فقط ۳ درصد کاربران از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند
نتایح نظرسنجی پیوست نشان می‌دهد بیش از ۹۶ درصد کاربران به صورت روزمره از فیلترشکن استفاده می‌کنند. همچنین تعداد کاربران فیلترشکن‌های پولی ۴ برابر فیلترشکن‌های رایگان شده است و فیلترشکن تبدیل به جزئی جدایی‌ناپذیر از زیست دیجیتال کاربران ایرانی شده است.
«دائما در حال رشد.» این را می‌توان دقیق‌ترین توصیف از وضعیت استفاده مردم از VPN در ایران دانست. نرم‌افزارهایی که عموم کاربران آن در دنیا برای ناشناس ماندن و دلایل امنیتی از آنها استفاده می‌کنند، در ایران به فیلترشکن شهرت یافته‌اند. طی سال‌هایی که از باز شدن پای مردم ایران به اینترنت می‌گذرد، اعمال محدودیت بر این فضا سال به سال بیشتر و بیشتر شده و فیلترینگ ضرورت استفاده از وی‌پی‌ان‌ها برای دسترسی به اینترنت آزاد را ایجاد کرده‌است.
نظرسنجی پیوست نشان می‌دهد بیش از ۹۶ درصد کاربران به صورت روزمره از فیلترشکن استفاده می‌کنند و ۲۶ درصد کاربران پیش از فیلتر شدن اینستاگرام، واتس‌اپ و گوگل‌پلی از VPN استفاده نمی‌کردند.
۷۷ درصد کاربران برای فیلترشکن پول می‌دهند
استفاده گسترده کاربران از VPN مشخصه بارزی است که در نظرسنجی‌های پیوست به چشم می‌‌خورد. کاربران در اینستاگرام، توییتر و تلگرام و لینکدین پیوست (از طریق لینک Google Docs) در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند. مجموعا حدود ۳ هزار و ۲۰۰ نفر در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند.
بر این اساس تنها ۳.۶ درصد از کل کاربران اعلام کرده‌اند به صورت روزمره از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند. تعداد کاربرانی که به این سوال پاسخ خیر داده‌اند در اینستاگرام بیش از دیگر پلتفرم‌هاست.
فیلترشکن تبدیل به جزئی جدایی‌ناپذیر از حیات دیجیتال کاربران ایرانی شده است
همچنین کاربران اینستاگرامی که تا پیش از فیلتر شدن اینستاگرام، واتس‌اپ و گوگل‌پلی از VPN استفاده می‌کردند کمتر از بقیه است که می‌توان این مساله را به فیلتر شدن این پلتفرم مربوط دانست. ۸۶.۲ درصد کاربران توییتر اعلام کرده‌اند پیش از فیلتر شدن این سه پلتفرم نیز از فیلترشکن استفاده می‌کردند در حالی که این رقم برای کاربران اینستاگرام ۶۶ درصد است. به طور میانگین ۲۶.۲ درصد کل شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی گفته‌اند پیش از مسدود شدن اینستاگرام، واتس‌اپ و گوگل‌پلی به صورت روزمره از فیلترشکن استفاده نمی‌کردند.
اکثر کاربران پیش از فیلتر شدن اینستاگرام، واتس‌اپ و گوگل‌پلی نیز از فیلترشکن استفاده می‌کردند
استفاده از فیلترشکن‌های پولی نیز حدود ۴ برابر بیشتر از فیلترشکن‌های رایگان است. ۷۷.۷ درصد نمونه آماری این نظرسنجی برای استفاده از فیلترشکن پول پرداخت می‌کنند و ۲۲.۶ درصد کاربران نیز فیلترشکن‌های رایگان را ترجیح می‌دهند.
۶۱.۵ درصد کاربران گفته‌اند بیش از ۱۰۰ هزار تومان برای فیلترشکن هزینه می‌کنند، ۱۱.۶ درصد آنها بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان به این منظور پرداخت می‌کنند و تنها ۴.۵ درصد شرکت‌کنندگان زیر ۵۰ هزار تومان هزینه می‌کنند. ۲۲.۳ درصد این نمونه آماری نیز از فیلترشکن‌های رایگان استفاده می‌کنند. اینستاگرامی‌ها بیشتر از کاربران دیگر پلتفرم‌ها (۲۸ درصد) از فیلترشکن‌های رایگان استفاده می‌کنند. در اصل می‌توان اینگونه نتیجه گرفت اغلب کسانی که تا پیش از فیلتر اینستاگرام از فیلترشکن استفاده نمی‌کردند در شرایط فعلی از فیلترشکن رایگان استفاده می‌کنند. بنابراین ۶۱ درصد افراد حداقل ۱۰۰ هزار تومان برای دسترسی به اینترنت آزاد هزینه می‌کنند.
