حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال در ایران کند است/ بانک مرکزی به ابهامات راه‌اندازی رمزریال پاسخ دهد
نائب رئیس انجمن اقتصاددانان ایران با تأکید بر اینکه متولیان با شفاف سازی اداری و وضع آیین نامه های قانونمند در جهت توسعه بازار رمزارز در کشور تلاش کنند گفت: در حوزه رمز ریال سوالات و ابهامات بسیاری وجود دارد که باید به آنها پاسخ داده شود.
فرشاد پرویزیان نائب رئیس انجمن اقتصاددانان ایران و دکترای علوم اقتصادی با گرایش اقتصاد پولی است. وی با انتقاد از کندی حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال تأکید می کند: من به شخصه با هرگونه تلاش در کشور برای حرکت به سمت پول و حتی فراتر یعنی اقتصاد دیجیتال موافقم و این را پیش زمینه حرکت بخش های اقتصادی به سمت اقتصاد دوره متاورس می دانم که امروز نیز برای شروع این مسیر دیر شده است.
او معتقد است که باید از تجارب موفق جهانی در حوزه رمز ارز ملی بهره گرفت و هرچه سریعتر اقداماتی جدی در این خصوص صورت داد.
از طرح رمز ریال چه جزئیاتی می دانید؟
از این طرح همان قدر که معاون فناوری بانک مرکزی اخیرا در حاشیه مراسم هفتمین همایش مالی اسلامی گفت می دانیم که وی تاکید کرده است: « موضوع رمز ارز به معاونت اقتصادی رئیس جمهوری سپرده شده و جلسات متعددی در این خصوص برگزار و پیشرفت خوبی هم داشته است.»
البته موضوع اساسی در خصوص پول در کشور رعایت قوانین بانکداری اسلامی و مالیت داشتن و نبود شبهه ربا و چگونگی محاسبات بانکی است که معاون فناوری بانک مرکزی نیز در این باره با اشاره به راهگشا و دقیق بودن فتوای رهبر معظم انقلاب در خصوص رمز ارز ها تاکید کرد، مواد قانونی نیز در حال پیشرفت است و هم‌گرایی خوبی بین قوای مختلف انجام میشود. البته اخیرا سیدابوطالب نجفی مدیرعامل شرکت خدمات انفورماتیک نیز در باره این رمزارز گفته بود: این ارز دیجیتال به درخواست بانک مرکزی توسط شرکت خدمات انفورماتیک طراحی شده تا در راستای توسعه خدمات نظام بانکی کشور و استفاده از فناوری های نوین به کار گرفته شود.
چقدر آن را اجرایی می دانید؟
نکته اساسی در باره رمز ارزها غیر متمرکز بودن و نبود کنترل بانک های مرکزی بر این پول است.
ماهیت رمز ارزها تولید و استخراج واقعی با صرف انرژی است حال آنکه پول اعتباری توسط بانک مرکزی چاپ و یا با نیش قلم در حساب دولت افزوده و خلق می شود که این بیانگر تفاوت اساسی تفاوت اساسی پول دیجیتال با پول اعتباری (فیات مانی Fiat money) است. همه مخالفت‌های بانک های مرکزی در جهان نیز به همین دلیل است که به علت ذات غیرمتمرکز بودن رمزارزها قادر به کنترل و سیاست‌گذاری پولی در این بخش نخواهند بود.
باید دقت کرد رمزارزها از جمله بیت کوین، نخستین پول دیجیتال، از نظر فنی، غیرمتمرکز است. چرا که بدون بانک مرکزی یا مسئول مرکزی کار می‌کند. این شبکه همتا به همتا است و تراکنش‌ها، مستقیم و بدون واسطه بین کاربران انجام میشود. گره‌ها با استفاده از فناوری رمزنگاری، این تراکنش‌ها را بازبینی کرده و در یک دفتر کل توزیع‌شده همگانی، که به آن زنجیره بلاکی گفته میشود، ضبط می‌کنند. بیت‌کوین را شخص یا گروهی از اشخاص ناشناس تحت نام ساتوشی ناکاموتو اختراع کرد و در سال 2009 به عنوان یک نرم‌افزار متن‌باز عرضه شد.
شاید اساسی ترین تفاوت رمزارز ها با پول اعتباری این است که هیچ‌کس مالک شبکه بیت‌کوین نیست و مانند ایمیل، این کاربران بیت‌کوین هستند که آن را کنترل می‌کنند. کاربردهای بیت‌کوین در هیچ‌کدام از دیگر سیستم‌های پرداخت دیگر یافتنی نیست. تقریباً روزی نیست که خبر جدیدی در خصوص تلاش بانک‌ها برای استفاده از فناوری بلاک چین جهت انجام خدمات فعلی بانکی به گوش نرسد. بلاک چین با ترکیب پایگاه‌های داده مشترک و قابلیت رمزنگاری، این امکان را به طرف‌های مختلف می‌دهد که بتوانند به طور همزمان به چند دفتر کل دیجیتالی به‌روز که دستکاری آن غیر ممکن است، دسترسی یابند.
