فعالیت بیش از ۵۰ اپلیکیشن بانکی ایرانی بدون هیچ مزیت رقابتی
سیستم یکپارچه پرداخت در بسیاری از کشورها این امکان را فراهم کرده است تا شهروندان فقط با یک اپلیکیشن، تمام حساب‌های بانکی خود را مدیریت کنند.
امروزه بسیاری از کشورها توانسته با یکپارچه‌سازی سیستم پرداخت خود این امکان را فراهم کنند تا کاربران با استفاده از یک یا دو اپلیکیشن تمام حساب‌های بانکی خود دسترسی داشته باشند و امور پرداختی خود را مدیریت کنند؛ اما این اتفاق در ایران به دلایل مختلف از جمله فرسودگی زیرساخت‌ها، عدم هم‌افزایی بانک‌ها و سیاست محدودکننده بانک مرکزی میسر نشده است.
در ایران حدود ۳۰ بانک و موسسه وجود دارد که به کاربران خود خدمات مالی ارائه می‌دهند. این بانک‌ها، پس از ترویج بانکداری دیجیتال شروع به ساختن یک یا چند اپلیکیشن اختصاصی کردند تا بخشی از خدمات خود را به صورت دیجیتال ارائه دهند.
این اقدام در راستای سهولت کار مشتریان بانکی بود؛ اما امروزه ما شاهد بیش از ۵۰ اپلیکیشن در این حوزه هستیم و کاربران برای انجام امور بانکی و مدیریت پرداخت‌های خود مجبور به نصب انبوهی از اپلیکیشن‌های بانکی هستند که هیچ گونه مزیت رقابتی ندارند و همه آنها خدماتی یکسان ارائه می‌کنند.
البته اپلیکیشن‌هایی مانند آپ، همراه‌کارت و… سعی می‌کنند تا پلی میان همه این بانک‌ها باشند و خدمات آنها را در یک اپلیکیشن واحد جمع‌آوری کنند؛ ولی خود این اپلیکیشن‌ها نیز محدود هستند و کاربران برای انجام کارهای بانکی و اطلاع از ریز تراکنش‌های روزمره خود باید همچنان از چندین اپلیکیشن مختلف استفاده کنند.
این در حالی است که بسیاری از کشورها توانسته‌اند با یکپارچه‌سازی سیستم پرداخت این مشکل را برطرف کنند تا شهروندان این کشورها فقط با نصب یک اپلیکیشن به تمامی حساب‌های خود در بانک‌های مختلف دسترسی داشته باشند و به‌راحتی از ریز تراکنش‌های خود آگاه شوند.
چند نمونه موفق جهانی در یکپارچه‌سازی سیستم پرداخت
در سال ۲۰۱۶، بانک مرکزی هند رابط پرداخت یکپارچه (Unified Payments Interface) را راه‌اندازی کرد تا به یکی از قدرتمندترین کشورها در این زمینه تبدیل شود.
سیستم UPI این امکان را فراهم آورده است تا شهروندان هندی فقط با نصب یک اپلیکیشن بومی مانند Paytm یا PhonePe به تمامی حساب‌های خود در بانک‌های مختلف دسترسی داشته باشند. این سیستم نه‌تنها انتقال پول را به‌صورت رایگان فراهم کرده است؛ بلکه به کاربران این امکان را می‌دهد تا از طریق یک اپلیکیشن، عمده فعالیت‌های بانکی خود را انجام دهند و به خدماتی مانند پرداخت اعتباری و وام‌های خُرد دسترسی داشته باشند.
چین نیز سیستم یکپارچه‌سازی پرداخت خود را به واسطه دو غول فناوری مالی یعنی Alipay (توسعه‌یافته توسط شرکت Ant Group) و WeChat Pay (توسعه‌یافته توسط شرکت Tencent) انجام داده است.
کاربران این دو پلتفرم نه‌تنها می‌توانند به تمامی حساب‌های خود در بانک‌های مختلف دسترسی داشته باشند و از جزئیات آنها آگاه باشند؛ بلکه می‌توانند به واسطه آنها از عموم خدمات مالی پیچیده، مانند سرمایه‌گذاری و وام‌های خُرد بهره‌مند شوند.
نکته قابل‌توجه در چین این است که سیستم یکپارچه‌سازی پرداخت این کشور مانند سیستم Swish سوئد توسط شرکت‌های خصوصی انجام شده است و دولت در اجرایی شدن آن بیشتر نقش نظارتی ایفا می‌کند.
سیستم Pix برزیل و سیستم PayNow سنگاپور نیز از جمله سیستم‌های موفق دیگر در یکپارچه‌سازی پرداخت هستند و توانسته‌اند این امکان را برای کاربران خود فراهم کنند تا آنها با استفاده از کمترین اپلیکیشن به حساب‌های خود دسترسی داشته باشند و به مدیریت امور مالی خود بپردازند.
مشکلات یکپارچه‌سازی پرداخت در ایران
برای مشکلات موجود در عدم یکپارچه‌سازی پرداخت در ایران، می‌توان عوامل مختلفی را در نظر گرفت. فرسودگی زیرساخت‌های فناورانه کشور یکی از ابتدایی‌ترین چالش‌ها در این مسیر است. به‌روز نبودن این زیرساخت‌ها به دلیل تحریم‌ها نیز امنیت اطلاعات بانکی را متزلزل کرده است.
از طرفی دیگر در ایران هر بانک سیستم مخصوص خود را دارد و هماهنگی میان آنها با دشواری زیادی همراه است. نبود این هماهنگی، کار را برای توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌ها سخت کرده و باعث شده تلاش‌ها برای ایجاد یک سیستم جامع ناکام بماند.
بانکداری باز (Open Banking) نیز می‌تواند راه را برای شرکت‌های فین‌تکی هموار کند؛ اما بانک‌های ایران به‌جای هم‌افزایی، بیشتر درگیر حفظ داده‌ها برای خود هستند و خیلی اجازه دسترسی اپلیکیشن‌های دیگر را نمی‌دهند. این در حالی است که در کشورهای موفق، اشتراک‌گذاری امن داده‌ها با رعایت استانداردهای حریم خصوصی، یک اصل کلیدی در اجرای طرح‌های یکپارچه‌سازی محسوب میشود.
در کنار این موارد، نبود سیاست‌گذاری شفاف از سوی بانک مرکزی نیز یکی دیگر از چالش‌های مهم است. بانک مرکزی تاکنون چارچوب روشنی برای یکپارچه‌سازی نظام پرداخت کشور ارائه نکرده و نقش رگولاتوری آن بیشتر محدود کننده است تا پیش‌برنده. نبود یک نقشه راه و نهاد راهبر مشخص باعث شده پروژه‌های پراکنده و بدون نتیجه‌ای در این حوزه اجرا شود که هرگز به سطح اپلیکیشن‌های یکپارچه و کاربرمحور نرسیده‌اند.