شرط رئیس جمهور برای فعالیت پلتفرمهای خارجی در کشور
درحالیکه شرایط فعالیت پلتفرمهای خارجی در کشور در مصوبه شورای عالی فضای مجازی به امضای رئیس جمهور رسیده اما این مصوبه رئیس دولت برای وزارت ارتباطات با ضمانت اجرایی همراه نبوده است.
سند تعیین سیاست‌ها و اقدامات لازم برای ساماندهی پیام رسان های اجتماعی در سال ۹۶ به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسید و در آن بر فراگیری پیامرسانهای اجتماعی داخلی و نیز ساماندهی پیامرسانهای اجتماعی خارجی تاکید شد. در این سند که توسط حسن روحانی رئیس جمهور تصویب و توسط ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی ابلاغ شد، بر قابلیت پیشگیری از جرایم و مدیریت و اعمال قوانین و مقررات کشور توسط پیام رسان ها تاکید و وزارت ارتباطات مکلف شده که شرایط و ضوابط اعطای مجوز فعالیت به پیامرسانهای اجتماعی خارجی را تهیه و تدوین کند.
به این ترتیب مطابق تبصره ۲ این سند برای پیامرسانهای اجتماعی خارجی متقاضی مجوز، انجام ذخیره‌سازی و پردازش داده‌ها در داخل کشور و معرفی نماینده رسمی حقوقی تام‌الاختیار داخلی الزامی است. در همین حال صدور، تعلیق و لغو مجوز فعالیت و نظارت بر فعالیت دارندگان مجوز در چارچوب ضوابط و شرایط به این وزارتخانه واگذار شده است.
از سوی دیگر در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات بر محدودسازی ترافیک و پهنای باند شبکه‌های اجتماعی خارجی که مجوز فعالیت در ایران ندارند نسبت به ترافیک پیام رسان های داخلی، با هدف حمایت از شبکه‌های بومی در کشور تاکید شده است.
حدود ۳ سال از ابلاغ مصوبات رئیس جمهور می‌گذرد و همچنان سیاست‌های مرتبط با فعالیت پلتفرمهای خارجی توسط وزارت ارتباطات اجرا نشده است و این پلتفرم‌ها بدون پذیرفتن قوانین و مقررات و ضوابط در کشور ما فعالیت می‌کنند.
نحوه مواجهه منفعلانه از سوی وزارت ارتباطات با فعالیت شبکه‌های اجتماعی خارجی در کشور در حالی است که به نظر می‌رسد این وزارتخانه برای فعالیت ضابطه مند پلتفرمهای جدید نیز برنامه‌ای ندارد و نه تنها در خصوص آنها اعمال سیاست و مقررات نمی‌کند بلکه به نوعی از این حضور بدون ضابطه، حمایت هم می‌کند.
تخطی وزارت ارتباطات و سایر دستگاه‌های اجرایی از سیاست‌های مصوب شورای عالی فضای مجازی تا حدی پیش رفته است که حتی این دستگاه‌ها سعی در تبلیغ پلتفرمهای خارجی نیز دارند و بسیاری از اخبار و اطلاعات و حتی نشست‌های خود را به این فضا کشانده اند.
از سوی دیگر دیده میشود که وزارت ارتباطات حتی در خصوص شائبه فیلتر شدن یکی از چت روم های صوتی فضای مجازی تلاش می‌کند تا مخالفت خود را به صراحت اعلام کند. برای مثال این وزارتخانه روز گذشته در نامه‌ای خطاب به اپراتورها، تهدید کرد که در صورت ایجاد اختلال در یک پلتفرم آمریکایی (کلاب هاوس) با آنها بر اساس ماده ۷۳۷ قانون مجازات اسلامی برخورد می‌کند.
با این وجود این سوال مطرح میشود که وزارت ارتباطات در تبلیغ یک پلتفرم خارجی و تلاش برای فعال نگه داشتن بدون ضابطه اینگونه پلتفرم‌ها در کشور چه منافعی خواهد داشت. آیا تلاش این وزارتخانه برای تبلیغ سکوهای خارجی به منافعش در فروش ترافیک پهنای باند مربوط میشود یا ناظر به جریانات سیاسی از جمله انتخابات است؟
سوال دیگر این است که چرا مصوبات شورای عالی فضای مجازی در این زمینه روی زمین مانده و نظارتی بر پیاده سازی مصوباتی که شخص رئیس جمهور خودش آن را امضا کرده است، صورت نمی‌گیرد؟
سامانه رجیستری فعالیت پیام رسان های خارجی در کشور ایجاد نشد
دکتر مصطفی حیدرزاده از کارشناسان فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص عدم التزام وزارت ارتباطات به مصوبات شورای عالی فضای مجازی در حوزه پلتفرمهای خارجی گفت: سند ساماندهی پیام رسان های اجتماعی مصوب سال ۹۶ شورای عالی فضای مجازی و چند بند که در اسناد شبکه ملی اطلاعات مختص به پلتفرم‌ها و پیام رسان های خارجی و داخلی است، بیشتر به بعد حمایت از پیامرسانهای داخلی اختصاص دارد و به بعد ساماندهی پیامرسانهای خارجی توجه ویژه ای ندارد. از جمله ابعاد حمایتی این مصوبه می‌توان به کاهش هزینه ترافیک پیام رسان های داخلی و خدمات پایه کاربردی به یک سوم پیام رسان های خارجی اشاره کرد.