بلاک چین زیربنای ارزهای دیجیتال از جمله بیت کوین است و در ابتدا بسیاری از بانک‌ها با دیده شک و تردید نسبت به آن می‌نگریستند ولی این نگرش در سال‌های اخیر به طرز چشمگیری تغییر یافته است. هر چند نظارت‌های دقیق و قانونی بر جذب سرمایه از طریق عرضه اولیه کوین های دیجیتالی یا به اصطلاح ICO، بخش اعظم اخبار دنیای ارزهای دیجیتال را به خود اختصاص داده است، ولی باز هم فناوری بلاک چین، واژه کلیدی و مهم این حوزه به شمار می‌رود. بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های جدید توسط بانک‌ها و با هدف ایجاد کنسرسیوم‌هایی از شرکت‌های هم‌فکر شکل گرفته است که می‌کوشند با شیوه گواه اثبات مدعا (Proof of Concept)، قابلیت‌های این فناوری نوظهور را تست و بررسی کنند. تقریباً در تمام این موارد، جنبه تجاری دغدغه اصلی نیست و چندان مد نظر قرار نمی‌گیرد.
بانک‌های مرکزی در حال بررسی قابلیت‌های بلاک چین برای ایجاد تغییر در نظام‌های پرداخت و استفاده از آن برای راه‌اندازی ارزهای دیجیتال هستند. این موضوع تا حدودی پاسخ به چالشی است که میگوید ارزهای دیجیتال مستقل مانند بیت کوین می‌تواند بر سیاست‌های کنترل پولی آنها موثر باشد. استفاده از بلاک‌چین توسط بانک‌های مرکزی نشان می‌دهد که این موسسات مالی به مزایای بالقوه استفاده از بلاک‌چین به عنوان نظام پرداخت واقف شده‌اند. همه در حال پیگیری و بررسی بلاک چین هستند و منتظرند تا ببینند چه کسی اولین قدم را به سمت استفاده از آن بر می‌دارد. البته ایجاد تغییرات بنیادین در نظام پرداخت‌های نوین، فرایند بسیار پیچیده‌ای است و به تعداد زیادی نیروی کاری ماهر نیاز دارد. به عنوان مثال، بانک UBS سوئیس، کوین COIN تسویه ارائه داده است که هدف از آن، تولید و عرضه یک ارز دیجیتال جدید برای استفاده در بازار مالی سوئیس است. در پرداخت‌های برون مرزی، رقابت سختی در جریان است. از یک طرف سوئیفت، سیستم پیام‌رسان بین بانکی، برای ارسال پرداخت‌هایی به ارزش تریلیون‌ها دلار مورد استفاده قرار می‌گیرد، و از طرف دیگر تعداد شرکت‌هایی که با بهره‌گیری از فناوری بلاک‌چین در پی صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها هستند، به طور روزافزونی در حال افزایش است. کمپانی ریپل (Ripple) در سان فرانسیسکو سردمدار این جریان است. سوئیفت نیز در حال بررسی بلاک‌چین است.
در حال حاضر برای حمل نفت از سنگاپور به مالزی، به یک روز زمان نیاز است و یک هفته زمان، صرف رسیدگی به پرونده‌های کاغذی مربوط به آن میشود. دیجیتالی کردن امور مبادلات مالی بدون دیجیتالی کردن کل پروسه معاملات بی‌معنی است. به جز شرکت‌های حمل و نقل، باید کارگزاری‌ها و نمایندگی‌ها، و نیز بخش‌های دیگری از قبیل گذرگاهای بندری، امور مالیاتی و شرکت‌های بیمه نیز دیجیتالی شوند. وقتی از مهر فیزیکی برای تایید اوراق استفاده میشود، به این معناست که این بخش هنوز دیجیتالی نشده است. باید تمام فرایند از ابتدا تا پایان شکل دیجیتالی به خود بگیرد و این یعنی طرح انتشار اسکناس برای رمزریال تفاوت زیرساختی و اساسی با مفهوم ژول دیجیتال از جنس رمزارزها دارد.
دیدگاه فنی بانک مرکزی برای رمزریال اگرچه به جهت تلاش برای حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال ستودنی و ارزشمند است اما باید منتظر ماند و دید بانک مرکزی چگونه تمرکز زدایی ذاتی رمزارزها را مهار و در چارچوب اقتصاد کشور سیاست پذیر خواهد کرد. البته به نظر می رسد رمزارزملی یکی از کاربردهای زنجیره بلوک شبکه بانکی باشد که حداقل از آن بتوان به عنوان توکن و ابزاری جهت پرداخت در تبادلات و تسویه بانکی استفاده کرد.
از مزایا و یا معایب احتمالی و الزامات اجرای موفق آن بگویید.
