قطعی اینترنت، مانع از تقلب در آزمون‌ها نمی‌شود
سناریوی قطع اینترنت حالا از کنکور به امتحانات نهایی هم رسیده است و به تازگی وزارت آموزش‌وپرورش درخواست کرده تا اینترنت بین‌الملل به مدت زمان ۱۱ روز در زمان برگزاری امتحانات نهایی از ۵دقیقه قبل تا ۳۰ دقیقه بعد از آزمون قطع شود. این در حالی است که در سال گذشته، قطعی اینترنت در روزهای برگزاری کنکور تبعات جدی برای مردم و کسب‌وکارها به دنبال داشت و موجب نارضایتی و اعتراض بسیاری از آنها شد.
البته کمی پس از انتشار این خبر وزارت ارتباطات به سرعت واکنش نشان داد و اعلام کرد که این وزارتخانه برای هیچ آزمونی حتی یک دقیقه هم اینترنت را قطع نخواهد کرد. با این حال سال گذشته وزیر ارتباطات در خصوص درخواست وزارت آموزش‌وپرورش برای قطع اینترنت در روزهای برگزاری کنکور هم اعلام کرده بود که با قطع اینترنت به شکل سراسری مخالف است، اما در نهایت تصمیم‌گیری برای انجام این کار به شورای امنیت کشور واگذار شد و این شورا با قطع اینترنت همراه برای مناطق اطراف حوزه‌های کنکور موافقت کرد. کارشناسان معتقدند که با توجه به تصمیمات گذشته، این امکان وجود دارد که اینترنت بین‌الملل در روزهای امتحانات نهایی قطع شود، اما قطعی اینترنت نمی‌تواند از تقلب جلوگیری کند و تنها هزینه هنگفتی را به کاربران و کسب‌وکارها تحمیل می‌کند.
تخلفات تنها در پیام‌رسان‌های خارجی؟
طی سال‌های اخیر موضوع لو رفتن سوالات و تقلب همزمان با رشد شبکه‌های مجازی و استفاده از وسایل الکترونیکی و ابزارهای هوشمند افزایش یافته است. اگرچه برای جلوگیری از تقلب و پخش سوالات در هنگام برگزاری کنکور تدابیر گوناگونی از سوی سازمان سنجش درنظر گرفته شده است، اما گویا این اقدامات چندان موثر نبوده و مسوولان نهادهای آموزشی به این نتیجه رسیده‌اند که تنها روش موثر برای تضمین امنیت آزمون‌های سراسری، قطع اینترنت است. همین شد که همزمان با برگزاری نوبت اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۲ در روزهای ۲۹ و ۳۰ دی ماه، برای جلوگیری از تقلب و حفظ حقوق داوطلبان، دسترسی به اینترنت به صورت نقطه‌ای قطع شد. اما این قطعی‌ها باعث سردرگمی بسیاری از مردم شد و تبعات جبران‌ناپذیری برای کسب‌وکارها به‌همراه داشت.
با این همه اما وزارت آموزش‌وپرورش مجددا درخواست کرده است در مدت زمان ۱۱ روزه برگزاری امتحانات نهایی از ۵ دقیقه قبل تا ۳۰ دقیقه بعد آزمون، دسترسی به اینترنت بین‌الملل قطع شود. به گزارش «ایسنا»، در این رابطه محسن زارعی، رئیس مرکز ارزش‌یابی و تضمین کیفیت نظام آموزش‌وپرورش در یک نشست خبری گفته است: «از آنجا که متخلفان و شبکه‌های سودجو در پیام‌رسان‌های خارجی فعالیت داشتند، درخواست قطع اینترنت بین‌الملل را در یک بازه زمانی ۳۵ دقیقه‌ای، ۵ دقیقه قبل از آزمون تا ۳۰ دقیقه بعد از آزمون داشتیم که مصوب شد این موضوع در کارگروهی بررسی شود. دو موضوع تهیه اینترنت پایدار و پرسرعت برای حوزه‌های تصحیح و محدودسازی اینترنت در دستور کار بود و در حال بررسی کارشناسی هستیم.»
با این حال وزارت ارتباطات به سرعت با این درخواست وزارت آموزش‌وپرورش مخالفت کرده است. محمد احسان خرامید، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت ICT در شبکه اجتماعی ویراستی نوشت: «همان‌گونه که سال قبل هم اعلام شد، وزارت ارتباطات برای هیچ آزمونی حتی یک دقیقه هم اینترنت را قطع نخواهد کرد.» سایت رسمی این وزارتخانه نیز به شکل رسمی با قطع مقطعی و جغرافیایی اینترنت برای هر نوع آزمونی مخالفت کرد و نوشت: «متاسفانه هر از چند گاهی برخی از مقامات غیرمسوول اظهاراتی را مطرح می‌کنند که خارج از چارچوب وظایف و اختیارات آنهاست. نشر چنین اظهارات غیرمسوولانه و خارج از چارچوب اختیارات و ماموریت‌های سازمان‌های مختلف باعث ضربه به امنیت روحی و روانی مردم و کاربران محسوب میشود.»
