بررسی عملکرد اپراتورهای مخابراتی در زمین‌لرزه ترکیه – سوریه
یکی از قویترین زمین لرزه‌های ثبت شده در ترکیه (۷.۸ ریشتر) روز ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ رخ داد که باعث تلفات بسیار و ویرانی منطقه پرجمعیت جنوب ترکیه و شمال سوریه شد، در این میان انتقادات بسیاری از طرف برخی رسانه‌ها و مسئولان محلی به اپراتورهای ترکیه، در مورد کیفیت شبکه و عملکرد اپراتورها انجام گرفت که البته با توجه به حجم واقعه شاید گریزناپذیر بوده باشد.
یکی از نکات متمایز کننده این فاجعه وقوع دو زلزله سنگین پی در پی در منطقه بود و تنها ۹ ساعت بعد از زمین لرزه اولیه، پس لرزه غیرمعمولی با بزرگی ۷.۵ ریشتر در امتداد همان خط گسل، در حدود ۶۰ مایلی شمال اولین زمین لرزه رخ داد.
این منطقه بطور بالقوه در برابر یک زلزله بزرگ آسیب پذیر بود. در آنجا ساختمان‌هایی با ساختار بتنی رایج هستند که در سمت ترکیه تخلف در ساخت بناها، بخصوص همراه با چشم پوشی های مقامات مسئول، در راستای تشویق ساخت و ساز دولت و حزب حاکم به این آسیب پذیری شدت بخشید. در شمال سوریه نیز به علت سالها جنگ داخلی، زیرساخت های موجود وضعی شکننده داشتند. در حالیکه آمار تلفات انسانی روز به روز در حال افزایش است و هنوز برآورد دقیقی از میزان خسارت بدست نیامده، تعداد زیادی آپارتمان، هتل و ساختمان‌های دیگر در ده‌ها شهر نزدیک مرکز زمین لرزه در دو طرف مرز فروریخته است. زیرساخت‌های برق و مخابرات نیز در این مناطق آسیب جدی دیده اند و شکایاتی بابت سرویس های ارتباطی وجود داشته است.
هر چند آمار رسمی دقیقی از طرف دولت‌ها و اپراتورها هنوز اعلام نشده و باید منتظر انتشار گزارشهای دقیق برای مرور اتفاقات و آسیبها و در نهایت جمع بندی درس آموخته ها باشیم، با توجه به امکان وقوع حادثه مشابه و اهمیت مساله حفظ و برقراری ارتباطات در ساعتها و روزهای بعد از اتفاق، سیامک توتونچی افشار سعی کرده بر اساس گزارشهای رسمی، اخبار، اطلاعات منتشر شده برخی اپراتورها و همچنین صحبت با برخی کارشناسان یک گزارش اولیه در خصوص این واقعه و اقدامات مرتبط با برقراری ارتباطات تهیه کند. مجددا تاکید میشود برای تحلیل دقیقتر باید منتظر گزارشهای مراجع مرتبط باشیم؛ همچنین با توجه به شرایط موجود و عدم دسترسی به منابع در سوریه، بحث بیشتر در خصوص اقدامات در کشور ترکیه متمرکز شده است.
مناطق و شهرهای آسیب دیده
خسارات در ترکیه: وسعت جغرافیایی مناطق آسیب دیده بسیار زیاد است و مناطق زلزله زده در ۱۰ استان ترکیه پراکنده اند؛ نقشه زیرمناطق آسیب دیده را با نشان دادن میزان تاثیر دو زلزله رخ داده نشان می دهد. به گفته مقامات این کشور، بیش از ۵۶۰۰ ساختمان در سراسر ترکیه تنها پس از زلزله اولیه تخریب شده است، زلزله بعدی و پس لرزه ها میزان خرابی ها را به میزان قابل توجهی افزایش افزایش داده است.
بر اساس اعلام وزارت شهرسازی، محیط زیست و تغییرات اقلیمی ترکیه، بیشترین خسارتها در نورداغی غازی عینتاب (غازی آنتپ)، بخش مرکزی شهرآدی یامان، دول غدیراوغلو از توابع قهرمان مرعش و انطاکیه در استان خطای (هاتای Hatay) است. به اظهار فرماندار ملاطیه (مالاتیا Malatya)، استانی نزدیک به مرکز زلزله، صدها ساختمان در آنجا فروریخته است. شهر ملاطیه (مالاتیا Malatya)، مرکز این استان، که نیم میلیون نفر در آن زندگی می کنند یکی از شهرهایی است که بیشترین آسیب را دیده است.