بسیاری از بانک‌های مرکزی کشورها در این خصوص فعالیت می‌کنند و در بانک مرکزی کشور ما نیز از چند سال گذشته این موضوع مطرح شده و اقدامات فنی انجام شده و مقررات آن در شورای پول و اعتبار نیز تصویب شده است؛ اما باید توجه داشت اگرچه تولید رمزارز ملی نیز کاری پسندیده است اما باز به نوعی همان پول مورد کنترل بانک مرکزی است و این با ماهیت ذاتی رمزارزها تفاوت ماهوی دارد. بخصوص اینکه گفته شده است این رمز ارز در فضای دیجیتال منتشر می شود اما استفاده عمومی دارد و به صورت اسکناس در اختیار مردم قرار می‌گیرد. توجه کنید که این استدلال با اساس ماهیت رمزارزها در تناقض است. البته گفته می شود که این رمز ارز در بستری غیرمتمرکز و توزیع شده و بدون نیاز به کنترل نهادی واسط، عرضه و تبادل خواهد شد. ارز ملی با هدف سنجش امکانات و قابلیت های فناوری بلاک چین و ارزهای دیجیتال و توسعه خدمات مالی و پرداخت های بانکی در سطوح بین بانکی و بانکداری خرد ارائه خواهد شد. درواقع باید منتظر ماند تا این تلاش دیجیتال بانک مرکزی به نتیجه رسیده و شاهد چگونگی عملکرد این نوع پول باشیم. البته شاید یکی از مهمترین مزایای این رمز ارز کاهش مخاطرات جدی در مقایسه با رمزارزهای بین المللی از جمله ریسک های فراوان قیمتی و نیز احتمال مشکلات امنیتی و کلاه‌برداری باشد. در حال حاضر عده زیادی به فعالیت در بازار رمزارزها علاقمند شده و سرمایه های خرد و اندک را نیز وارد این بازار و خود را با ریسک های جدی روبرو کرده اند که شکل گیری قانونمند رمزارز ملی تا حد زیادی مخاطرات بیان شده را برای فعالان این حوزه در صورت فعالیت در مراحل مختلف رمزریال، کاهش می دهد.
ار تجارب موفق جهانی در این خصوص بگویید.
شاید مهمترین تجربه در جهان تلاش کشور چین برای یوان دیجیتال و رونمایی از رمزارز ملی این کشور به نام (e-CNY) باشد. گفته شده است بانک مرکزی چین سعی می‌کند امکان استفاده از رمزارز ملی این کشور را در بازی‌های المپیک زمستانی 2022 برای ورزشکاران و بازدیدکنندگان خارجی فراهم کند. با توجه به اینکه بیشتر تجارت بین‌المللی با دلار آمریکا انجام میشود، برخی تحلیلگران بر این باورند که یوان دیجیتال چین می‌تواند دلار آمریکا را از برخی جهات به چالش بکشد. اما بانک مرکزی این کشور تاکید کرده که این رمزارز برای استفاده داخلی طراحی شده است. اگر یوان دیجیتال در بازی‌های المپیک زمستانی 2022 مورد استفاده قرار بگیرد، این نخستین باری خواهد بود که رمزارز ملی چین توسط کاربران بین‌المللی به صورت آزمایشی مورداستفادهقرارمی‌گیرد. چین از سال 2014 روی یوان دیجیتال کار می‌کند و اخیرا تعدادی پروژه آزمایشی برای بررسی این رمزارز آغاز کرده است. در بخشی از این پروژه‌ها برخی خرده فروشی‌ها می‌توانند از آن برای خرید و فروش استفاده کنند.
آنچه حائز اهمیت است اینکه باید از تجارب موفق جهانی در حوزه رمز ارز ملی بهره گرفت و هرچه سریعتر اقداماتی جدی در این خصوص صورت داد.
مهمترین نکات قابل توجه در باره رمزریال چیست؟
مهمترین موضوع، ارزش مبادلاتی این رمز ارز است که باید پرسید چگونه و با چه معیاری تعیین خواهد شد؟ کافی است به نرخ رمزارزهای بین المللی و نوسان های انها توجه کنید که کاملا در بازاری آزاد و پرریسک نرخ‌های برابری هریک با سایر ارزهای اعتباری کشورها تعیین می شود و باید منتظر ماند تا ببینیم بانک مرکزی چه معیاری برای تعیین ارزش مبادلاتی هر رمز ریال تعیین خواهد کرد. البته این ارزش مبادلاتی بطور مستقیم با هزینه انرژی مصرفی و تعرفه های برق و سایر هزینه های استخراج و بازار پذیری نیز در ارتباط است.
جدا از موضوع طرح کاغذ اسکناس برای رمزارز که در تناقض جدی با ماهیت پول دیجیتال است باید پرسید آیا رمزریال، قابلیت مبادله بین المللی خواهد داشت و میزان ریسک آن چگونه است؟
همه این‌ها موارد مورد پرسش ذینفعان این بازار خواهد بود که شایسته است متولیان این حوزه بلافاصله با شفاف سازی اداری و وضع آیین نامه های قانونمند برای توسعه بازار رمزارز در کشور تلاش کنند. البته همه سوالاتی که طرح کردم به مفهوم ایراد به این طرح نیست و من به شخصه با هرگونه تلاش در کشور برای حرکت به سمت پول و حتی فراتر یعنی اقتصاد دیجیتال موافقم و این را پیش زمینه حرکت بخش های اقتصادی به سمت اقتصاد دوره متاورس می دانم که امروز نیز برای شروع این مسیر دیر شده است.