کاربران ایرانی که سال‌هاست سایه سنگین فیلترینگ و تحریم را بر ارتباطات مجازی خود تاب آورده‌اند، این هفته را با یک اتفاق تازه آغاز کردند؛ بسیاری از کاربران روز شنبه از دسترسی بدون فیلترشکن به چت‌بات چت‌جی‌پی‌تی خبر دادند. در حالی که اوپن‌ای‌آی همچنان اظهارنظری در این مورد نکرده است، اما به نظر می‌رسد تعداد زیادی از کاربران ایرانی در روزهای اخیر بدون نیاز به ابزارهای فیلترشکن توانسته‌اند به چت‌بات محبوب این شرکت دسترسی داشته باشند.

حتی پرس‌و‌جوی کاربران از خود چت‌جی‌پی‌تی هم به نتیجه‌ای نرسید و این چت‌بات تاکید دارد که دسترسی کاربران ایرانی به این سرویس همچنان مسدود است. کارشناسان معتقدند که این دسترسی احتمالا ناشی از یک سرویس تحریم‌شکن داخلی است که می‌تواند ناپایدار و پرخطر باشد و در نهایت منجر به مسدود شدن مجدد و اختلال در دسترسی به سایر سرویس‌ها هم بشود.

محدودیت یک‌سویه برای ایرانی‌ها
روز شنبه دسترسی کاربران ایرانی به چت‌جی‌پی‌تی بدون استفاده از فیلترشکن واکنش‌های بسیاری را در اخبار و البته شبکه‌های اجتماعی برانگیخت. این در حالی است که اوپن‌ای‌آی پیش‌تر امکان دسترسی برخی کشورها از جمله ایران را به چت‌بات خود مسدود کرده بود. خود چت‌جی‌پی‌تی به دنبال پرسش برخی رسانه‌ها مبنی بر رفع محدودیت دسترسی کاربران ایرانی، این موضوع را رد کرد و در این باره پاسخ داد: «چت‌جی‌پی‌تی رسما برای کاربران ایرانی در دسترس نیست.

اوپن‌ای‌آی برای رعایت قوانین تحریم‌ آمریکا و مقررات کنترل صادرات همچنان دسترسی به خدمات خود را در چندین کشور از جمله ایران محدود می‌کند. این محدودیت‌ها از طریق موقعیت جغرافیایی مبتنی بر IP و تایید شماره تلفن هنگام ثبت حساب کاربری اعمال می‌شوند و ایجاد یا نگهداری حساب‌ها را برای کاربران ایرانی حتی هنگام استفاده از فیلترشکن نیز چالش‌برانگیز می‌کنند. فهرست کشورهای پشتیبانی‌شده توسط اوپن‌ای‌آی شامل ایران نمی‌شود و هیچ اطلاعیه رسمی مبنی بر تغییر در این سیاست منتشر نشده است. بنابراین کاربران ایرانی همچنان با محدودیت‌های دسترسی به سرویس‌های چت‌جی‌پی‌تی روبه‌رو هستند.»

کارشناسان هم تحلیل مشابهی از این اتفاق دارند. سعید سوزنگر، کارشناس شبکه در خصوص دسترسی ایرانی‌ها به سرویس‌های تحریمی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «طی سال‌های گذشته بارها برخی سرویس‌هایی را که به‌دلیل تحریم از سوی شرکت‌های خارجی برای کاربران ایرانی مسدود شده‌اند، از طریق واسطه‌هایی نظیر سرورهای پراکسی در دسترس قرار داده شده‎اند؛ بدون آنکه کاربران متوجه این فرآیند شوند. اعلام شده است که اگر کاربری در داخل کشور بخواهد به چنین سرویس‌هایی دسترسی پیدا کند، می‌تواند از این مسیر استفاده کند. به این ترتیب کاربر بدون نیاز به VPN می‌تواند به سرویس تحریمی مورد نظر دسترسی داشته باشد. این اقدام تاکنون برای سرویس‌های متعددی انجام شده است، اما در بسیاری از موارد شرکت‌های اصلی ارائه‌دهنده‌ سرویس پس از مدتی IPها را شناسایی کرده و دسترسی را مسدود کرده‌اند.»

سوزنگر در این باره نیز توضیح می‌دهد: «سرویس‌های تحریمی به آن دسته از خدمات گفته می‌شوند که نه به‌دلیل سیاست داخلی، بلکه از سوی شرکت‌های خارجی برای کاربران ایرانی مسدود شده‌اند. برای رفع این محدودیت‌ها یک‌سری سرور پراکسی یا واسط تعریف و اعلام شده تا زمانی که کاربر ایرانی می‌خواهد مثلا به سایت اوپن‌ای‌آی مراجعه کند، این دسترسی از مسیر همین سرورها انجام شود و تحریم عملا بی‌اثر شود. مساله‌ای که وجود دارد این است که بسیاری از شرکت‌های خارجی پس از مدتی متوجه حجم بالای درخواست‌ها از این‌IPها و سرورها می‌شوند و در نتیجه آنها را مسدود می‌کنند.»

