استارت‌آپ‌ها همچنان منتظر کنترل‌های امنیتی ورود به بورس هستند
استارت‌آپ‌ها بورس را یکی از منابع جذاب برای جذب سرمایه و تامین مالی می‌دانند اما در مقابل غیرشفاف بودن دستورالعمل‌های فعلی دلیل سردرگمی و طولانی شدن روند ورود به این بازار عنوان میشود. هرچند بسیاری از این کسب‌وکارها از جمله تپسی و دیجی‌کالا و کافه‌بازار خود را طی یک سال گذشته برای ورود به بورس آماده کرده‌اند اما روند طولانی ورود مراحل اداری موجب شده تا هیچ‌کدام از آنها تاکنون موفق به ورود به این بازار نشوند. در همین زمینه میثم فدایی، مدیرعامل سازمان فرابورس، می‌گوید با توجه به تاثیرگذاری گسترده استارت‌آپ‌ها در تمامی بخش‌های جامعه آنها باید از سوی نهادهای مختلف نظارتی و امنیتی چک شوند و امنیت نرم‌افزارهای آنها و سایر موارد به تایید برسد.
در یکی دو سال گذشته، با افزایش اقبال مردم و استفاده آنها از خدمات استارت‌آپ‌ها، برخی از این مجموعه‌ها به یکه‌تازان حوزه خود تبدیل شدند. درخواست سفرهای داخل شهری، درخواست پیک، سفارش آنلاین غذا، خرید خرده‌ریز، سوپرمارکتی و صدها خدمت دیگر از حالت سنتی به آنلاین تبدیل شد. اما یک گره همچنان برای توسعه استارت‌آپ‌ها وجود داشت: تامین مالی.
برخی از صاحبان این مجموعه‌ها یکی از راه‌حل‌های مهم چرخیدن چرخ توسعه و تامین مالی را در ورود به بورس می‌دانند. آنها بر این باورند که در شرایطی که وضعیت اقتصادی و تحریم‌ها سرمایه‌گذار خارجی را نسبت به سرمایه‌گذاری در ایران می‌ترساند و حتی در صورت سرمایه‌گذاری، نقل‌وانتقال این پول به داخل با مشکلات ویژه‌ای مواجه است و از سویی دیگر استراتژی خروجی برای سرمایه‌گذار داخلی وجود ندارد، بورس یکی از بهترین گزینه‌ها برای تامین مالی است. با این حال به نظر میرسد این تنها راه باقی‌مانده، راهی تاریک و مه‌آلود است که قدم برداشتن در آن گاو نر می‌خواهد و مرد کهن!
تپسی: نگاه ما استراتژیک و بلندمدت است
در یک سال گذشته، مجموعه‌های تکنولوژی‌محور زیادی از قصد خود برای ورود به بورس گفتند. برخی حتی با جدیت اعلام کردند که به زودی وارد این بازار می‌شوند اما در نهایت اتفاقی نیفتاد؛ تا اینکه در آذر سال ۱۴۰۰ وزیر ارتباطات اعلام کرد نماد مجموعه تپسی به زودی در تابلوی فرابورس درج میشود و چند روز بعد این وعده تحقق یافت تا تپسی را تبدیل به نخستین داوطلب گذر از این مسیر مه‌آلود کند. با این حال میلاد منشی‌پور، مدیرعامل تپسی، بر این باور است که فرایندهای بوروکراتیک ورود به این بازار در کنار مشخص نبودن دقیق چگونگی گذراندن مراحل کار را برای اولین مجموعه سخت کرده است.
او درباره زمان عرضه اولیه تپسی می‌گوید: «بین درج و عرضه طبق قوانین و مقررات ۶ ماه فاصله وجود دارد؛ یعنی وقتی نماد در تابلوی فرابورس درج میشود، مجموعه ۶ ماه تا عرضه اولیه زمان دارد. به طور دقیق نمی‌توان گفت چه زمانی کار انجام میشود چون باید فرایندی طی شود.»