اینترنت فقط برای سرگرمی نیست
حامد بیدی یکی از فعالان حوزه فناوری در خصوص احتمال قطع شدن اینترنت در روزهای برگزاری امتحانات نهایی به «دنیای اقتصاد» گفت: «نکته جالب تکذیب کردن وزارت ارتباطات است؛ این موضوع در زمان برگزاری کنکور سال گذشته هم تکذیب شد، اما در نهایت اینترنت قطع شد. امسال هم بلافاصله پس از منتشر شدن این خبر، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات آن را تکذیب کرد.»
بیدی در پاسخ به این سوال که چرا اعلام میشود اینترنت تنها در حوزه‌های امتحان قطع خواهد شد، اما این قطعی‌ها بسیار گسترده‌تر هستند، اظهار کرد: «حوزه‌های انتخابیه بسیار گسترده و متنوع هستند. به‌طور کلی اینترنت آنتن‌های بی‌تی‌اس نزدیک به حوزه‌های انتخابیه را قطع می‌کنند. وقتی این اتفاق رخ می‌دهد، دیگر تنها اینترنت ساختمانی که کنکور در آن برگزار میشود، قطع نخواهد شد؛ چرا که ممکن است نزدیک به یک حوزه سه یا چهار بی‌تی‌اس وجود داشته باشد. گوشی‌های همراه هم وقتی یکی از بی‌تی‌اس‌ها کار نکند، به یک بی‌تی‌اس دیگر متصل می‌شوند؛ در نتیجه برای اینکه اینترنت به‌طور کامل قطع شود، فقط قطع نزدیک‌ترین بی‌تی‌اس کافی نیست و باید حداقل چند بی‌تی‌اس قطع شود. این موضوع باعث میشود اینترنت همراه افراد در شهرها به‌طور گسترده قطع شود.»
او در ادامه در خصوص تبعات و ضررهای ناشی از این قطعی اینترنت، گفت: «بسیاری از ساختمان‌هایی که کنکور در آنها برگزار میشود، اداری هستند و خیلی از آنها کسب‌وکارشان روی بستر اینترنت انجام میشود. اینترنت فقط برای سرگرمی نیست و امورات مردم از طریق آنها می‌گذرد. آن‌طور که پیداست پیش‌فرض این است که کسب‌وکارها نباید از شبکه موبایل استفاده کنند و آن را به عنوان بستری پایدار بشمرند. فکر می‌کنم تعمدی پشت این ماجراست که آنهایی که کاربر حرفه‌ای اینترنت هستند، مجبور شوند به سمت گزینه‌های دیگر حرکت کنند.»
بیدی ادامه داد: «توجیهی که آورده میشود، آن است که فقط اینترنت موبایل قطع میشود و اینترنت ثابت وصل است از طرفی می‌گویند که فقط ترافیک بین‌الملل بسته میشود و شبکه ملی اطلاعات و پلتفرم‌های داخلی فعال هستند. با این همه اما وقتی ترافیک بین‌المللی قطع میشود، خیلی از ابزارهای رایجی که مردم در روز با آنها کار می‌کنند، از کار می‌افتد و کاربران حتی یک ایمیل ساده نمی‌توانند ارسال کنند. آنها حتی قادر به جست‌وجو در گوگل یا استفاده از نقشه گوگل هم نیستند. بسیاری از کسب‌وکارها هم که جلسات خود را از طریق ابزارهای آنلاین مانند گوگل‌میت یا اسکایپ برگزار می‌کنند، دیگر قادر به برگزاری جلسات‌شان به شکل آنلاین نخواهند بود. به‌طور کلی تبعات این قطعی‌ها به قدری وسیع است که نمی‌توان گفت فقط اینترنت موبایل قطع شده یا فقط اینترنت بین‌الملل در مناطق محدود قطع شده است؛ این قطعی‌ها عملا زندگی مردم را مختل می‌کند.»
سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه، در خصوص قطعی اینترنت برای جلوگیری از تقلب به «دنیای اقتصاد» گفت: «در حال حاضر تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر و ارتباطات متفاوت‌تری از اینترنت وجود دارند. دسترسی به اینترنت تنها یک بخش از تقلب در امتحانات است. در واقع تقلبی که صورت می‌گیرد اصلا روی بستر اینترنت اتفاق نمی‌افتد؛ موضوع به ابزارهای متنوعی از جمله فرستنده و گیرنده‌هایی برمی‌گردد که با پهنای باند ۸۰۰ مگاهرتزی و ۴ گیگاهرتزی در باندهای متفاوتی از ۲G، ۳G، ۴G کار می‌کنند و همچنین دوربین‌ها و گوشی‌های کوچکی وجود دارند که اصلا قابل رهگیری و کنترل نیستند. این موارد را باید حین نظارتی که برای ورود شرکت‌کنندگان صورت می‌گیرد، کنترل کنند. قطع اینترنت برای جلوگیری از تقلب بسیار اشتباه است؛ چرا که این مشکل با قرار دادن دستگاه جمر(مسدودکننده سیگنال) در باندهای فرکانسی مختلف در مراکز آزمون حل میشود. حالا موضوعی که با آن روبه‌رو هستند آن است که چند دستگاه جمر باید خریداری شود، چرا که تعداد مراکز آزمون زیاد است و باید برای همه آنها در باندهای ۲G، ۳G، ۴G و ۵G جمر خریداری شود. آن‌طور که پیداست خرید این دستگاه به این میزان مقرون‌به‌صرفه نیست؛ پس تصمیم می‌گیرند که اینترنت کل کشور یا حداقل مراکز آزمون را قطع کنند.»
سوزنگر با تاکید بر این موضوع که قطعی اینترنت نمی‌تواند از تقلب جلوگیری کند، ادامه داد: «قطعی اینترنت شاید راه‌حل خوبی برای جلوگیری از توزیع یا انتشار سراسری داده‌ها باشد، اما مساله این است که بسیاری از افراد از طریق تکنولوژی‌های جدید و بدون نیاز به اینترنت هم تقلب می‌کنند. آنها باید موبایل‌‌ها را بگیرند؛ حتی عینک‌ها و خودکارها هم باید چک شوند. این موضوع که می‌گویند ما در محل آزمون برای اینکه ارتباط بین شرکت‌کنندگان و افراد بیرونی برقرار نشود، اینترنت را قطع می‌کنیم، مساله متفاوتی است؛ چرا که تمام ابزارهایی که در بازار برای تقلب وجود دارند، در طیف ۲G، ۳G، ۴G کار نمی‌کند؛ برای مثال یک نفر می‌تواند با در دست داشتن گوشی در نزدیکی محل آزمون در باند فرکانسی کاملا متفاوت، به عینک آزمون‌دهنده متصل شود و جواب‌ها را از طریق هدست بسیار کوچکی به آن انتقال دهد.»
تجربه تکراری قطعی اینترنت
۱۴ دی‌ماه سال گذشته بود که معاون امور آزمون‌های سازمان سنجش آموزش کشور در یک برنامه تلویزیونی مدعی شد که قرار است اینترنت سراسر کشور در دو روز برگزاری کنکور سراسری ۱۴۰۲ قطع شود. این اظهارات واکنش‌ها و انتقادات بسیاری را در پی داشت و چند ساعت بعد وزارت ارتباطات با انتشار اطلاعیه‌ای روی خروجی سایت رسمی خود، موضوع قطع سراسری اینترنت در روزهای برگزاری کنکور را تکذیب کرد و نوشت: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از اساس موضوع نشر خبر قطع اینترنت را به دلایلی چون برگزاری کنکور سراسری، تکذیب می‌کند و تاکنون در این ارتباط نه چیزی تصویب و نه ابلاغ شده است.» اندکی بعد اعلام شد که سازمان سنجش درخواست این امر را به شورای امنیت کشور ارائه داده و این شورا قرار است درباره آن تصمیم‌گیری کند. نهایتا نیز اعلام شد که شورای امنیت کشور با قطع اینترنت همراه برای مناطق اطراف حوزه‌های کنکور موافقت کرده است.
سپس وزیر ارتباطات در حاشیه جلسه هیات دولت در این زمینه گفته بود: «دوستان سازمان سنجش همان‌طور که در رسانه‌ها هم منتشر شد، دنبال این بودند که اینترنت به شکل سراسری قطع شود و ما با شدت با این موضوع مخالفت کردیم. ما اعتقاد داریم که اینترنت مانند هوا می‌ماند و در حال حاضر همه زندگی مردم از جمله اقتصاد، کسب‌وکار، آموزش، فرهنگ و سرگرمی به اینترنت وابسته شده است و نمی‌توان اینترنت را قطع کرد. مشکل دوستان سازمان سنجش روز گذشته در جلسه شورا بررسی شد و درخواست آنها با ۴ شرط موافقت شد. ما به کسانی که در محدوده حوزه امتحانی هستند، با اطلاع‌رسانی قبلی پیامی را ارسال می‌کنیم که آمادگی داشته باشند. بنابراین در شورای امنیت کشور با این ۴ شرط که صرفا در همان ساعت کنکور، در محدوده حوزه امتحانی، اینترنت همراه با اعلام قبلی قطع شود، موافقت شد.» زارع‌پور همچنین خاطرنشان کرده بود: «البته ما اعتقاد داریم روش‌های بسیار پیشرفته‌تر، بهتر و فناوری‌هایی برای مبارزه با تقلب در حوزه‌ها وجود دارد که دوستان سازمان سنجش باید به این سمت حرکت کنند.»
