زاکربرگ به دنبال «لحظه اوج» در عصر واقعیت مجازی
شرکت متا می‌خواهد سخت‌افزار ویژه‌ای در حوزه واقعیت‌افزوده طراحی کند. «پروژه نازره» (Nazere) یک عینک واقعیت افزوده پیشرفته است که نیازی به گوشی هوشمند ندارد و اولین نسخه آن در سال ۲۰۲۴ وارد بازار میشود و در سال‌های ۲۰۲۶ و ۲۰۲۸ به‌روز رسانی خواهد شد. نسخه دیگری نیز به نام «هایپرنوا» (Hypernova) نیز با قیمت پایین‌تر در سال ۲۰۲۴ عرضه میشود که البته مستقل نیست و با اتصال به یک گوشی هوشمند و یک بازوی رایانشی کار می‌کند.
به نقل از فست‌کامپانی، گزارش Mark Zuckerberg’s Augmented Reality به جزئیات زیادی در مورد این محصولات از جمله استفاده از موج‌برها (waveguide) و میکرو ال‌ای‌دی اشاره کرده؛ جزئیاتی که قرار است دید کاربر را با یک لایه دیجیتالی تکمیل کند. نازره و هایپرنوا احتمالا از الکترومیوگرافی برای شناسایی نورون‌های الکتریکی استفاده می‌کنند و به این واسطه حسی شبیه به کنترل ذهن را القا می‌کنند.
اما علاوه‌بر قابلیت‌های خاصی که در این مقاله مطرح میشود، موضوع نقشی است که این محصولات در تحقق اهداف نهایی متا ایفا می‌کنند. این مجموعه بخشی از امید، رویاها و آرزوهای مارک زاکربرگ محسوب می‌شوند.
درصورت موفقیت عینک‌های واقعیت‌افزوده و دیگر سخت‌افزارهای آینده‌نگر متا، نور تازه‌ای به چهره شرکت و البته مارک زاکربرگ تابانده میشود. یکی از کارمندان این پروژه می‌گوید «چشم‌انداز زاک با [این عینک‌ها] در هم تنیده شده‌است. او خواستار لحظه‌ای مثل لحظه‌ای که آیفون به خود دید.» هرکسی تفسیر خاص خود را از این «لحظه» دارد. این تعریف احتمالا شامل یک محصول انقلابی است که الزامی برای اولین بودنش نیست اما باید به حدی پرمخاطب باشد که فراگیر شدنش به پیدایش یک دسته و کتگوری خاص منتهی شود. چیزی شبیه به آیفون.
چنین امری برای مدیرعاملی مثل زاکربرگ، تنها محدود به فروش یک محصول موفق نیست و هدف اصلی کنترل کامل روی یک اکوسیستم است. متا با کنترل کامل روی یک اکوسیستم مسیری را پیش روی خود تداعی می‌کند که با مستاجری در پلتفرم دیگران امکان‌پذیر نیست.
مدت‌ها است که وابستگی محصولات متا به پلتفرم شرکت‌های دیگری مثل اپل و گوگل زاکربرگ را آزار می‌دهد و زاکربرگ به شخصه نگران این مساله و معترف به آن است.
در سال ۲۰۱۵ و تقریبا همان دورانی که فیس‌بوک از پدیده‌ای با سرعت رشد بالا به غولی پرمخاطره تبدیل شد، با زاکربرگ مصاحبه کردم. او در این مصاحبه گفت «یکی از بزرگترین پشیمانی‌هایش این است که امکان سلطه بر اکوسیستم موبایلی برای فیس‌بوک وجود نداشت.» انقلاب گوشی هوشمند زمانی شکل گرفت که فیس‌بوک به اندازه کافی برای ساخت پلتفرم خاص خود قدرتمند نبود و به همین دلیل این شرکت به مستاجر گوشی‌های اندروید و آیفون تبدیل شد، البته مستاجری بسیار پرطرفدار. (تلاش این شرکت برای پس گرفتن قدرت از طریق یک رابط کاربری به نام Facebook Home در گوشی‌های اندرویدی هم به شکستی بزرگ منتهی شد.)
حالا دلایل تازه‌ای برای تاسف و پشیمانی متا به‌وجود آمده است. مهمترین این دلایل، قابلیت شفافیت ردیابی اپل (ATT) است که کاربران آیفون از طریق آن می‌توانند اجازه ردیابی را از یک اپلیکیشن بگیرند. بیشتر کاربران این اجازه را از محصولات متا گرفته‌اند و درنتیجه قلب تجاری متا یعنی تبلیغات هدفمند به لرزه در آمده است. متا ماه فوریه ۲۰۲۲ اعلام کرد قابلیت ATT درآمد این شرکت در سال ۲۰۲۲ را ۱۰ میلیارد دلار کاهش می‌دهد و در پی این بیانیه، سهام این شرکت به شکلی بی‌سابقه سقوط کرد.
