کسب و کارهای اینستاگرامی پس از گذشت ۲ سال فیلترینگ علی‌رغم افت فعالیت چندماهه نخست همچنان فعالند. طبق بررسی‌های انجام شده و آمارهای به‌دست آمده، استفاده از این شبکه اجتماعی در این مدت نه تنها کاهشی نبوده بلکه نتایج، نشان‌ می‌دهد که تعدادی از کسب و کارها رشد چهار برابری را نیز تجربه کرده‌اند.

دو سال فیلترینگ اینستاگرام هرچند دسترسی کاربران را دشوار و حتی در مواردی محدود کرد اما کاربران برای ماندن در این پلتفرم متحمل هزینه اتصال به VPN شده‌اند. تعداد کسب و کارهای فعال در اینستاگرام کاهش نیافته است و این بازار همچنان از رشد ۳۰ درصدی حجم بازار که تجارت اجتماعی در منطقه و جهان تجربه می‌کند، تبعیت می‌کند.

حتی پیش‌بینی می‌شود حجم اینستاگرام از سهم تجارت الکترونیکی از رقم ۸۰ همتی کنونی به بیش از ۱۱۰ همت در سال تا دو سال آینده برسد.

توسعه کسب و کارها در ۲ سال فیلترینگ اینستاگرام؛ رشد در حصار محدودیت

۲ سال از فیلترینگ اینستاگرام می‌گذرد و برخلاف چند ماه نخست اعمال محدودیت روی این شبکه اجتماعی، کاربران و کسب و کارها به همچون گذشته در این پلتفرم فعالیت می‌کنند. بررسی‌های پادرو نشان می‌دهد که ترافیک فروشگاه‌های آنلاین فعال در اینستاگرام پس از چند ماه از فیلترینگ و تقریبا از دی ماه سال ۱۴۰۱ به مرور، بازگشت. پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پادرو ترافیک کسب و کارهای اینستاگرامی از سال ۱۴۰۱ تا کنون(۱۴۰۳) را علی‌رغم فیلترینگ، رو به رشد خواند.

او با ذکر مثال از فروشگاه‌های فعال در این پلتفرم، فروش و رشد آن را نسبت به زمستان سال گذشته(۱۴۰۲) حجم بازار فروشگاه‌ها را رو به رشد و حتی در مواردی تجربه رشد چهاربرابری را اعلام کرد و گفت که به طور میانگین حجم بازار فروشگاه‌ها در بازه زمانی پنج ماه گذشته رشد ۱۵ درصدی را تجربه کرده‌اند.

محمد فرخ‌نژاد، مدیرعامل دی‌جی فای روزهای نخست فیلترینگ را برای کسب و کارها ناامیدکننده توصیف کرد که طی چند ماه پس از این اتفاق و با دسترسی روزافزون به VPN اتصال به این پلتفرم فراهم آمد و ترافیک اینستاگرام به قبل از وضعیت فیلترینگ نزدیک شد.

نظرسنجی جدید ایسپا نیز نشان می‌دهد که اینستاگرام میان شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی و داخلی، محبوب‌ترین و پراستفاده‌ترین آنهاست.

استفاده از اینستاگرام تقریبا در همه مولفه‌ها بیشترین درصد را به خود اختصاص داده است.

پورپزشک،‌ فیلترینگ اینستاگرام را عاملی دانست که اثرات منفی آن برای کاربران و کسب و کارها چشمگیر است. او سختی دسترسی به این پلتفرم را در مقطعی از زمان موجب کاهش ترافیک فروشگاه‌های این پلتفرم دانست که به مرور زمان و با فراگیر شدن استفاده از فیلترشکن‌ها تقریبا راه‌حلی برای این فعالیت در این فضا پیدا شد. اگرچه این محدودیت هزینه‌های قابل توجهی را به فروشندگان تحمیل کرد اما صاحبان کسب و کارها با روند بازیابی تدریجی بازار توانستند در مرداد ماه سال جاری به سفارش‌هایی بیش از دوبرابر آبان سال ۱۴۰۱ برسند. طبق گفته پورپزشک بازار فروش کالا و خدمات در اینستاگرام به تنهایی بازاری با ارزش بیش از ۸۰ همت در سال است. لازم به ذکر است که این عدد بسیار بیشتر از کل حجم مبادلات در دیگر بخش‌های تجارت الکترونیکی شامل فروش کالا و خدمات برآورد شده است.

در نگاه کلی به گزارش‌های سالانه تجارت الکترونیکی در سه سال گذشته مشاهده می‌شود که اینستاگرام نقش موثر و چشمگیری در این حوزه دارد. در سال ۱۴۰۰ بیش از ۸۰ درصد کسب‌وکارهای تجارت الکترونیکی در کنار فعالیت از طریق وبسایت‌هایشان محصولات و خدمات خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی نیز عرضه کرده‌اند. در این میان اینستاگرام با اختصاص سهم ۸۴ درصدی به خود، پرطرفدارترین شبکه اجتماعی برای کسب و کارها بوده است.