میلاد منشی‌پور مدیرعامل تپسی
منشی‌پور ادامه می‌دهد: «یکسری مراحل وجود دارد که برای اولین بار از سوی استارت‌آپ‌ها در حال پیاده‌سازی است و هیچ‌کس هم نمی‌داند چطور باید آنها را انجام بدهد و بار سنگینی روی دوش ما به عنوان اولین مجموعه است. من نام مراحل پروسه فعلی را پروسه بوروکراتیک می‌‌گذارم که باید طی شود و برخی از مراحل آن جدید است. تصور کنید ما برای اینکه ثابت کنیم دانش‌فنی نرم‌افزار خود را داریم باید استعلام بیاوریم اما مشکل اینجاست که کسی نمی‌داند این کار باید کجا و چطور انجام شود.»
مدیرعامل تپسی معتقد است این پروسه بوروکراتیک، پروسه آزاردهنده‌ای است چون اصلاً نه معلوم است مرجع استعلام‌کننده کیست و نه مشخص است چه مراحلی باید طی شود. با این حال این پروسه حتماً انجام میشود ولی نفر اول راه سختی در پیش دارد.
او تاکید می‌کند: «انتظار ما از کسانی که دست‌اندرکار هستند این است که این فرایندها را تسهیل کنند تا ما در فرایندهای بوروکراتیک اداری گیر نکنیم.»
پس از درج نماد تپسی در فرابورس این مجموعه امیدنامه خود را منتشر کرد. در این امیدنامه سود خالص سالانه تپسی در سال ۱۳۹۹ رقمی معادل ۴.۷ میلیارد عنوان شده بود که در مقایسه با ارقام سایر شرکت‌های حاضر در این بازار عدد کمی به نظر می‌رسید. با این حال منشی‌پور بر این باور است که شرکت‌های استارت‌آپی، شرکت‌های رشدی هستند و بازار چاره‌ای جز درک این ارقام ندارد، چراکه چیزی که امروز در بازار وجود ندارد دارایی‌هایی است که رشد واقعی داشته باشند.
او در این باره توضیح می‌دهد: «دارایی‌هایی که الآن در بازار بورس عرضه می‌شوند و رشد واقعی و عملیاتی دارند تعدادشان بسیار محدود است. اما شرکت‌های استارت‌آپی موضوع‌شان رشد است. صورت‌های مالی هر کدام از این شرکت‌ها را که ببینید یا سود ندارند یا سودهای اندک دارند. به عنوان مثال شرکت موفق Airbnb یکی از موفق‌ترین IPOهای تاریخ شرکت‌های تکنولوژی را داشته است، همین حالا هم یا سود ندارد یا سود اندکی دارد. چرا؟ چون روبه‌روی خود فضای وسیعی می‌بیند و بر این باور است که باید سرمایه‌گذاری کند، رشد کند و عمق بازارش را افزایش دهد.»
او معتقد است این طبیعی است و اتفاقاً بازار بورس ما به چنین موضوعی نیاز دارد: «بازار بورس احتیاج دارد که در دارایی‌هایش تنوع ایجاد و یک صنعت جدید وارد این حوزه شود. یکی از سختی‌هایی که ما در دو سال گذشته طی کردیم همین بوده که این ذهنیت شکل بگیرد که واقعاً این نوع دارایی‌ها را باید چطور دید و از آنها چه انتظاری داشت؟»
ناامیدی مردم از بورس بعد از ریزش شاخص بورس در مرداد ۱۳۹۸ یکی دیگر از نکاتی است که باید به آن توجه داشت. در واقع سوال اینجاست که در چنین شرایطی که به نظر میرسد مردم تصویر ذهنی خوبی از این بازار ندارند، بورس می‌تواند روزنه امیدی برای تامین مالی باشد؟
پاسخ منشی‌پور به این سوال، بله است: « ورود به بورس چه برای تپسی و چه برای استارت‌آپ‌های دیگر روندی طولانی‌مدت و استراتژیک است و شاخص بورس در حال حاضر تاثیری بر نظر ما که در این لحظه عرضه شویم یا صبر کنیم ندارد. چراکه افق دید ما در عرض سه تا پنج سال جواب خواهد داد.»