وی گفت: با این حال طبق مصوبه ساماندهی پیام رسان ها، وزارت ارتباطات متولی راه اندازی سامانه برای ثبت پیام رسان ها و مشخص کردن ضوابط و شرایط فعالیت آنها است اما از سال ۹۶ تاکنون این سامانه رجیستری، راه اندازی نشده است. چند ماهی است سامانه‌ای برای ثبت پیام رسان های داخلی ایجاد شده اما نسخه‌ای برای پیام رسان های خارجی وجود ندارد. حداقل اگر این اتفاق می‌افتاد گامی در راستای ثبت نام پیام رسان های خارجی در بدو فعالیت و الزام آنها به رعایت قوانین در کشور می‌شد.
متن مصوبه ساماندهی پیام رسان های اجتماعی الزام آور نیست
حیدرزاده یکی از دلایل عدم التزام به اجرای این مصوبات را الزام آور نبودن متن سند ساماندهی پیام رسان های اجتماعی مصوب شورای عالی فضای مجازی عنوان کرد و گفت: این سند، سرویس دهنده خارجی را به درستی ملزم نکرده که حتماً مجوز دریافت کند و یا نماینده رسمی معرفی کند و یا هر نوع تراکنش قانونی آن، تحت سیاست‌ها و رگولاتوری کشور قرار گیرد. این متن از این جهت‌ها خیلی الزام آور نیست. بلکه آنچه که در متن این مصوبه دیده میشود مربوط به این میشود که پلتفرمهای خارجی متقاضی مجوز باید نمایندگی رسمی معرفی کنند و یا اینکه انبارش داده آنها داخل کشور باشد. چرا که پلتفرم خارجی بخشی از دارایی کشور که اطلاعات مردم است را در اختیار دارد و هیچ ضمانتی هم بابت رعایت ضوابط به ما نمی‌دهد. با این حال بابت رعایت این موضوعات و اخذ مجوز، قانون محکمی در کشور وجود ندارد.
این کارشناس ادامه داد: این سند بیشتر با این رویکرد نوشته شده که اگر یک مزیت نسبی برای یک سرویس خارجی داشتیم و اگر سرویس خارجی بخواهد از ما مجوز بگیرد، باید نماینده رسمی معرفی کند. اما در حالت پیش فرض که ما بخواهیم سرویس خارجی را ساماندهی و مقررات گذاری کنیم شاهد حرف قابل توجهی از سوی این سند نیستیم. همچنین در سند مشخص نشده که در صورت عدم الزام پیام‌رسان خارجی به قوانین کشور، چه باید کرد!
حیدرزاده گفت: از سوی دیگر به نظر می‌رسد مجری اراده‌ای برای اجرای مصوبات شورای عالی فضای مجازی ندارد و در کنار آن همسویی در لایه تصویب و لایه اجرای قوانین نیز باید شکل بگیرد.
وی با اشاره به اینکه در سند مصوب شورای عالی فضای مجازی، بیشتر نظارت به صورت پسینی دیده شده و برای فعالیت سرویس‌های خارجی به صورت پیشینی الزامی دیده نمی‌شود، خاطرنشان کرد: از این جهت، ضمانت اجرایی مصوبات شورای عالی فضای مجازی با خلأ روبرو است. به همین دلیل باید مجلس به عنوان قانونگذار برای مصوبات شورای عالی فضای مجازی، ضمانت اجرایی تعریف کند؛ برای مثال جرم‌انگاری از ضمانت‌های اجرایی است که از شئونات مجلس است. به این معنی که اگر مصوبات شورای‌عالی توسط متولیان امر اجرا نشد چه اتفاقی خواهد افتاد! باید برای آن جرم انگاری صورت گیرد.
اصول ساماندهی فضای مجازی باید قانونی شود
این کارشناس فضای مجازی با اشاره به اینکه موضوع پلتفرمهای اجتماعی موضوع عموم کشورها است و کشورهای اروپایی بیشتر به سمت تدوین قانون و در نظر گرفتن جرایم سنگین برای پیامرسانهای نقض کننده قوانین رفتند، تصریح کرد: در کشور ما بروز بسیاری از اتفاقات در پلتفرمهای خارجی مصداق جرم است و هیچ نظارتی روی آن صورت نمی‌گیرد. آن پلتفرم هیچ مسئولیتی بابت قوانین کشور در حالت نظارت‌های پسینی و یا پیشینی ندارد و به قوانین جمهوری اسلامی پایبند نیست.