گزارش ۱۴۰۱ مرکز توسعه تجارت الکترونیکی نشان می‌دهد با وجود فیلترینگ همچنان نیمی از سهم بازار تجارت الکترونیکی متعلق به شبکه‌های اجتماعی است. طبق این گزارش و در قیاس با آمار سال ۱۴۰۰، فیلترینگ ۴۰ درصد از سهم بازار شبکه‌های اجتماعی را کاهش داده است.

طبق گزارش سال ۱۴۰۲ تجارت الکترونیکی، ۴۳ درصد کسب و کارها از شبکه‌های اجتماعی و ۲۲ درصد آنها از پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند. ، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی اعلام کرده که بیشتر این کسب و کارها روی پلتفرم‌های خارجی فعال هستند.

پور پزشک در رابطه با حجم اینستاگرام از سهم تجارت الکترونیکی گفت: پیش‌بینی می‌شود رقم ۸۰ همتی تا دو سال آینده به بیش از ۱۱۰ همت در سال برسد.

مهاجرت در حد حرف، ماندن و ساختن عملی شد

بررسی‌ها نشان می‌دهد که فیلترینگ اینستاگرام شاید در ابتدا فکر مهاجرت به پلتفرم دیگری را در ذهن صاحبان کسب و کار ایجاد کرده باشد اما عملا این اتفاق محقق نشد و اینستاگرام با وجود محدودیت، اولویت عمده کاربران بوده است. مدیرعامل دی‌جی فای در این باره گفت: در ابتدا کسب و کارهای اینستاگرامی درون یک شوک بزرگ بودند و به مرور با بازگشت ترافیک به فعالیت خود ادامه دادند. البته که نظارت نهادهای نظارتی بعد از فیلترینگ شدت یافت و در همین راستا، تعداد زیادی از کسب و کارها مجبور به توقف موقت یا دائم فعالیت شدند.

فرخ‌نژاد معتقد است که اینستاگرام پس از محدودیت نیز همچنان اولویت فروشگاه‌های آنلاین است و تحقیقات کسب و کارها به سمت پلتفرم جایگزینی نرفتند. علت عدم مهاجرت به پلتفرم دیگر از نظر مدیرعامل دی جی فای نبود شبکه و پلتفرمی با ویژگی‌های اینستاگرام است. در اصل کاربران باید به پلتفرمی مهاجرت می‌کردند که علاوه بر اینکه فیلتر نیست، فعالیت در آن به راحتی صورت بگیرد و شامل محتوا و اینفلوئنسرهای ایرانی و امکاناتی مشابه اینستاگرام باشد. بنابراین با لحاظ این موارد و نبود مورد مشابه کاربران سعی کردند با وجود فیلترینگ به این شبکه متصل شوند. به اصطلاح مردم خودشان انتخاب کردند به اینستاگرام برگردند.

مدیرعامل پادرو در رابطه با استراتژی و اقدامات کسب و کارهای اینستاگرامی پس از فیلترینگ گفت: فروشندگان همچنان در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام، تنها با اتصال به فیلترشکن، کانال اصلی فروش خود را حفظ کردند. استفاده روزافزون مردم از فیلترشکن‌ها باعث شد که تقریبا بیشتر کاربران اینستاگرام بتوانند دسترسی خود را به این پلتفرم حفظ کنند. همین مساله باعث شده تا کسب‌وکارها هم تمام تلاش خود را برای ماندن در فضای اینستاگرام انجام دهند چرا که مهم‌ترین عامل جذابیت اینستاگرام برای کسب ‌و کارها، امتیاز حضور کاربران متنوع است و به اصطلاح پاخور فضایی مثل اینستاگرام برای فروشگاه‌های آنلاین فعال در این فضا بالاست.

پورپزشک به استناد آمار و گزارش‌ها وضعیت و نقش پلتفرم‌های داخلی را جهت جذب فروشندگان در میدان رقابتی که محدودیت‌های سنگینی شامل شبکه‌های اجتماعی خارجی است، ناموفق تلقی کرد. او در این رابطه گفت: یکی از پلتفرم‌های داخلی در آخرین گزارش خود اعلام کرده است که تعداد فروشندگان فعال آن در زیرساخت ویژه برای فروشگاه‌ها در این پلتفرم بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ عدد است که قابل مقایسه با فروشندگان اینستاگرام نیست.

هیچ پلتفرمی به اینستاگرام مانند نشد

مدیرعامل پادرو درباره روند فعالیت کسب و کارهای اینستاگرامی اینچنین توضیح داد: به طور کلی متوسط طول عمر فروشگاه‌های اینستاگرامی ۲ تا ۳ سال است که در صورت موفقیت، پس از این زمان، شکل فعالیت و نوع خدماتشان تغییر می‌کند یا اینکه با توسعه کسب و کار خود از دامنه فروشندگان خرد خارج می‌شوند.