شهر غازی عینتاب (غازی آنتپ Gaziantep) مرکز استانی به همین نام و کلانشهری با بیش از ۵/۱ میلیون نفر جمعیت (ششمین کلانشهر ترکیه) نیز یکی از شهرهایی است که بیشترین آسیب را متحمل شده است و غازی عینتاب همچنین محل زندگی حدود نیم میلیون آواره سوری است. در دیگر استانها نیز خرابی های قابل توجهی در مراکز آن استانها مانند آدانا، شانلی اورفا، آدانا و دیاربکر (در ۳۰۰ کیلومتری کانون زلزله) و شهرستانهای دیگر به وقوع پیوسته است.
خسارات در سوریه: در سوریه، زمین لرزه‌ها منطقه شمالی ویران شده از جنگ را لرزاند. به گفته وزارت بهداشت سوریه بیش از پنج هزار نفر کشته و هزاران نفر دیگر زخمی شدند. زیرساخت‌ها در سراسر سوریه پس از سالها جنگ داخلی در وضعیت شکننده‌ای قرار داشتند و بسیاری از ساختمان‌ها قادر به مقاومت در برابر زلزله یا ده‌ها پس‌لرزه نبودند. میلیون‌ها سوری در مناطقی از سوریه و ترکیه که زمین‌لرزه‌ها در آنها رخ داده آواره شده‌اند. خسارات گسترده ای در شهر حلب و سراسر استان حلب ثبت شده است.
شهرهای آسیب دیده مشابه چه شهرهایی در ایران هستند؟
برای داشتن یک مقیاس از ابعاد این سانحه، شهرهایی در ایران از نظر جمعیتی مشابه بوده اند در کنار نام تعدادی از شهر هایی که بیشترین صدمه و تلفات را داشته اند ذکر شده است. هرچند این مقایسه شامل روستاها، وضعیت جغرافیایی و ساختار شهری و… نمی شود ولی نشان می دهد ابعاد فاجعه تا چه حد بزرگ و کمک رسانی و آواربرداری چقدر مشکل بوده است.
زلزله و ارتباطات مخابراتی: همانند بسیاری موارد مشابه بیشترین تاثیر در اختلال شبکه مخابراتی و موبایل، ناشی از تخریب زیر ساختهای مخابراتی (سایتهای پشت بامی Roof-top یا حوضچه‌های فیبر و همچنین قطع شبکه برق در مقیاس وسیع بوده است. با توجه به محدود بودن ظرفیت باتریهای پشتیبان سیستم‌ها، قطعی برق همیشه یکی از عوامل مهم قطع ارتباطات در چنین وقایعی است. در گزارشی که GSMA منتشر کرده بود در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰) بدنبال وقوع یک زلزله فقط ۱۶ درصد سایتهای BTS یک اپراتور آسیب دیده بوده اند، در حالی که ۲۸ ساعت بعد، ۸۶ درصد BTS ها به علت قطع برق از مدار خارج شده بودند. در زلزله های اخیر هم عمده خسارات به سایتهای پشت بامی Roof-top وارد آمده بود (که تعداد آنها قابل توجه بوده است)، قطع برق باعث قطع سرویس بسیاری از سایتهایی (Base Station ) که سالم مانده بودند گردید.
گفتنی است اپراتور Turk Cell، در مناطق زلزله زده ۳۳۰۰ سایت و Vodafone تعداد ۳۰۵۰ سایت داشت.
میزان تاثیر بر مشترکین: ۶.۳ میلیون مشترک Turk Cell و ۳.۷ میلیون مشترک Vodafone و حدود ۲.۴ میلیون مشترک Turk Telekom در مناطق زلزله زده بوده اند. یعنی حدود ۱۵ درصد مشترکین اپراتورها در مناطقی بوده اند که تحت تاثیر زمین لرزه ها قرار گرفته اند.
اقدامات اپراتورهای مخابراتی
اپراتورهای ترکیه در زمینه وقایع پس از زمین لرزه دارای تجربه هستند و عملکرد خوبی در زلزله وان، سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۱)، از خود نشان دادند در این زمین لرزه انتقادات زیادی از طرف برخی رسانه ها و مسئولان محلی در مورد کیفیت شبکه و عملکرد اپراتورها انجام گرفت که با توجه به حجم واقعه شاید گریزناپذیر بوده باشد. مهم ترین اقداماتی که اپراتورها به انجام رساندند به شرح زیر است:
عملیاتی‌سازی و اجرای پروتکل‌های پاسخ به وضعیت اضطراری بلافاصله بعد از وقوع زلزله:
به گفته مدیرعامل ودافون، شخصا یک ساعت پس از سانحه با مرکز مدیریت شبکه درحال کار بوده است.
همکاری مشترک ۳ اپراتور (Turk Telekom, Turk Cell, Vodafone Turkey) با یکدیگر:
رایگان سازی مکالمات در مناطق زلزله زده به مدت یک ماه، رفع مسدودی خطوط مشترکین دارای بدهی، اختصاص سیم کارت و بسته های دیتا و مکالمه به تیم های جستجو نجات خارجی، استقرار ایستگاههای سیار تلفنی در وسائل نقلیه اضطراری، با امکانات برقرار مکالمه، دستگاههای شارژ دستگاههای تلفن موبایل و دسترسی به WiFi و توزیع پاوربانک (۲۵۰۰۰ عدد فقط توسط Turk Cell).
