالمانه به فرصت‌ها در سطح منطقه‌ای و جهانی میشود.
از دیدگاه اجتماعی، توسعه این فناوری، باعث کاهش شکاف دیجیتال و ایجاد دسترسی در مناطق کمتر توسعه‌یافته میشود. از جمله می‌توان به مواردی مانند ارائه خدمات به‌موقع و مناسب ارتباطی، برقراری ارتباط در هنگام سوانح و بحران‌ها، کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش سطح سواد، برابری، عدالت اجتماعی، امید به زندگی، ارتقاء بهداشت و کاهش مهاجرت از مناطق کمتر برخوردار و دورافتاده اشاره کرد.
از نگاه قانونی، با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و افزایش اتصال به شبکه (connectivity) و همچنین سهولت در ردیابی دارایی‌های فیزیکی، شاهد پیشگیری از جرم و جنایت و افزایش امنیت عمومی در جامعه و درنتیجه بهبود پیاده‌سازی قانون در کشور خواهیم بود. علاوه بر این زیرساخت مناسب برای توسعه بیشتر و سریع‌تر دولت الکترونیک فراهم‌شده و باعث بهبود عملکرد و پاسخ پلیس به جرم و جنایات، بهبود فرآیندهای قضایی (همچون حضور شاهدین در دادگاه‌ها به‌صورت ویدئویی) و انتشار اطلاعات ایمنی توسط پلیس‌های محلی خواهد شد.
در بعد زیست‌محیطی، با گسترش دولت الکترونیک، شاهد اثرات کلانی در زمینه بهبود آبخیزداری، حفاظت از محیط‌زیست، جنگل‌ها، مراتع و گونه‌های جانوری با گسترش IoT و همچنین کنترل و پیشگیری از بیماری‌های انسانی و دام و طیور و مبارزه مؤثرتر با آفت‌های کشاورزی به‌واسطه گسترش آموزش الکترونیک (E_Learning) و سلامت الکترونیک (E_health)، کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا خواهیم بود. توسعه این فناوری در بعد فنی، باعث افزایش تعداد مشترکین و ارائه سرویس‌های پهن باند، افزایش پهنای باند تخصیص داده شده به هر مشترک و درنتیجه افزایش پهنای باند اینترنت در کشور، بهبود کیفیت سرویس‌های قابل‌ارائه و سرویس پخش و سرعت بخشیدن به نوآوری از طریق معرفی خدمات و کاربردهای جدید به مصرف‌کنندگان (علی‌الخصوص رشد اپلیکیشن‌های مرتبط با شبکه‌های اجتماعی) خواهد شد.
نهایتاً قابل‌ذکر است که پیشرفت‌های اخیر در اکوسیستم ارتباطات ماهواره‌ای، به‌ویژه سیستم‌های ماهواره‌ای با نرخ بالا (HTS)، به‌طور بنیادی در حال تغییر معیارهای رقابتی در ارائه سرویس‌های ماهواره‌ای در مقایسه با شبکه‌های زمینی، به‌ویژه در حوزه بک هال شبکه است. به‌علاوه، منظومه‌های ماهواره‌ای غیر زمین‌آهنگ در حال ظهور نیز، با داشتن تأخیر انتشار و افت مسیر کمتر برای بسیاری از کاربردها جذابیت خاص دارند.
درنتیجه در اکوسیستم در حال تحول شبکه‌های مخابراتی، ارتباطات ماهواره‌ای می‌تواند به یک فناوری کلیدی تبدیل شود به گونه‌ای که در اکثر موارد و در مکان‌های مختلف گزینه‌ای مناسب برای برقراری ارتباط باشد. «شبکه‌ای از شبکه‌ها» که از مفاهیم اساسی نسل‌های آتی شبکه‌های مخابراتی است نیز به‌نحو مطلوبی به کمک ماهواره‌ها تحقق می‌یابد تا جایی‌که بدون ماهواره و پوشش ارتباطی کامل آن قادر به تحقق پتانسیل واقعی خود نخواهند بود.