کمتر از یک دهه است که پلتفرم‌های داخلی در کنار غول‌های جهانی، سراغ تولید و پخش محتوای اختصاصی برای کودک و نوجوان رفته‌اند. برخی از آنها نیز گرچه موفق شده‌اند تا از اپراتوری مانند همراه اول سرمایه جذب کنند اما هنوز به سودآوری نرسیده‌اند و چارچوب‌های دست‌و‌پاگیر این حوزه مانع از آن شده است تا دوران نوپایی خود را پشت سر بگذارند. اغلب فرم و محتواهای ارائه شده از سوی این برنامه‌ها تاکنون مشابه یکدیگر بوده و حال باید دید با وجود رقبای سرسخت خارجی که از محدودیت‌های کمتری برای تولید محتوا برخوردار هستند، برنامه‌های مختلف داخلی چگونه مسیر خود را برای جذب مخاطب‌هایی در این گروه سنی ادامه می‌دهند و برای پیشی گرفتن از یکدیگر نیز چه خلاقیت‌هایی به خرج خواهند داد.

اپلیکیشن دیجیتون یکی از پلتفرم‌هایی است که به پخش و جدیدا هم به تولید برنامه برای کودک و نوجوان مشغول است و از سال ۹۵ رسما فعالیت‌اش را آغاز کرده است. این برنامه تاکنون بیش از سه میلیون نصب در کافه بازار داشته است و توانسته پلتفرم‌هایی زیر مجموعه خود با نام دیدیدون و دیجیتون فان را هم تولید کند. دیدیدون تنها به پخش محتوای ویژه خردسالان اختصاص دارد و دیجیمون فان هم بستری برای تولید محتوای تعاملی با کاربر است. آنها قرار است با کمک هوش مصنوعی در این اپلیکیشن، عکس و دابسمش تولید کنند.

مدیر مجموعه دیجیتون درباره ایده شکل‌گیری آن می‌گوید: آن زمان که تصمیم گرفتیم این کار را شروع کنیم، VODها بازار پررونقی داشتند اما در حوزه کودک کار نکرده‌ بودند و ما تصمیم گرفتیم یک VOD تخصصی حوزه کودک راه‌اندازی کنیم. مدیر این پلتفرم اضافه می‌کند که محتوای ما اول تأمینی بود و تنها در سیستم عامل اندروید برنامه خود را ارائه کرده بودیم اما الان iOS، Android TV و وب‌سایت را هم در اختیار داریم.

دیجیتون تنها به نمایش محتوا اکتفا نکرده است. مدیر این پلتفرم به تولیدهای اختصاصی‌شان نیز اشاره کرد و گفت: ما در فی‌تی‌لند با عموهای فتیلیه‌ای همکاری کرده‌ایم و قرار است فصل دوم حسناکوچولو، که فصل اول آن از تلویزیون پخش شده بود، به طور اختصاصی در دیجیتون پخش شود. همچنین طبق گفته‌های او، دیجیتون ۹۰ درصد انیمیشن‌های پلتفرمش را خودش دوبله می‌کند. این برنامه بخش مربوط به والدین هم دارد که آنجا می‌توانند محتوایی که کودک تماشا می‌کند را کنترل کنند. دیجیتون معتقد است خیال پدر و مادرها را بابت محتوایی که فرزندشان قرار است ببیند راحت کرده و آنها حتی می‌توانند مدت زمان استفاده کودک‌شان از پلتفرم را هم معین کنند. علاوه براین، در بخش مدرسه این اپلیکیشن، امکان آموزش و آزمون محتوای درسی وجود دارد که گزارش آن به والدین داده می‌شود.

دیجیتون می‌گوید برای انتشار محتوا در پلتفرم خود خط قرمزهای جدی دارد؛ خط قرمزهایی مانند نمایش ندادن خون یا نظارت بر دوبله‌های اختصاصی‌شان تا از کلمات نامناسبی در آنها استفاده نشود.