همچنین چادرهای ارتباطی برپا شده که شهروندان مناطق زلزله زده را قادر می سازد تا از این طریق ارتباط برقرار کنند و ایجاد Hot-Spot های WiFi .
تمرکز برای مقابله با مشکل قطع برق:
اپراتورها در قدم اول بر مساله قطع برق و لزوم وارد سرویس کردن سایتهای سالم تمرکز کردند، در این راستا در اقدامی قابل توجه تعداد زیادی دیزل ژنراتور به همراه تیم های پشتیبانی به مناطق آسیب دیده ارسال شد. تیم های اعزامی (۸۰۰ تیم از طرف ترک سل و ۴۰۰ نفر از طرف ودافون و اعزام تیم جستجو و نجات علاوه بر تیم های فنی Turk Telekom) توانستند تا ۴۸ ساعت بخش زیادی از سایتها را مجددا وارد سرویس کنند. بطوریکه پنج روز بعد از وقوع اولین زمین لرزه ۹۸ درصد سایتهای Turk Cell و ۹۰ درصد سایتهای ودافون در حال سرویس دهی بود که بیشتر آنها توسط ژنراتورهای پشتیبان تغذیه می شوند.
تعداد ژنراتورهای ارسالی AFAD میزان، ۱۶۸۸ دستگاه ذکر شده است در حالی که Vodafone به تنهایی ارسال ۱۰۵۷ ژنراتور پشتیبان را اعلام کرده است. آنچه که از صحبتهای کارشناسان درگیر و بیانیه های مطبوعاتی مشخص است تعداد بسیار زیادی ژنراتور بکار گرفته شده که این اقدامی موثر و شایان توجه بوده است. لازم به ذکر است تامین سوخت این ژنراتورها یکی از چالشهای این اقدام ذکر شده است.
اعزام سایتهای BTS سیار:
اپراتور Turk Cell با ارسال تعداد قابل توجهی سایت سیار Cow-site (۲۰۵ دستگاه) و استقرار آنها توانست بخشی از شبکه از دست رفته را بازیابی کند.
وارد مدار کردن سایتهای آسیب دیده:
اپراتورها با ارسال قطعات یدکی و تجهیزات سایتهای کامل، اقدام به بازسازی، سایتهای آسیب دیده کرده اند. برخی کشورها از جمله اسپانیا، یونان و آذربایجان نیز تجهیزات مخابراتی برای کمک به بازسازی سایتها ارسال نمودند. هرچند با توجه به حجم خرابی ها عملیات بازسازی به طول خواهد کشید بخصوص که در برخی مناطق بخصوص استان خطای(هاتای Hatay) میزان آسیبها بسیار زیاد گزارش گردیده است.
جمع آوری کمک های مالی، برقراری کانالهای کمک مردمی به AFAD و هلال احمر، اختصاص یک تنخواه ۱.۲۵ میلیون یورویی برای بازسازی توسط بنیاد Vodafone(ودافون بین المللی)، استفاده از لینک ارتباط ماهواره ای و ۸۰ پایانه ماهواره ای VSAT در مناطق آسیب خورده مستقر شده است.
وقایع و اقدامات دیگر
عدم استفاده از پایانه‌های استارلینک: دولت ترکیه پیشنهاد شرکت استارلینک را در خصوص ارسال و بکار گیری پایانه های آن نپذیرفت هرچند که این مساله با انتقاداتی همراه بود.
اپلیکیشن وقایع اضطراری AFAD: این اپلیکیشن که از طرف این نهاد قبلا تهیه و منتشر شده بود در این واقعه توسط تعدادی از مردم مورد استفاده قرار گرفت. اپلیکیشن این امکان را به سانحه زدگان می دهد که موقعیت دقیق خود را اعلام کنند همچنین مکان های امن برای تجمع افراد نیز از طریق این اپلیکیشن قابل اعلام است؛ البته باید منتظر بود تا گزارشها، کارایی آن را در سانحه اخیر مشخص کنند.
اقدامات اپراتورهای مخابراتی سایر کشورها: همانطور که ذکر شددر ترکیه مکالمات موبایل در مناطق زلزله زده به مدت یک ماه مجانی شد تعدادی از اپراتورهای خارجی نیز به عنوان بخشی از برنامه سوانح غیر مترقبه سانحه مکالمات را به مقصد ترکیه و سوریه مجانی کردند (یا بسته های مجانی محدود حجمی تعریف نمودند). اسامی تعدادی از اپراتورهایی که بعد از سانحه مکالمات را به مقصد ترکیه و سوریه مجانی کردند در جدول زیر آمده است:
همچنین اپراتورهای برخی کشورهای از جمله یونان، اسپانیا و جمهوری آذربایجان، تجهیزات فنی و سایت BTS برای بازسازی شبکه ارسال کرده اند.