سطح فیلترینگ، کاربران را به استفاده از فیلترشکن‌های پولی سوق داده است
آخرین سوالی که از مخاطبان پیوست پرسیده شده مربوط به هزینه‌کرد اینترنت آنهاست. ۶۹ درصد آنها عنوان کرده‌اند بیش از ۱۰۰ هزار تومان در ماه برای اینترنت پول پرداخت می‌کنند. هزینه ۲۴ درصد آنها بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان است و ۷ درصد نیز کمتر از ۵۰ هزار تومان هزینه اینترنت ماهانه‌شان است.
اکثر افراد همان قدر که برای اینترنت هزینه می‌کنند، هزینه فیلترشکن نیز می‌پردازند
مسئول فیلترینگ کیست؟
بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای که سال ۸۸ تصویب شده است، کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه مسئولیت نظارت بر اینترنت و پالایش سایت‌های حاوی محتوای مجرمانه را دارد. این کارگروه دوازده عضو دارد که شامل دادستان کل کشور به عنوان رئیس کارگروه و چند وزیر از دولت مانند وزیر ارتباطات، وزیر اطلاعات و وزیر ارشاد است. همچنین فرمانده نیروی انتظامی و رئیس سازمان صداوسیما و رئیس سازمان تبلیغات اسلامی از دیگر اعضای این کارگروه هستند.
طبق قانون این کارگروه که به کمیته فیلترینگ مشهور است وظیفه فیلتر کردن سایت‌ها و پلتفرم‌ها را بر عهده دارد اما این کمیته همیشه این کار را نکرده است. در پی فیلتر شدن اینستاگرام و واتس‌اپ پس از اعتراض‌های شهریور ماه، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بارها عنوان کرد این مساله تصمیم نهادهای امنیتی بوده است. در جریان فیلتر شدن تلگرام در سال ۹۷ نیز این مساله با دستور مستقیم دادستانی صورت گرفت.
آیا فروش وی‌پی‌ان جرم است؟
عیسی زارع‌پور، ۲۷ مهرماه سال گذشته و در دوره‌ای که محدودیت‌های اینترنتی به اوج خود رسیده بود اعلام کرد: کسب درآمد از فروش فیلترشکن غیرمجاز است اما متاسفانه جرم‌انگاری نشده است. تلاش‌هایی در حال انجام است تا علاوه بر غیرمجاز بودن جرم‌انگاری هم بشود که جزو وظایف بنده نیست و نهادهای مربوطه باید دنبال بکنند.
بر اساس بند الف ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه‌ای برای تسهیل دسترسی افراد به محتویات مستهجن حبس از ۹۱ روز تا یک سال و جزای نقدی از ۵۰۰ هزار تومان تا ۲ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. در شرایطی که دسترسی به نیازهای پایه و روزمره حتی در حد به‌روزرسانی نرم‌افزارهای موبایل نیاز به فیلترشکن دارد شاید نتوان این بند را برای جرم‌انگاری فروش فیلترشکن صادق دانست.
وی‌پی‌ان‌های رایگان هم برای کشور هزینه ایجاد می‌کنند
وحید فرید، برنامه‌نویس و فعال حوزه تکنولوژی از افرادی است که در توییتر او را با دغدغه‌هایش برای دسترسی به اینترنت آزاد می‌شناسند. او باور دارد مردم به هر طریقی شده از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند و سختی دسترسی تنها هزینه اتصال را بالا می‌برد. در این میان افرادی نیز از ناآگاهی مردم سواستفاده می‌کنند.
فرید می‌گوید: فیلترینگ تلگرام تاثیر زیادی بر استفاده کاربران از فیلترشکن داشت. اتفاقات اخیر این استفاده را به گروه‌های سنی پرخطر رسانده است. قبلا استفاده کودکان و نوجوانان از VPN تا این حد بالا نبود. آمارها نشان می‌دهد نزدیک به ۹۰ درصد افراد از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند و این آمار نگران‌کننده است.