او توضیح می‌دهد: «در حال حاضر شما می‌بینید که عملاً هیچ معامله سهام بزرگی در حوزه استارت‌آپی در دو سه سال گذشته انجام نشده است. دلیل آن مشخص نبودن قیمت‌های چنین دارایی‌هایی است. اولین اتفاقی که پس از ورود استارت‌آپ‌ها به بورس می‌افتد مشخص شدن قیمت آنهاست. ارزش یک دارایی به بهایی است که مردم حاضرند برای آن پرداخت کنند و این اتفاق واقعاً در بورس می‌افتد و قیمت‌گذاری معلوم میشود.»
مدیرعامل تپسی ادامه می‌دهد: «دومین اتفاق این است که سهامداران شرکت‌های این‌چنینی احساس می‌کنند سهام‌شان نقدشونده است. این در حال حاضر اتفاق رایجی است که سرمایه‌گذارانی که وارد شرکت‌ها شده‌اند، ۱۵ سال است که نتوانسته‌اند یک ریال از آن را بردارند.»
او تاکید می‌کند: «ما برنامه‌ای مدون داریم که راجع به برنامه‌های رشد صحبت کنیم. با یک نگاه دقیق‌تر وقتی به اعداد نگاه می‌کنیم و مقایسه می‌کنیم، شاهد اتفاق مثبتی هستیم. تاریخ دوساله تپسی نشان می‌دهد این مجموعه نه تنها افت نکرده بلکه حداقل روندی را حفظ کرده است.»
دستورالعمل در هاله‌ای از ابهام
میثم فدایی، مدیرعامل فرابورس ایران، در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید: «ما در جریان ضوابط ۱۷گانه ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه هستیم و آن ضوابط به منظور تصویب برای سازمان بورس ارسال شده و در سازمان بورس نیز در مرحله تصویب قرار دارد؛ پیش‌نویس اولیه‌ای که در آن برخی از موارد اصلاح شده‌اند به دست ما رسیده اما چون قطعی نیست فعلاً نمی‌توان آن را به صورت عمومی اطلاع‌رسانی کرد اما تلاش ما این است که با توجه به شعار سال ۱۴۰۱ از سوی رهبری با عنوان «سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین»؛ هرچه سریع‌تر آنها را تجمیع کنیم.»
او توضیح می‌دهد که بخش زیادی از این ضوابط در خصوص بحث سهامداری، امنیت نرم‌افزاری و زیرساخت‌های فنی آن مجموعه، سهام وثیقه، نحوه عرضه و موضوعاتی از این دست است.
فدایی در پاسخ به پیچیدگی‌ها و سردرگم شدن صاحبان کسب‌وکارها در فرایند عرضه اولیه سهام می‌گوید: فرایند پذیرش، درج و عرضه اولیه سهام برای تمامی شرکت‌ها مراحل و روالی دارد که باید طی شود و تنها خاص کسبوکارهای حوزه دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها نیست. او در این باره توضیح می‌دهد: «در خصوص استارت‌آپ‌ها با توجه به اثرگذاری برخی از این کسبوکار در اقتصاد کشور و مورد استفاده بودن آنها توسط بسیاری از مردم، مساله مهم آن است که باید تمامی جوانب از جمله مباحث مرتبط با نهادهای نظارتی و امنیتی چه از لحاظ امنیت نرم‌افزار مورداستفاده توسط آن استارتاپ و سایر مواردی را که برای نهادهای نظارتی مهم است، مورد تایید قرار بگیرند.»
مدیرعامل فرابورس توضیح می‌دهد: «در روزهای ابتدایی فعالیتم در فرابورس جلسه‌ای با کارگروه مربوطه در نهاد علمی و فناوری ریاست‌جمهوری داشتم و تلاش‌مان بر این بود که فرایندهای مرتبط با عرضه استارتاپ‌ها شفاف‌تر شود. اما در برخی موارد شاهد آن هستیم که دستورالعمل به طور دقیق مشخص نکرده که چه فرایندی باید طی شود و ما باید آنها را شفاف کنیم، ان‌شاءالله در سال جدید و با توجه به شعاری که این سال دارد، بتوانیم ضوابط دستورالعمل را شفاف کرده و به تصویب برسانیم و در این رابطه تسهیلات لازم را ایجاد کنیم.»