نکات مهم پیشنهادی: بر اساس این تحقیق، در این گزارش ذکر شده در ۳۰ سال گذشته عمده وقایع و سوانح طبیعی غیر مترقبه که در کشور ما رخ داده است محدود به یک یا دو استان بوده (به غیر از وقایع بارندگی و سیل سال ۱۳۹۸ که ۸ استان درگیر آن شدند) و در تمام این وقایع، امکان پشتیبانی از تهران وجود داشته است. زمین لرزه های اخیر ترکیه نشان میدهد دامنه چنین بلایایی می تواند در گستره جغرافیایی بسیار وسیعی رخ دهد که عملیات سنگین و پیچیده پشتیبانی را نیازمند خواهد بود. البته سناریوی وقوع مشکل در شهر تهران، که عمده توان مدیریتی، پشتیبانی و فنی کشور، در آنجا متمرکز است می تواند چنان مشکلاتی را ایجاد کند که بحث جداگانه را می طلبد.
اپراتورهای ایرانی با وقایع اضطراری و اقدام در این زمانها بیگانه نیستند و مرتبا در خلال چنین شرایطی به هموطنانمان خدمت رسانی نموده اند ولی در اینجا خلاصه ای از مهمترین نکاتی که لازم است پیش از وقوع چنین بحرانهایی به آنها توجه شود ذکر شده است. البته نباید از نظر دور داشت وضعیت خاص کشور و مشکلات ناشی از تحریم های ظالمانه بابت تامین تجهیزات که در کشور وجود دارد باعث سختی کار اپراتورها در برنامه ریزی در مورد چنین مسائلی می شود.
اهمیت طرح‌های مقابله با سوانح اضطراری و تمرین و مانورهای واقعی، تعریف شفاف نفرات مسئول (نفرات مسئول جایگزین در نبود مسئولان اصلی) و سطح اختیارات در زمان بحران، ایجاد رویه های ساده شده و چابک، متناسب با وضعیت اضطراری (مانند پروسه های اضطراری خرید یا هزینه و…)، تعریف اقدامات اضطراری بعد از بحران (به شکل سریع) مانند رایگان سازی مکالمات، تعریف بسته های خاص مانند سیمکارت و بسته های تیم های کمک خارجی (در حال حاضر مانع قانونی و اجرایی برای انجام اینکار وجود دارد) و…
تعریف و پیش بینی اقدامات اضطراری برای سوانح رخ داده در خارج از کشور، چنین اقداماتی می تواند نشانگر همدردی با کشور سانحه زده و همچنین کمک به انسانهایی باشد که نگران بستگان خود هستند. در سانحه اخیر استان و شهر کرمانشاه و شهر قزوین شهر های خواهرخوانده شهر غازی عینتاب (غازی آنتپ) بودند و شایسته بود یک حرکت نمادین در این خصوص اجرا شود. بانک اطلاعات به روز و غیر متمرکز از جزئیات تجهیزات منصوبه در بخشها مختلف کشور و فرایند شناسائی و تشخیص سریع آسیبها و نیازمندی ها بعد از بحران.
تعریف یک فرایند و ایجاد یک مکانیسم برای ارسال تیمهای پشتیبانی (با تامین امکانات اسکان و…) و تجهیزات متناسب با منطقه آسیب دیده.
توزیع و انبارش تجهیزات حتی الامکان در قسمتهای مختلف کشور، اهمیت تامین انرژی هنگام بحران های مشابه، ایجاد مکانیسم موثر و سریع برای ارسال دیزل ژنراتورهای پرتابل در تعامل با مقامات و نهاد های دولتی، اهمیت پیش بینی روشهای تامین سوخت برای دیزل ژنراتورهای پرتابل در زمان وضعیت اضطراری.
پیش بینی مجوزهای تردد افراد و تجهیزات، پیش بینی امکانات لجستیکی و وسایل نقلیه مناسب برای عملیات در شرایط بحرانی، پیش بینی روشهای ترخیص اضطراری تجهیزات کمک خارجی، پیش بینی های لازم در سیستم "همتا" جهت برقرار ماندن امکان کارکرد تجهیزات ارتباطی(Device) تیم هایی که از خارج کشور آمده اند، تعریف پروتکل های همکاری با اپراتورهای دیگر در بحرانها با مقیاس بالا، تعریف سطح بحرانها، این کار قاعدتا باید از طرف نهاد های بالادستی مشخص شود و بر اساس آن برنامه مقابله اضطراری متناسب عملیاتی گردد.