بنا بر این توضیح، مطمئنا تعداد چشمگیری از فروشگاه‌هایی که در بازه زمانی فیلترینگ متحمل آسیب جدی شدند و تاب‌آوری بالایی نداشتند از بازار خارج شدند. طبق آمار پادرو، تعداد فروشگاه‌های شکست خورده از این اتفاق ضریبی از ۱۰۰ هزار برآورد می‌شود. اما نکته جالب این است که تعداد کسب و کارهای فعال در اینستاگرام کاهش نیافته است و این بازار همچنان از رشد ۳۰ درصدی که تجارت اجتماعی در منطقه و جهان تجربه می‌کند، تبعیت می‌کند.

طبق گزارش دیتاک شرکت فعال در حوزه کلان داده و هوش مصنوعی که اوایل سال جاری(۱۴۰۳) منتشر شد ۳.۷ میلیون کسب و کار روی پلتفرم اینستاگرام فعال‌اند و بیشترین سهم به حوزه مد و پوشاک اختصاص یافته است.

بر اساس همین گزارش، اینستاگرام با بیش از ۳۱ میلیون کاربر به شبکه‌ اجتماعی با بیشترین کاربر ایرانی میان ایرانیان لقب گرفته است. حتی گفته می‌شود آمارها به تعداد کاربرانی بیش از این عدد اشاره دارد. دیتاک نشان می‌دهد که ۹۰ درصد از کاربران فعال پیش از فیلترینگ، مجدد به این شبکه اجتماعی بازگشته‌اند.

گزارش دیتاک از کاربران ایرانی ۳۱ میلیونی اینستاگرام در نیمه نخست سال ۱۴۰۳
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که حجم نهایی این بازار نه تنها کوچک نشده بلکه علی‌رغم فیلترینگ به رشد و توسعه خود ادامه داده است.

رشد هزینه‌ها نتیجه سیاست فیلترینگ است

پورپزشک در شرایط فیلترینگ دسترسی به این پلتفرم را برای کاربران هزینه‌بردار دانست و گفت: واکنش‌های تجارت اجتماعی در ایران در واکنش به فیلترینگ نشان می‌دهد که سیاست‌های محدودسازی تنها هزینه‌های دسترسی به این پلتفرم را بالا برده و جز زیان مالی ثمره دیگری نداشته است. در حال حاضر حدود ۶۵۰ هزار فروشگاه فعال در اینستاگرام فعال هستند که اگر هر کدام ماهیانه ۱۵۰ هزار تومان برای فیلترشکن هزینه کنند این عدد سالانه به ۱۲ همت می‌رسد که تنها هزینه تحمیلی سربار و غیرضروری برای کسب‌ و کارها‌ ناشی از سیاست‌های فیلترینگ است.

در گزارش سالانه(۱۴۰۲) یکتانت نیز آماری مبتنی بر استفاده گسترده ایرانیان از VPN وجود دارد. گزارش سالانه یکتانت پلتفرم تبلیغات دیجیتالی نشان می‌دهد از هر سه کاربر ایرانی ۲ نفر از VPN استفاده می‌کنند و ۱۵ تا ۱۷ ساله‌ها با آمار ۹۷ درصد رکورددار استفاده از وی‌پی‌ان در کشور هستند.

اتصال به VPN توسط کودکان محصل در مقطع ابتدایی هم رواج یافته است.
فرخ‌نژاد بیشترین ضرر فیلترینگ را متوجه کسب و کارهایی دانست که دامنه فعالیت کوچک و متوسطی داشتند. سرمایه‌گذاری و هزینه‌های قابل توجهی که این کسب و کارها انجام دادند با این اوصاف به نتیجه نرسید. زیرا صفحاتی با دنبال‌کننده اندکی بودند و تاب‌آوری مالی پایینی داشتند. او سرویس‌های دیگر مانند فروشگاه‌سازها، سرویس‌های لجستیک، پرداخت و هرآنچه نیاز کاربران اینستاگرامی بود را از دیگر عوامل و ارکان متضرر این حوزه برشمرد و سبب آن را از دست دادن محل کسب درآمد کسب و کارها خواند.

در مجموع، علی‌رغم چالش‌های فیلترینگ و سیاست‌های محدودکننده، بازار تجارت اجتماعی اینستاگرام همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد و فروشندگان با افزایش اعتماد مشتریان مشغول فروش هستند. نکته حائز اهمیت دیگر در این زمینه، افزایش ۱۰۰ درصدی ارزش سبد خرید مشتریان به قبل از فیلترینگ است؛ اگرچه بخشی از آن ناشی از تورم است اما سهم افزایش ارزش سبد خرید نشای از رشد بازار و اقبال مشتریان بیش از ۵۰ درصدی را به خود اختصاص داده است.