متا در آینده هم از رقابت شرکت‌هایی مثل اپل در امان نیست و اصلا دور از ذهن نیست که پس از عرضه عینک‌های واقعیت افزوده متا، این شرکت با رقیبی به نام عینک‌های واقعیت افزوده اپل روبه‌رو باشد. آیا عجیب نیست که زاکربرگ امیدوار است متا به جای اپل، مهمترین محصول واقعیت مجازی یا همان آیفون عرصه واقعیت مجازی را تولید کند؟
لحظات اوج کم پیش می‌آیند
تضمینی وجود ندارد که متا، اپل یا شرکت دیگری بتوانند لحظه‌ای مثل لحظه آیفون را در عصر واقعیت مجازی از آن خود کنند. در ۱۵ سالی که از عرضه گوشی هوشمند می‌گذرد، حتی بزرگترین محصولات اپل-مثل آی‌پد و ساعت اپل-هم نتوانستند تاثیری انقلابی بر شرکت، صنعت یا جامعه بگذارند. چنین لحظاتی حتی پیش از عرضه آیفون هم انگشت شمارند؛ از جمله معدود نمونه‌های لحظه‌های این چنین می‌توان به معرفی کامپیوتر خانگی IBM در سال ۱۹۸۱، ویندوز ۹۵ در سال ۱۹۹۵ و عرضه اولین آی‌پاد در سال ۲۰۰۱ اشاره کرد.
در صحبتی که سال ۲۰۱۵ با زاکربرگ داشتم، او با اشاره به خرید ۲ میلیارد دلاری یکی از پیشتازان واقعیت مجازی به نام Oculus، از تمایل فیس‌بوک و خودش به ساخت یک پلتفرمی جدید، آن هم از صفر، سخن گفت. اوکولوس تحت مالکیت فیس‌بوک (متا) به پرقدرت‌ترین پلتفرم واقعیت مجازی تبدیل شد. طبق اعلام شرکت تحقیقاتی IDC، هدست Quest2 متا در سال گذشته با ۸.۷ میلیون واحد فروش، ۷۸ درصد از بازار واقعیت مجازی را به خود اختصاص داده و مالکان این هدست‌ها جمعا یک میلیارد دلار برای بازی و محتوای دیگر هزینه کرده‌اند.
اما اگر یکی از ویژگی‌های چنین لحظه‌ای را ورود محصول به زندگی روزمره انسان مدرن تعریف کنیم، VR هنوز چنین چیزی را تجربه نکرده است. شاید همین باعث شد تا فیس‌بوک به یک‌باره تمام توجه خود را روی متاورس متمرکز کند و نامش را به متا تغییر دهد-مفهومی که اساسا ترکیبی از واقعیت مجازی و افزوده است و به قدری بکر محسوب میشود که چندین لحظه اوج را می‌توان برایش پیش‌بینی کرد.
یکی دیگر از ویژگی‌های لحظات انقلابی محصول، بازدهی چندساله آنها است. این موضوع حتی درمورد خود آیفون هم صدق می‌کند. در ابتدا فروش آیفون تا حدی ناامید کننده محسوب می‌شد، این گوشی تا ۱۸ ماه پس از معرفی اولین آیفون به اپ‌استور که یکی از مهمترین اجزای آن است، مجهز نبود. آی‌پاد هم تا زمانی که اپل آن را در سال ۲۰۰۲ با ویندوز سازگار و در سال ۲۰۰۳ فروشگاه دانلود موسیقی نکرده بود به پتانسیل کامل خود نرسید. همچنین ویندوز ۹۵ نیز یک دهه بعد از اولین نسخه این سیستم عامل وارد بازار شد و تنها پس از عرضه این نسخه بود که ویندوز به موفقیت رسید؟
با توجه به اینکه متا مسیر واقعیت افزوده خود را حداقل تا سال ۲۰۲۸ برنامه‌ریزی کرده و با توجه به اینکه تحقق چشم‌انداز متاورسی این شرکت ۱۰ تا ۱۵ سال زمان نیاز دارد، احتمالا شرکت شاهد نقاط عطف متعددی باشد. بنابراین چند سالی زمان نیاز است تا دید که می‌تواند رویای خود یعنی ساخت مهمترین پدیده نوین صنعت تکنولوژی را محقق کند یا خیر. حتی صبر ایوب و سرمایه‌گذاری میلیارد‌دلاری هم تضمینی برای موفقیت نیست و باید منتظر نتیجه آن باشیم.