حضور ربات‌ها در محیط کار موجب بروز تغییرات قابل توجهی شده است. افزایش بهره‌وری، به حداکثر رسیدن امنیت فعالیت در حال انجام و تسریع مدت زمان به نتیجه رسیدن کارها از جمله آثار مثبت ورود این فناوری به بازار کار است. از طرفی دیگر نقش ربات‌ها در محیط کار پیامدهای منفی‌ای به‌وجود‌ آورده است. گزارش Boston Consulting Group نشان می‌دهد ربات‌ها می‌توانند تا سال ۲۰۲۵، بهره‌وری را در ۲۰ صنعت بزرگ تا ۲۵ درصد افزایش دهند.

ربات‌ها در صنایع و مشاغل گوناگون از جمله ساخت و مونتاژ، انبارداری و لجستیک، مراقبت‌های بهداشتی، آشپزی و خدمات تاثیر بسزایی داشته‌اند. کشور کره جنوبی با ۹۳۲ ربات به ازای هر ۱۰هزار نفر کشور پیشرو در استفاده از این فناوری است.

نیروی کار جدید، ربات کنار انسان
ربات‌ها از محیط‌های آزمایشی و تحقیقاتی خارج شده و به‌عنوان نیروی تاثیرگذار وارد بازار کار شده‌اند. فناوری‌ای که تا پیش از این دوردست به‌نظر می‌آمد اکنون کنار انسان‌ها، شانه به شانه آن‌ها در حال فعالیت است. حضور ربات‌ها در محیط کار دگرگونی‌های قابل توجه و چشمگیری را به‌وجود آورده است. ربات‌ها از طریق اتوماسیون با انجام وظایف تکراری و دشوار حجم کار را کاهش می‌دهد و فرصت تمرکز بر وظایف خلاقانه و نیازمند انرژی بیشتر را فراهم می‌آورد. در مقابل تمام مزایا و امکاناتی که حضور ربات‌ها در محیط کار دارد خطرات و نگرانی‌هایی را متوجه موقعیت شغلی برخی مشاغل کرده است. بر اساس گزارش McKinsey Global Institute، سهم ربات‌ها در نیروی کار جهانی تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند به ۲۵ درصد برسد.

تاثیر ربات بر محیط کار

تاثیر ربات‌ها در محیط کار چندوجهی است و مزایا و معایب متعددی را شامل می‌شود. حضور ربات‌ها در محیط کار نتایج مثبت زیادی را رقم زده است. از بهره‌وری و کارایی بیشتر گرفته تا کاهش برخی از خطرات همگی پیامدهای مثبت استفاده از ربات‌ها در محیط کار است. لزوم ئجئد دستورالعمل‌های اخلاقی و تهیه قوانین و امکان به‌خطر افتادن تعداد قابل توجهی از مشاغل مواردی است که با ورود ربات‌ها به بازار کار به‌وجود آمده است.

در این قسمت به ویژگی‌هاییاز حضور ربات‌ها در محل کار اشاره شده است که تاثیر آن‌ها را برجسته می‌کند.

۱- بهره‌وری و کارایی افزایش یافته: ربات‌ها با انجام وظایف و کارهای تکراری با دقت به‌صورت خودکار موجب افزایش بهره‌وری در محل کار می‌شود. با خودکارسازی عملیات معمول، میزان خطاها و تعداد خرابی‌ها به حداقل رسیده و استفاده بهینه از منابع در نهایت باعث افزایش کارایی در صنایع می‌شود.

۲- کاهش هزینه و مزیت رقابتی: حضور ربات‌ها در محل کار و انجام تعدادی از وظایف توسط آن‎‌ها باعث ساده شدن فرآیندهای پیچیده کاری و صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود. این نتیجه که می‌توان از آن به‌عنوان یک مزیت رقابتی یاد کرد به سودآوری بیشتر و رقابت در بازار برای کسب‌وکارها تبدیل شده و به آن‌ها امکان سرمایه‌گذاری منابع در زمینه‌های جدید و نوین رشد می‌دهد.