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که گروه سنی‌ای تحت عنوان «نسل زد» سالهاست که کودکی و نوجوانی را پشت سر گذاشته‌اند و نسلی که درحال حاضر در این سنین هستند، «آلفا» نام دارند. تاریخ تولد این نسل از سال ۲۰۱۰ به بعد است و کوچکترین آنها در دوره فراگیری کرونا به دنیا آمده‌اند.

جذب مخاطب نوجوان سخت است
پلتفرم‌های مختلفی برای نمایش کارتون و برنامه‌های کودک و نوجوان وجود دارد که هرروز هم بر تنوع آنها افزوده می‌شود. علاوه بر این، شبکه‌های اجتماعی مختلف هم مشغول سرگرم کردن این گروه سنی با تشویق آنها به شرکت در چالش‌ها و تولیدمحتواهای تصویری هستند. در چنین شرایطی چگونه می‌توان با وجود محدودیت‌ها، محتوایی داخلی را تولید کرد که برای نوجوان‌های ایرانی جذاب باشد و بتواند با نمونه‌های خارجی آن رقابت کند؟ گرچه نمی‌توان پاسخ قطعی و امیدوارکننده‌ای برای این سؤال پیدا کرد اما پلتفرمی مثل دیدیمون ادعا می‌کند با چنین هدفی پا به عرصه تولید و پخش محتوا گذاشته است. مدیر دیدیمون می‌گوید به لحاظ اقتصادی سودی نکرده و به زیان هم رسیده‌اند اما امیدوار هستند تا با جذب سرمایه‌های بیشتر، این اپلیکیشن را توسعه دهند.

اپلیکیشن دیدیمون برنامه نوپاتری است که آن هم به پخش انیمیشن و برنامه‌های کودک و نوجوان اختصاص دارد و مدیر آن ادعا می‌کند گرچه بسترهایی که اختصاصی برای کودکان تولید محتوا می‌کنند زیاد هستند اما تابه‌حال کسی نوجوان‌ها را به شکل ویژه هدف خود قرار نداده است. بنیانگذاران دیدیمون پیش از این تجربه برنامه‌سازی و تهیه‌کنندگی برنامه‌های کودک نوجوان در شبکه‌های تلویزیونی دو، امید، نهال و کودک را داشته‌اند و و بعد از این تجربه سراغ راه‌اندازی پلتفرمی اختصاصی محتوای نوجوان با پنج میلیارد سرمایه رفته‌اند.

امامی می‌گوید همراه اول اولین سرمایه‌گذار آنها بوده اما هنوز به سود نرسیده‌اند و به همین دلیل مشغول رایزنی و جذب سرمایه‌گذاران دیگری نیز هستند که فعلا قرار نیست نام آنها فاش شود. او افزود: همانطور که در تلویزیون ما از نیروهای نوجوان برای تولید محتوا استفاده می‌کردیم در دیدیمون هم با کمک ۲۵ نفر از آنها مشغول به کار هستیم. این برنامه که به زودی دو سالگی خود را پشت سر می‌گذارد تاکنون حدود یک میلیون و ۲۰۰ نصب داشته است. امامی می‌گوید پلتفرم دیدیمون تنها بستری برای پخش انیمیشن نیست؛ بلکه در این فضا بچه‌ها می‌توانند سکه و امتیاز جمع کنند و به نوعی بازی راهم در آن تجربه کنند. او در ادامه به چالش‌های کاری حوزه خودشان اشاره می‌کند و می‌گوید: نه حاکمیت و نه ساترا زبان نسل نوجوان را نمی‌شناسند؛ البته از سال ۱۴۰۱ فضا گشوده‌تر شده است و ما هم سعی کرده‌ایم تا با حاکمیت گفت‌و‌گو کنیم؛ به‌طوری که هم با آنها کنار بیاییم و هم مخاطب حودمان را نگه داریم. یکی دیگر از مشکل ما این است که تولیدات داخلی جذاب و قابل توجهی برای گروه سنی نوجوان نداریم و بعضی از تولیدات خارجی که برای نوجوانان هم جذاب هستند، مشکل پخش دارند. مثلا بعضی از انیمه‌های ژاپنی که اتفاقا مورد استقبال نسل جدید هم قرار می‌گیرد باید سانسور شوند. علاوه بر این، مخاطب امروزی دوست دارد آنها را به زبان اصلی ببیند و دوبله کردن این انیمه‌ها ممکن است برایشان چندان جالب نباشد. طبق گفته مدیر این پلتفرم، آنها برای حل این چالش سراغ محتوای جذابی رفته‌اند که تابع موازین هم باشد.