وی گفت: برخی مصوبات تنظیم گری پلتفرمهای خارجی توسط وزارت ارتباطات اجرایی نشده است. البته نهادهای دیگر هم مخاطب این مصوبه هستند اما آن را اجرایی نمی‌کنند و موضوع این است که باید ضمانت اجرایی برای این مصوبات دیده شود و صرف مطالبه رسانه‌ای و نامه نگاری‌های مختلف به تنهایی جواب نمی‌دهد. سازمانی مانند صدا و سیما باید نقش فعال‌تری داشته باشند و ترویج و تبلیغ پلتفرمهای خارجی نباید در آن اتفاق بیافتد.
این کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: در لایه قانونگذاری نیز در بحث پیام رسان ها و پلتفرمهای فضای مجازی تلاش‌هایی انجام شده و پیش نویس هایی در کمیسیون‌های فرهنگی و اقتصادی مجلس طرح شده اما در نهایت منجر به تصویب متن مشخص نشده و قانونی نیز برای آن استخراج نشده است. بنابراین لازم است که نمایندگان مجلس مطابق با اصول ساماندهی فضای مجازی، قانونی را به تصویب برسانند.
حمایت از پلتفرمهای خارجی ناظر به جریانات سیاسی است
حیدرزاده در مورد اقدام وزارت ارتباطات در حمایت از پلتفرمهای خارجی گفت: به نظر می‌رسد که این موضوع مربوط به لایه فنی نیست. زیرساخت فنی کشور در اختیار وزارت ارتباطات است و باید مطابق با قوانین عمل کند. اما اقدامات اینچنینی وزارت ارتباطات در حمایت از پلتفرمهای خارجی بیشتر مربوط به مباحث سیاسی و رسانه‌ای و ناظر به جریانات سیاسی است. از این جهت که پلتفرم خارجی ظرفیت پدیده شدن را دارد و حجم قابل توجهی از افراد را به خود اختصاص داده و نگاه برخی مسؤلین این است که این ظرفیت در داخل کشور نباید از دست برود. البته منظور از ظرفیت، نوع مثبت آن نیست و هر ظرفیتی را شامل میشود که در فضای سیاسی و رسانه‌ای بتوان از آن استفاده کرد.
وی با تاکید بر اینکه در حوزه پیام رسان های داخلی نیز ضعف‌های جدی داریم، خاطرنشان کرد: ای کاش وزارت ارتباطات بخشی از ظرفیت و آن هم و غمی که برای سرویس‌های خارجی گذاشته تا مردم سرویس خوب دریافت کنند، متوجه سرویس‌های داخلی می‌کرد تا آنها هم بتوانند به حدی از بلوغ برسند.
این کارشناس اضافه کرد: ارائه سرویسی مانند کلاب هاوس که چت روم صوتی است و این روزها بسیار از آن می‌شنویم، زیرساخت فنی و تکنولوژی قابل توجهی نمی‌خواهد و شاید به واسطه حضور رجل و سلبریتیهای سیاسی و فرهنگی در آن، مورد توجه قرار گرفته است. موضوع این است که زمانی که یک پیام رسان در حوزه پیام رسانی و شبکه اجتماعی به بلوغ می‌رسد، ارائه سرویسی مانند چت روم صوتی از نظر فنی کار سختی نیست. به همین دلیل اگر در بلوغ رسیدن پیام رسان ها به صورت جدی پیش می‌رفتیم الان به یک پیام رسان ملی رسیده بودیم اما این ظرفیت از سوی وزارت ارتباطات و سایر متولیان مورد حمایت قرار نگرفت تا شاهد یک نقطه اتکای قابل توجه باشیم.
این کارشناس با اشاره به اینکه سیاست مجموعه حاکمیت برای مواجهه با پلتفرمهای خارجی مشخص نیست، گفت: نهادهای درون حاکمیت باید در لایه سیاستگذاری و اجرا همگام باشند و اگر دولتمردان این وحدت رویه را داشتند، سرویس‌های خارجی در کشور ساماندهی می‌شد.
ترافیک سرویس‌های خارجی نباید بی حد و مرز باشد
وی افزود: اگر یک مسئول به جای سرویس خارجی، حرف و مطلب خود را در سرویس داخلی مطرح کند، حداقل نخبگان و رسانه، به واسطه اینکه می‌خواهند آن مطلب را به صورت دست اول دریافت کنند، به سمت سرویس داخلی جذب می‌شوند. مشکل اینجاست که ما دارایی‌هایمان را در اختیار سرویس‌های خارجی قرار داده ایم و نه تنها سیاست‌های ساماندهی پیام رسان های خارجی را در پیش نگرفته ایم بلکه به این سرویس دهنده‌ها پرو بال هم می‌دهیم. این در حالی است که سرویس دهنده خارجی تعهد و مسولیتی در قبال کاربران ایرانی نمی‌پذیرد.
حیدرزاده تاکید کرد: باید روی شبکه، توازن بین سرویس داخلی و خارجی رعایت شود. به این معنی که نباید ترافیک سرویس دهنده‌های خارجی که در ایران مجوز نگرفته اند یا به نوعی مسئولیت پذیری آنها احراز نشده، بدون حد و مرز باشد.