۳- تحول نیروی کار و مهارت مجدد: ادغام ربات‌ها با نیروی انسانی در محل کار مستلزم تغییر در ترکیب و مجموعه مهارت‌های نیروی کار است. در صورتی که برخی از وظایف و نقش‌ها به‌طور کامل از بین برود اما فرصت‌های جدیدی در زمینه‌هایی مانند برنامه نویسی رباتیک، تعمیر و نگهداری و نظارت و غیره پدیدار می‌شود و شرایط را برای فعالیت و مشاغل جدید فراهم می‌آورد. IFR پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۲۵، ۹.۵میلیون شغل جدید در صنعت رباتیک ایجاد خواهد شد. در نتیجه این تغییرات، تاکید فزاینده‌ای بر ابتکارات مهارت‌آموزی و ارتقای مهارت برای اطمینان از سازگاری و رقابت‌پذیری نیروی کار در عصر دیجیتالی وجود دارد.

۴- ایمنی در محل کار: ربات‌ها با در نظر گرفتن وظایف مختلف، ایمنی محل کار را با انجام سریع کارها و کاهش تصادفات به حداقل می‌رسانند. اما از طرفی نیز ممکن است این فناوری به‌علت‌های گوناگون از جمله اختلال در اجرا، نقص فنی، ناکارآمدی در محیط و غیره خطرات شغلی را افزایش دهند.

۵- نوآوری و پیشرفت تکنولوژی: گسترش فناوری رباتیک فرهنگ نوآوری و پیشرفت تکنولوژی را در محیط کار پرورش می‌دهد. سازمان‌ها تشویق می‌شوند تا از فناوری‌های جدید استقبال کنند، ابتکارات جدیدی خلق کنند و پروژه‌های تحقیق و توسعه را پیش ببرند. همانطور که پیش‌تر اشاره شد یکی از مزیت‌های به‌کارگیری این فناوری در محیط کار دستیابی به مزیت رقابتی در صنایع مربوطه است.

۶- پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و جابه‌جایی شغل: با وجود مزایای اتوماسیون، خطرات و نگرانی‌هایی در مورد قابلیت آن از منظر جابه‌جایی مشاغل و تشدید نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی وجود دارد. برخی از صنایع و مشاغل ممکن است در نتیجه اتوماسیون با از دست دادن شغل یا تجدید ساختار مواجه شوند که منجر به چالش‌هایی مانند بیکاری و نابرابری درآمد می‌شود. پرداختن به این نابرابری‌ها مستلزم اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند برنامه‌های بازآموزی، سیاست‌های بازار کار و شبکه‌های ایمنی اجتماعی برای کاهش تأثیر بر کارگران آسیب دیده است.

۷- ملاحظات اخلاقی و مقرراتی: ورود ربات‌ها به بازار کار و انجام فعالیت در کنار انسان‌ها فارغ از جنبه‌های اقتصادی و فناورانه الزام رعایت ملاحظات قانونی و موارد اخلاقی در مورد حریم خصوصی داده‌ها، امنیت سایبری و پیامدهای دیگر را ایجاب می‌کند. برای موفقیت و دستیابی به نتیجه مثبت همکاری ربات و انسان و نقش موثر فناوری در محیط کار بایستی هر نهاد و سازمان در این باره اقدام به تهیه و تدوین چارچوب‌های نظارتی و دستورالعمل‌های اخلاقی کند. وجود این دستورالعمل‌ها اطمینان از استفاده مسئولانه ربات‌ها و محافظت در برابر سوءاستفاده‌های احتمالی و پیامدهای مخرب و منفی را کاهش می‌دهد.

حوزه استفاده از ربات‌ها کدام است؟
ربات ها تاثیر عمیقی بر محل کار دارد و تغییرات قابل توجهی را در این محیط به‌وجود آورده‌اند. در اینجا چند نمونه از نحوه استفاده از ربات‌ها در صنایع مختلف آورده ذکر شده است.