او تاکید می‌کند در ماه آینده جلساتی برای شفاف شدن این دستورالعمل برگزار خواهد شد.
فدایی می‌گوید مهلت ۶ ماهه بین درج در تابلو تا عرضه سهام در فرابورس قابل تمدید است. او در این باره توضیح می‌دهد: «در صورتی که پس از ۶ ماه عرضه اولیه استارت‌آپ انجام نشود، آن شرکت لغو عرضه نخواهد شد و مشکل خاصی وجود ندارد. تلاش ما بر این است که جلسه‌ای برگزار کنیم و نظرات صاحبان این مجموعه‌ها را دریافت کنیم؛ چراکه دستورالعملی که نوشته شده نیازمند همفکری با بدنه کسب‌وکارهاست».
او درباره اینکه ارقام سود شرکت‌های استارت‌آپی تا چه حد برای بازار سرمایه جذاب هستند به مدل ارزش‌گذاری متفاوت برای استارت‌آپ‌ها اشاره کرده و می‌گوید: «بازار سرمایه ما نیازمند این است که مدل‌های ارزش‌گذاری استارت‌آپ‌ها را تببین و مشخص کند. با ارقام سود سالانه استارت‌آپ‌ها شاید مدل‌های فعلی پاسخ درستی ندهند و ما نیازمند این هستیم که مدل‌های ارزش‌گذاری با فعالان بازار مرور شده و درباره آن تصمیم‌گیری شود».
میثم فدایی، مدیرعامل فرابورس
به گفته مدیرعامل فرابورس، تا به حال علاوه بر تپسی جلساتی با مجموعه‌هایی مانند کافه‌بازار و اسنپ نیز برگزار شده است. با این حال به نظر میرسد روشن نبودن دستورالعمل‌ها باعث شده این مجموعه‌ها فعلاً دست نگه دارند.
فدایی در این باره می‌گوید: «این مجموعه‌ها در مرحله آنالیز دستورالعمل هستند و اگر در خصوص دستورالعمل تکلیف‌شان مشخص نشود، این مسیر را شروع نخواهند کرد».
به باور فدایی، استارت‌آپ‌ها نیاز دارند بدانند که این دستورالعمل به چه استعلاماتی نیازمند است و چه محدودیت‌هایی برای آنان ایجاد خواهد کرد. او در آخر توضیح می‌دهد: «به عنوان مثال یکی از محدودیت‌ها وثیقه سهام و عدم فروش آن تا مدتی است که هیات پذیرش اعلام کند. سوال آنها این است که تا چه مدت و چه میزان از سهام قابل فروش نیست؟ اینها در دستورالعمل مشخص نشده و در اختیار هیات پذیرش قرار نگرفته است و باید تبیین شود.»
همه مزایای بورس برای استارت‌آپ‌ها
دیجی‌کالا از مجموعه‌هایی است که به دلیل رشد و توسعه خود و تصاحب بازار تجارت الکترونیکی در سال‌های اخیر، یکی از گزینه‌های ورود به بورس بوده است. حمید محمدی نیز چندی قبل در مراسم رویداد برخط ایران که رونمایی از چند سرویس جدید دیجی‌کالا بود، اعلام کرد این مجموعه برای ورود به بورس منتظر اعلام ضوابط جدید است.
حالا علیرضا کامرانیان‌فر، مدیر کل توسعه کسبوکار دیجی‌کالا، در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید شرایط همانند قبل است و اتفاق جدیدی نیفتاده اما ورود تپسی به بورس حتماً برای سایر مجموعه‌ها اتفاق خوبی است.