اپلیکیشن دیدیون هنوز وارد پخش برنامه تولیدی مهمی نشده است ولی امامی می‌گوید با برنامه‌سازانی مثل احسان عبدی‌پور، منصور ضابطیان و محمدرضا علیمردانی برای ساخت برنامه و مسابقات دوبله جلساتی داشته‌اند. او در پایان اضافه می‌کند که آرزو دارد تا به شبکه‌ای برای نوجوانان تولیدکننده محتوا تبدیل شوند و بتوانند کودکان و نوجوانان را هرچه بیشتر از فضای شبکه‌هایی مثل اینستاگرام دور سازند.

تماشای کارتون در سرزمینی هوشمند
کیدزی بستری است که زیرمجموعه بانک پاسارگاد و سرزمین هوشمند پاد قرار دارد و به عنوان اکوسیستم کودک و نوجوان برای پوشش بعضی از نیازهای آنها طراحی شده است. یکی از محصولات کیدزی تاکنون «ویدزی» بوده که با هدف پاسخ به نیاز سرگرمی در گروه سنی مخاطب خود ایجاد شده است. ویدزی نیز مثل برنامه‌های مشابه خود، هنوز قدم‌های اولیه را برمی‌دارد و با این‌حال طبق گفته سروش اکبرزاده، مدیر استراتژی کیدزی، تاکنون ۵۰۰ هزار نصب و بین ۲۱۰ تا ۲۲۰ هزار کاربر فعال دارد. اکبرزاده می‌گوید هویت دیجیتالی کودک و نوجوان از دغدغه‌های اصلی ما در کیدزی است و در ویدزی هم نگاه صرفا سود و زیانی نداریم و صرفا خلق یک تجربه نوین و باکیفیت هدف ماست. از امکانات این پلتفرم می‌توان به تماشای نیم‌بها، تماشای آفلاین و قابلیت دانلود فیلم‌ها اشاره کرد. اکبرزاده اضافه می‌کند که ویدزی به تازگی سراغ دوبله فیلم و انیمیشن هم رفته است. این پلتفرم نیز یکی از مسئولیت‌های خود را امنیت والدین می‌داند و در همین راستا علاوه بر قرار دادن ابزارهای کنترلی، شعارش را نیز «نگاه فرزندت ارزشمنده» تعریف کرده است. مدیر استراتژی کیدزی می‌گوید که در ویدزی، نگاه روانشناسانه به کودک را درنظر می‌گیرند و پخش محتوا با کمک روانشناسان و منتقدان صورت می‌گیرد. او همچنین توضیح می‌دهد که این نگاه روانشناسانه، نگاهی نیست که صرفا به دنبال محدود کردن کاربر باشد و بیشتر دنبال آن است تا حق انتخاب را به کاربران بدهد.