۱- ساخت و مونتاژ: ربات‌ها در خط تولید و مونتاژیکی از شناخته‌شده‌ترین زمینه‌های استفاده از فناوری رباتیک، خطوط تولید و مونتاژ است. ربات‌های مجهز به بازوها و حسگرها در انجام کارهای تکراری مانند جوشکاری، رنگ‌آمیزی و مونتاژ اجزا ماهر هستند. این ماشین‌ها شبانه روز کار کرده و کیفیت ثابت و توان عملیاتی بالایی را ارائه می‌کنند. ادغام ربات‌ها در خط تولید، کارایی و بهره‌وری را با خودکارسازی کارها و به‌حداقل رساندن خطای انسانی افزایش می‌دهد. این گردش کار منجر به چرخه‌های تولید سریع‌تر، صرفه‌جویی در هزینه و بهبود کنترل کیفیت در فرآیندهای تولید می‌شود. به‌عنوان مثال، شرکت‌هایی مانند تسلا به‌طور گسترده از ربات‌ها در خطوط مونتاژ خودرو خود برای تسریع تولید و حفظ دقت استفاده می کند.

۲- انبارداری و لجستیک: با ظهور تجارت الکترونیک، تقاضا برای انبارداری و عملیات لجستیکی کارآمد افزایش یافت. ربات‌ها در انبارها برای انجام کارهایی مانند مدیریت موجودی، انتخاب سفارش و بسته‌بندی استفاده می‌شود. ربات‌های متحرک مستقل در طبقات انبار حرکت می‌کنند و کالاها را بین قفسه‌های انبار و اسکله‌های حمل‌ونقل با سرعت و دقت قابل‌توجهی حمل می‌کنند. شرکت آمازون از شرکت‌های مطرحی است که از ربات‌ها در بهینه‌سازی فرآیندهای سفارش استفاده می‌کند.

۳- مراقبت‌های بهداشتی: ربات‌ها انقلابی در مراقبت از بیمار و رویه‌های درمانی ایجاد کرده‌اند. ربات‌های جراحی در انجام جراحی‌های کم‌خطر با حداکثر دقت به کادر درمان کمک می‌کنند. دستیار بودن ربات‌ها در این بستر منجر به کوتاه شدن زمان بهبودی و کاهش خطر برای بیماران می‌شود. علاوه‌بر این، ربات‎‌ها برای کارهایی مانند توزیع دارو، نظارت بر بیمار و حتی درمان توانبخشی استفاده می‌شود. سیستم جراحی داوینچی یک نمونه قابل توجه از یک ربات جراحی است که به‌طور گسترده در بیمارستان‌های سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۴- خدمات مشتری و مهمان‌نوازی: فناوری رباتیک به‌طرز فزاینده‌ای در نقش‌های خدمات مشتری و صنعت مهمان‌نوازی کاربرد دارد. چت‌بات‌های مجهز به هوش مصنوعی(AI) با مشتریان به‌صورت آنلاین در ارتباط هستند، به پرسش‌ها پاسخ می‌دهند و به آن‌ها کمک می‌کنند. ربات‌ها در هتل‌ها و رستوران‌ها، برای کارهایی مانند تحویل سرویس اتاق، نظافت و خدمات نگهبانی به‌کار می‌رود که تجربه مهمانان را افزایش می‌دهد. هتل Henn-na در ژاپن به دلیل استفاده از ربات‌ها برای پذیرش، جابه‌جایی چمدان‌ها و سایر خدمات هتل معروف است.

۵- کشاورزی:کشاورزی دیجیتال استفاده از ربات‌ها در کشاورزی موجب تغییر وضعیت کشاورزی شده است. با کنار زدن سبک سنتی و روی آوردن به سبک جدید دقت در کشاورزی افزایش یافته و مدیریت منابع پایدار اتفاق می‌افتد. ربات‌های کشاورزی، از جمله هواپیماهای بدون سرنشین و تراکتورهای خودران، محصولات را زیر نظر دارند، کودها و آفت‌کش‌ها را با دقت اعمال می‌کنند و حتی بدون دخالت عوامل انسانی محصول را برداشت می‌کنند. این فناوری‌ها به کشاورزان کمک می‌کند تا عملکرد را افزایش داده، از هدر رفت منابع جلوگیری کرده و اثرات زیست‌محیطی را به حداقل برساند. شرکت‌هایی مانند John Deere تراکتورهای خودران مجهز به فناوری سنجش پیشرفته و GPS را برای عملیات کشاورزی دقیق ارائه می‌کند.