با این حال ضوابط ۱۷گانه‌ای که از سوی معاونت علمی ریاست‌جمهوری به استارت‌آپ‌ها اعلام شد، هرگز رسانه‌ای نشد. کامرانیان‌فر در رابطه با این ضابطه‌ها می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین ضابطه‌ها که در اخبار بازتاب زیادی پیدا کرد این بود که عرضه اولیه به سهامداران خرد و به طور عمومی نخواهد بود و عرضه اولیه باید شرایط و ضوابط خاصی داشته باشد. بر این اساس، سهام شرکت‌هایی که سهم دارایی نامشهودشان از کل دارایی بیش از ۵۰ درصد باشد- که تقریباً همه استارت‌آپ‌ها را شامل میشود- باید ابتدا به سهامداران واجد شرایط یعنی صندوق‌ها و سایر سرمایه‌گذاران حقوقی عرضه شوند و سپس بعد از احراز یکسری شرایط می‌توانند به طور عمومی عرضه شوند.»
علیرضا کامرانیان‌فر، مدیر کل توسعه کسبوکار دیجی‌کالا
او ادامه می‌دهد: «بند سخت‌گیرانه دیگر در مورد وثیقه گذاشتن سهام بود؛ این مجموعه‌ها باید بخشی از سهام سهامداران عمده خود را به عنوان ضمانت پایبندی به تعهدات متقاضی پذیرش در وثیقه بگذارند که این شرط برای دیگر شرکت‌های متقاضی پذیرش در بورس وجود ندارد. بند دیگر قرارداد عدم رقابت است که سهامداران و مدیران کلیدی شرکت‌های استارت‌آپی به موجب آن متعهد می‌شوند حتی در صورت خروج از شرکت، وارد همکاری با دیگر شرکت‌های مشابه نشوند. در نتیجه از دیده‌ها و شنیده‌ها برمی‌آید که این ضوابط بسیار سخت‌گیرانه هستند.»
کامرانیان‌فر بر این باور است که ورود استارت‌آپ‌ها در شرایط فعلی مزیت‌هایی از جمله کشف قیمت، جذب سرمایه، وجود استراتژی خروج برای سرمایه‌گذار و کم شدن هزینه تامین مالی را برای سهامدار در پی خواهد داشت.
او تاکید می‌کند: «اما به نظر من مهم‌ترین مزیت ورود استارت‌آپ‌ها به بورس برای جامعه است. ایجاد شفافیت و چشم‌انداز خوب از فعالیت استارت‌آپ‌ها مهم‌ترین مزایای ورود به بورس برای مردم هستند؛ بازار سرمایه این امکان را فراهم می‌کند که استارت‌آپ‌ها در فضایی شفاف کار خود را ادامه دهند؛ در همین رابطه ما دو سه سالی است که اطلاعات زیادی را از کسبوکارهای مختلف گروه دیجی‌کالا منتشر کرده و در اختیار عموم مردم قرار می‌دهیم اما با حضور در بازار سرمایه ما و سایر شرکت‌های اکوسیستم استارت‌آپی می‌توانیم به مراتب با شفافیت بیشتری این کار را انجام دهیم.»
کامرانیان‌فر می‌گوید: «درست است که بازار سرمایه بدترین روزهای خود را سپری می‌کند و شرایط جذابی برای شرکت‌های استارت‌آپی نیست اما من فکر می‌کنم ما باید بسترسازی کنیم و تنظیم‌گری‌ها را سبک‌تر کنیم تا بتوانیم در زمان مناسب هنگامی که سرمایه زیادی به بازار سرمایه وارد میشود، عرضه شرکت‌های استارت‌آپی اتفاق بیفتد.»
او ادامه می‌دهد: «سهام این شرکت‌ها هرچند ریسک بیشتری دارد اما نرخ بازگشت سرمایه بالاتری هم دارد و می‌تواند عرض بازار سرمایه را زیادتر کند تا سرمایه‌گذارانی که خطرپذیرترند و تمایل دارند سهام با ریسک و بازده بالاتری در پرتفوی خود داشته باشند، سهام این شرکت‌ها را در پرتفوی خود قرار بدهند.»
کامرانیان‌فر معتقد است عرضه اولیه امکانات تامین مالی دیگری را هم برای این مجموعه‌ها فراهم می‌کند. از جمله اینکه شرکتی که عمومی است، می‌تواند سهام سهامداران عمده‌اش را به عنوان دارایی وثیقه بگذارد و روی آن از محل انتشار اوراق بدهی یا طرق دیگر تامین سرمایه کند.