او ادامه می‌دهد: علاوه بر این فشارهای روانی به خانواده‌ها می‌آید. خانواده‌هایی که فرزندانشان در شهرهای دیگر یا خارج از کشور تحصیل می‌کنند برای ارتباط با آنها دچار مشکل هستند. خیلی از مردم هم به زعم من به درستی به پلتفرم‌های داخلی اعتماد نمی‌کنند. قبلا دیده‌ایم که نمونه‌های داخلی تلگرام چقدر اطلاعات هویتی کاربران را فاش کردند و چقدر کلاهبرداری‌ها انجام شد. طبیعی است که من نوعی نخواهم از پلتفرم داخلی استفاده کنم. این موارد را تقریبا هیچ‌گاه در پلتفرم‌های خارجی نمی‌بینیم. بارها و بارها حتی اپراتورهای بزرگ ما مانند ایرانسل و همراه اول اطلاعات هویتی ما را به شرکت‌های تبلیغاتی فروخته‌اند و تبلیغات سفارشی برای کاربران ارسال شده است. وقتی اپراتور این کار را می‌کند و هیچ‌کس هم پاسخگو نیست چطور میشود به پلتفرم داخلی اعتماد کرد.
او با انتقاد از سیاست‌های وزارت ارتباطات در این رابطه می‌گوید: سیاستی که وزارت ارتباطات در پیش گرفته باعث شده کوچک‌ترین شانسی که برای محبوبیت پلتفرم‌های داخلی وجود داشت از بین برود زیرا این الزام و تبلیغاتی که برای استفاده از اینها وجود دارد کاربر را می‌ترساند و فکر می‌کنند حتما خبری هست که می‌گویند از این پلتفرم‌ها استفاده کنند. همین باعث میشود که همه راهکار جایگزین را استفاده کنند.
این کارشناس حوزه IT در مورد هزینه‌های استفاده از VPN نیز توضیح می‌دهد: سیاست دولت در ۹ ماه گذشته این بوده هر مسیری را که می‌بیند ببندد. بدون توجه به اینکه این موضوع چه خسارتی به کسب‌وکارها و اقتصاد می‌زند. تمام هزینه‌هایی که برای وی‌پی‌ان میشود منجر به خروج ارز است. بحث خروج ارز به واسطه ترافیک نیز مطرح است. وقتی وی‌پی‌ان روی دستگاه شما روشن است همان سایت ایرانی هم که مراجعه می‌کنید پول ترافیک جهانی پرداخت میشود. شرایط خیلی بد شده است. به عنوان کسی که در صنعت آی‌تی فعال است گاهی اوقات برای چک کردن توییتر و تلگرام سایفون را باز می‌کردم اما در ۹ ماه گذشته دقیقا موضوع برعکس است. یعنی وی‌پی‌ان همیشه روشن است و بعضا آن را خاموش می‌کنم.
فرید در مورد هزینه‌های استفاده از وی‌پی‌ان رایگان اضافه می‌کند:در مورد هزینه‌های وی‌پی‌ان یک سری از روش‌های رایگان استفاده می‌کنند که برای کاربر هزینه ندارد اما برای کشور هزینه دارد. وی‌پی‌ان‌های رایگان از جای دیگر درآمد فروش ترافیک کسب می‌کنند. این وی‌پی‌ان‌ها پایداری پایینی دارند و بعضی‌ها به واسطه نیازشان مجبورند از وی‌پی‌ان پولی استفاده کنند. بعضی‌ها تخصص دارند و خودشان وی‌پی‌ان درست می‌کنند. کسانی که دانشش را ندارند به بازار سیاه می‌روند. در این بازار از اکانت‌های ۵۰۰ هزار تومان سه‌ماهه وجود دارد تا ماهی ۸۰۰ هزار تومان که قابل درک نیست. فروشنده‌ها می‌گویند دو کاربره یا سه کاربره است اما همه اینها یک اکانت است. خیلی‌ها از ناآگاهی مردم کسب درآمد می‌کنند. زیرا این نیاز ضروری است و مردم برای آن هزینه می‌کنند. دولت فکر می‌کند وی‌پی‌ان‌ها را بسته است اما واقعیت این است که همه مردم دسترسی دارند، فقط هزینه تحمیل شده است.
او در مورد اینترنت ماهواره‌ای نیز هشدار می‌دهد: یک خطر بزرگتر هم در سطح کلان اینترنت ماهواره‌ای است که اگر فراگیر شود واقعا اپراتورهای ما همه ورشکسته می‌شوند. اگر مردم راه حلی به غیر از اینترنت اپراتورها پیدا کنند مطمئن باشید دیگر به اپراتور پول اینترنت پرداخت نمی‌کنند. این تهدیدی برای آینده است.