۶- رستوران و آشپزی: از ربات‌ها در محیط رستوران برای خدمت‌رسانی، نظافت و خدمات به مشتری و همچنین در قسمت آشپزخانه رستوران جهت پخت‌وپز غذاها استفاده می‌شود. ربات‌های پیشرفته علاوه‌بر حمل غذا به میز مشتری می‌توانند با آن‌ها گفت‌وگو و سفارشات آن‌ها را ثبت کنند. با طراحی این ربات‌ها در نقش آشپز، آن‌ها قادر به تهیه غذاهای مختلف از ساده‌ترین مانند سالاد تا غذاهای پیچیده مانند غذاهای دریایی هستند. Fippy رباتی که برای پخت همبرگر، مرغ و سیب زمینی سرخ شده استفاده می‌شود. Sally ربات ارائه‌دهنده غذا و نوشیدنی و ربات Tertill رباتی است که از آن برای کارهای نظافتی استفاده می‌شود. پاسخ به سوالات متداول مشتریان و نظافت محیط رستوران از دیگر قابلیت‌های این فناوری در رستوران است. فدراسیون بین‌المللی رباتیک پیش‌بینی می‌کند فروش ربات‌های خدماتی در رستورات‌ها از ۰.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به ۲.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ افزایش یابد.

کدام کشور و موسسه در استفاده از ربات‌ها پیشرو است؟

آلمان: آلمان برای مدت طولانی در اتوماسیون صنعتی پیشگام بوده است و در بخش تولید در سطح گسترده‌ای از ربات‌ها استفاده می‌کرد. شرکت‌هایی مانند فولکس واگن، بی‌ام و و زیمنس از ربات‌ها برای کارهایی مانند مونتاژ خودرو، جوشکاری و کنترل کیفیت استفاده می‌کنند. تمرکز آلمان بر فناوری‌های ساخت پیشرفته به حفظ موقعیت خود به عنوان یک رهبر جهانی در رباتیک صنعتی کمک کرده است.

آمریکا: ایالات متحده آمریکا از دیگر کشورهایی است که استفاده از ربات‌ها در آنجا رواج دارد. طیف وسیعی از صنایع آمریکایی از فناوری رباتیک در محل کار استفاده می‌کنند. نقش ربات‌ها در محیط‌های کاری مختلف از برندهای خودروسازی مانند جنرال موتورز و فورد گرفته تا شرکت‌های فناوری مانند آمازون و تسلا مهم و تاثیرگذار است و موجب افزایش بهره‌وری و کارایی بیشتر در این صنایع شده است. ارتش ایالات متحده نیز از ربات‌ها در حیطه‌های مختلف از جمله خنثی‌سازی بمب و ماموریت‌های شناسایی استفاده می‌کند.

ژاپن: ژاپن به استفاده نوآورانه از ربات‌ها در بخش‌های مختلف شهرت دارد. شرکت‌های ژاپنی مانند تویوتا، هوندا و فانوک در خط مقدم رباتیک صنعتی قرار دارند و از ربات‌ها برای تولید خودرو، لوازم الکترونیکی و کالاهای مصرفی استفاده می‌کنند. ژاپن همچنین در زمینه ربات‌های خدماتی با برنامه‌های کاربردی از مراقبت‌های بهداشتی و مراقبت از سالمندان گرفته تا سرگرمی و مهمان‌داری پیشرو است.

کره جنوبی: کره جنوبی به‌عنوان یک مرکز جهانی برای تحقیق و توسعه رباتیک ظاهر شده است. شرکت‌هایی مانند سامسونگ و ال‌جی الکترونیکس از ربات‌ها در فرآیندهای تولید خود، به‌ویژه در مونتاژ الکترونیک و تولید نیمه‌رساناها استفاده می‌کنند. دولت کره جنوبی همچنین سرمایه گذاری زیادی در ابتکارات رباتیک برای هدایت نوآوری و رشد اقتصادی انجام داده است.

کره جنوبی یکی از پیشگامان در استفاده از ربات‌ها در محیط کار است. این کشور در سال ۲۰۲۲ با تراکم ۹۳۲ ربات به ازای هر ۱۰هزار کارمند تولیدی، رتبه اول را در جهان به خود اختصاص داده است. کره جنوبی با جمعیت سالخورده و نرخ باروری پایین روبه‌رو است، به همین دلیل از ربات‌ها برای جبران کمبود نیروی کار استفاده می‌کند.