با این حال بسیاری از کاربران ساکن اطراف حوزه‌های برگزاری آزمون، اظهار کردند که هیچ پیامکی جهت آمادگی برای قطع شدن اینترنت همراه خود دریافت نکردند و قطعی اینترنت در روزهای برگزاری کنکور باعث شد تا دستگاه‌های کارتخوان و حتی اینترنت داخلی یا همان شبکه ملی اطلاعات هم از کار بیفتد. بسیاری از کاربران در روز اول برگزاری کنکور حتی قادر به گرفتن تاکسی اینترنتی نبودند. با وجود قطعی گسترده شبکه و مختل شدن زندگی روزمره مردم، بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی از لو رفتن بعضی سوالات کنکور خبر دادند. کمی بعد رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در واکنش به این موضوع اعلام کرد که ادعاهایی که در برخی کانال‌ها و شبکه‌های اجتماعی درباره تقلب در نوبت اول آزمون سراسری ۱۴۰۲ مطرح میشود، صحت ندارد و قابل اعتنا نیست. رئیس سازمان سنجش آموزش کشور درباره این موضوع گفت: «یکی از راه‌های تقلب در جلسه آزمون، عکس گرفتن از سوالات با ابزارهای بسیار کوچک و فنی و با دقت بالا مانند ابزارهای جاسوسی است. این عکس‌ها با استفاده از اینترنت به خارج از جلسه آزمون ارسال می‌شوند. این ابزار عکاسی حتی با دستگاه ایکس‌ری هم قابل تشخیص نیست و نمی‌توان با استفاده از پارازیت یا دستگاه جمر (مسدود کننده سیگنال) مانع از ارسال عکس شد.»
عبدالرسول پورعباس در ادامه افزود: «برای این دوره از آزمون سراسری، ۲۸۰۰ دستگاه سیگنال‌یاب (آشکارساز) در حوزه‌های مختلف داریم، ولی حتی این دستگاه‌ها هم ۴ تا ۵ دقیقه طول می‌کشد تا سیگنال را تشخیص دهند؛ در حالی‌که برخی از این دستگاه‌های شبه‌جاسوسی که برای تقلب در کنکور استفاده شده است، به دلیل اینکه خودکار و هوشمند هستند، عکس (از سوالات) را سریع و در لحظه و با زدن یک دکمه ارسال می‌کند.»
با وجود این اقدامات و تلاش برای جلوگیری از تقلب، هنوز ساعاتی از آغاز برگزاری کنکور گروه آزمایشی تجربی نگذشته بود که تصاویری از دفترچه سوالات آزمون گروه علوم تجربی در برخی صفحات مجازی منتشر شد. پورعباس اندکی بعد از این اخبار توضیح داد: «۹ نفر در استان گلستان قصد داشتند اقداماتی در جهت ارسال سوالات به خارج از حوزه امتحانی صورت دهند که با توجه به رصد قبلی، ناکام ماندند. یک نفر نیز در یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی اقدام به عکس‌برداری از ۳ صفحه دفترچه‌های خود و انتقال آن به خارج از محل برگزاری آزمون و ارسال برای پشتیبان خود کرد که این فرد نیز دستگیر شد.» وی افزود: «با توجه به زمان کوتاه این اقدام و جمع‌آوری پاسخنامه‌ها همچنین مراقبت‌های انجام شده با دستگاه‌های آشکارساز، هیچ خدشه و مشکلی در این زمینه به وجود نیامد و ادعاهایی که در برخی کانال‌ها و شبکه‌های اجتماعی در این باره مطرح میشود، به هیچ عنوان صحت ندارد و قابل اعتنا نیست.»
در حالی که کارشناسان فنی در ماه‌های اخیر بارها بر بی‌اثر بودن قطعی اینترنت به عنوان راهکارهایی برای جلوگیری از تقلب در آزمون‌های سراسری تاکید کرده‌اند، اما گویا همچنان این گزینه به عنوان راهکار جدی روی میز مسوولان نهادهای آموزشی کشور وجود دارد؛ آن هم بی‌توجه به تبعات و ضررهایی که می‌توانند علاوه بر مختل کردن زندگی مردم، کسب‌وکارهای فعال بر بستر اینترنت را هم نشانه بروند.