محتوای موزیکال با پرداختن به مفاهیم تربیتی
«فیلیموکودک» با هدف دسترسی امن و آسان کودکان به محتوای اختصاصی و همچنین برطرف شدن دغدغه‌‌های والدین در مورد کنترل و نظارت بر روی محتوای مورد تماشای فرزندان طراحی و راه اندازی شد. این سرویس که به صورت زنده پخش ۲۴ ساعته دارد، پس از بررسی رفتار کاربران بر روی محتوا‌های مختلف در فیلیمو شکل گرفت و جامعه هدف این سرویس خردسالان و کودکان هستند. بنابر اعلام مدیران فیلیمو، تولید محتوای اختصاصی برای فیلیمو کودک در برنامه‌‌های بلند مدت این سرویس قرار دارد و با توجه به آگاهی از نیاز‌های مخاطب، این امر در دست بررسی است. کمااینکه در حال حاضر محتوا‌های موزیکال اختصاصی با پرداختن به مفاهیم تربیتی و مهارت‌‎های زندگی‌‏ نیز در فیلیمو کودک تولید می‌‎شود. به گفته محمدجواد شکوری مقدم، در فیلیموکودک با تیمی‌ متشکل از مشاورهای کودک و نوجوان و افراد با تجربه در زمینه محتوای کودک همکاری‌هایی صورت گرفته تا این اطمینان حاصل شود که تمام محتوا‌های موجود از هر نظر برای گروه ‌های سنی مخاطب، مناسب باشد. ایجاد فضایی امن و سرگرم کننده برای تمام رده‌های سنی کودکان و نوجوانان هم هدفی است که مدیرعامل فیلیمو در خصوص شکل‌گیری فیلیموکودک به آن اشاره کرد.

کارتون‌ها و انیمیشن‌های «فیلیموکودک» بر اساس رده سنی، شخصیت‌های کارتونی محبوب، محتوای به روز ، همچنین ژانر‌های مختلف طبقه‌بندی ‌می‌شوند. این فضا طیف وسیعی از ژانر‌های مختلف مانند ماجراجویی، کمدی، فانتزی‌‏، علمی‌تخیلی، آموزش نقاشی، آموزش زبان انگلیسی و سرگر‌می ‌را پوشش ‌می‌دهد. علاوه بر این مجموعه‌ای از کارتون‌‌های موزیکال هم به صورت اختصاصی دوبله و برای مخاطبین کودک در سایت منتشر شده است. البته اکثر محتوای خارجی «فیلیموکودک» به زبان فارسی دوبله شده و انیمیشن‌های معروف هم بعد از پخش جهانی، دوبله ‌می‌شوند. علاوه بر این موضوع محتوا‌های پربازدید فیلیموکودک، به صورت دوزبانه انگلیسی – فارسی و با زیرنویس اختصاصی ارائه ‌می‌شود تا شاید کمکی برای یادگیری زبان انگلیسی محسوب شود.

برگزاری منظم برنامه و جشنواره‌های ویژه‌ای برای کودکان و نوجوانان و اکران زنده انیمیشن‌‌های روز با حضور عوامل دوبله فیلم‌ها از مواردی است که مدیران «فیلمیوکودک» بر آن تاکید دارند؛ افزایش ظرفیت اکران‌‌های سینمایی در شهرهای مختلف کشور، افزایش تعداد انیمیشن‌‌های منتشر شده، تکمیل آرشیو انیمیشن‌‌ها، بالا بردن تعداد ایونت‌‌ها، همکاری بیشتر با فعالان حوزه کودک از جمله مواردی است که برای «فیلیموکودک» تا پایان سال در نظر گرفته شده است.

استفاده از این اپلیکیشن‌ها رایگان نیست و کاربران یا باید اشتراک بخرند یا از اینترنت تمام بها برای تماشای کارتون استفاده کنند. این موضوع عامل دیگری است که ممکن است پلتفرم‌های داخلی رقابت را به سایت‌های پخش فیلم ایرانی یا سایر اپلیکیشن‌های خارجی ببازند. درحال حاضر، بیشتر فعالیت‌های این پلتفرم‌ها مشابه یکدیگر به‌نظر می‌رسد و تفاوت‌شان در تاریخ رونمایی آنهاست. باید ببینیم این اپلیکیشن‌ها در ادامه فعالیت خود چه ارزش افزوده‌ای برای کاربران ایجاد می‌کنند و چگونه می‌توانند در جذب مخاطب از نسل جدید موفق باشند.