چین: چین با به‌کارگیری ربات‌ها در محیط‌های گوناگون به‌دنبال ارتقای قدرت و قابلیت‌های صنعتی است. شرکت‌های چینی مانند هوآوی، فاکسکان و DJI ربات‌ها را در تولید لوازم الکترونیکی، لجستیک و سایر بخش‌ها مستقر می‌کنند. با حمایت دولت از اتوماسیون و رباتیک، چین قصد دارد رقابت خود را در بازار جهانی افزایش دهد.

آمازون: آمازون(Amazon) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تجارت الکترونیک جهان، در شعب‌ و مراکز تحقیقاتی خود به‌شدت به فناوری رباتیک متکی است. خرید Kiva Systems (در حال حاضر Amazon Robotics) توسط این شرکت به آن این امکان را داده است تا هزاران ربات را برای کارهایی مانند چیدمان، بسته‌بندی و مرتب‌سازی سفارشات به‌کار بگیرند. این ربات‌ها برای بهینه‌سازی عملیات انبار و پاسخگویی موثر به تقاضای مشتری، با نیروهای انسانی همکاری می‌کند.

ناسا: ناسا(اداره ملی هوانوردی و فضایی) از ربات‌‌ها در عملیات‌های اکتشاف فضایی خود استفاده می‌کند و به اکتشافات علمی و پیشرفت‌های فناوری کمک می‌کند. این آژانس، مریخ‌نوردهای رباتیکی مانند مریخ نوردهای Spirit، Opportunity و Curiosity را برای کاوش سطح مریخ و انجام آزمایشات از راه دور توسعه داده است. این مریخ‌نوردها به ابزارهای مختلفی از جمله دوربین، طیف‌سنج و مته مجهز هستند و دانشمندان می‌توانند از طریق آن‌ها به مطالعه و بررسی سیاره مریخ بپردازند. علاوه‌بر این، ناسا از بازوهای رباتیک و دستکاری‌کننده‌ها در فضاپیماها و ایستگاه‌های فضایی برای کارهایی مانند تعمیر و نگهداری، تعمیر و مونتاژ استفاده می‌کند. به‌طور کلی می‌توان گفت رباتیک نقش مهمی در تلاش ناسا برای کشف کیهان و گسترش درک بشر از جهان دارد.

تراکم و تخطی ربات‌ها در محیط کار
فدراسیون بین‌المللی رباتیک (IFR) در رابطه با تعداد ربات‌های به‌کار گرفته شده در کشورهای مختلف آمار زیر را منتشر کرده است.

تراکم ربات صنعتی به ازای هر ۱۰هزار نفر کارمند بدین ترتیب است:

کره جنوبی: ۹۳۲ ربات

سنگاپور: ۶۰۵ ربات

آلمان: ۳۷۱ ربات

ژاپن: ۳۶۴ ربات

ایالات متحده: ۳۰۵ ربات

پیش‌بینی رشد فروش ربات‌های صنعتی:
براساس محاسبات فدراسیون بین‌المللی رباتیک، موسسات تحقیقاتی و انجمن رباتیک هر کشور پیش‌بینی‌هایی در رابطه با فروش ربات‌های صنعتی ارائه شده است. پیش‌بینی شده است که چین به فروش ۱.۲ میلیون ربات صنعتی جدید، آمریکا به ۳۰۰ هزار ربات و آلمان نیز به فروش ۲۲۰ هزار ربات جدی تا سال ۲۰۲۵ خواهد رسید.

آماری از خرابکاری‌های ربات‌ها
انجمن رباتیک آمریکا در سال ۲۰۲۰ گزارش داد که حدود ۳۰ حادثه ناشی از خطاهای برنامه‌ریزی،‌ نقص فنی و خطاهای انسانی منجر به ۳ مرگ در سال ۲۰۱۹ شده است. OSHA (اداره ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده) نیز در سال ۲۰۲۱ از وقوع ۲۳ حادثه مرتبط با ربات‌ها از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ اطلاع داد. در طی این سال‌ها ۸ مورد مرگ و میر ناشی از خطای رباتیک ثبت شده است.