این کارشناس شبکه درباره تجربه‌های پیشین از این مورد نیز به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «تجربه‌های متعددی از این وضعیت داریم؛ سرویس‌هایی که در مقطعی بدون نیاز به VPN در دسترس بودند، اما پس از مدتی دوباره دسترسی به آنها مسدود شده است. در واقع تحریم به‌صورت دائمی برداشته نشده بود، بلکه به‌طور موقت از طریق یک سرور واسط دور زده شده بود؛ سروری که در نهایت شناسایی و دسترسی به آن مسدود شد. در حال حاضر نیز مشخص نیست که آیا شرکت اوپن‌ای‌آی چنین دسترسی‌هایی را مسدود خواهد کرد یا خیر. ممکن است این اتفاق بیفتد یا نیفتد و اطلاعات دقیقی در این خصوص وجود ندارد. بنابراین اگر کسی مدعی شود که این دسترسی قطعا ادامه خواهد داشت یا قطع می‌شود، ادعای دقیقی نیست؛ زیرا اطلاعاتی از درون آن شرکت در دست نیست.»

آثار مخرب استفاده از تحریم‌شکن‌ها
دیگر کارشناسان این حوزه نیز با تایید این موضوع راه‌اندازی یک سرویس تحریم‌شکن برای دسترسی چت‌جی‌پی‌تی را چندان مناسب ارزیابی نمی‌کنند و معتقدند که این اقدام در لایه‌های پایین‌تر می‌تواند اثرات مخربی به همراه بیاورد. یکی دیگر از کارشناسان شبکه در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «سرویس چت‌جی‌پی‌تی همچنان برای کاربران ایرانی تحت تحریم است. این سرویس از داخل کشور فیلتر نیست و تغییری هم در وضعیت تحریم آن از سوی شرکت ارائه‌دهنده ایجاد نشده است. با این وجود در حال حاضر مشخص است که یک سرویس تحریم‌شکن برای دسترسی به این ابزار راه‌اندازی شده است. از آنجا که چت‌جی‌پی‌تی از خدمات کلادفلر بهره می‌برد، ترافیک مربوط به این سرویس نیز به‌صورت کامل پشت تونل‌هایی قرار گرفته است که برای عبور از تحریم در نظر گرفته شده‌اند.»

این کارشناس شبکه همچنین معتقد است این اقدام پیش از این نیز به وقوع پیوسته و این راهکار از سوی وزارتخانه مورد استفاده قرار گرفته است. او در این باره توضیح می‌دهد: «این اقدام پیش از این نیز انجام شده بود. درست است که شناسایی این مسیر برای کاربران داخل کشور ممکن است دشوار باشد، اما برای شرکت سرویس‌دهنده، به‌ویژه با وجود داده‌های حجیم و الگوهای مشخص ترافیکی، شناسایی این نوع دسترسی‌ها کار دشواری نیست.»

او در خصوص آثار مخرب چنین اقدامی می‌گوید: «چنین کاری علاوه بر اینکه اصولا روشی نادرست برای دور زدن تحریم‌هاست، می‌تواند تبعات جدی و گسترده‌ای داشته باشد. از نظر فنی این شیوه باعث برهم خوردن نظم شبکه می‌شود و ممکن است ترافیک وب‌سایت‌هایی که هیچ ربطی به موضوع ندارند، ناخواسته از این تونل عبور کنند؛ برای مثال سایت‌های شخصی یا فروشگاهی که صرفا از خدمات کلادفلر استفاده می‌کنند. این وضعیت می‌تواند سبب شود که برخی کاربران به‌دلیل ازدحام ترافیکی از دسترسی به سرویس‌ها محروم شوند. همچنین چنین حجمی از ترافیک از مسیرهای محدود می‌تواند منجر به محدودیت‌های جدید یا واکنش‌های خصمانه‌تری از سوی شرکت‌های خارجی شود. از سوی دیگر، استفاده گسترده از IPهای دیتاسنترهای خارجی برای عبور از تحریم ممکن است منجر به سوءبرداشت و در نهایت مسدود شدن این IPها توسط شرکت میزبان شود که در نتیجه امکان سرویس‌گیری برای سایر کاربران ایرانی نیز دچار اختلال می‌شود.»

این کارشناس همچنین معتقد است از آنجا که چت‌جی‌پی‌تی از زیرساخت کلادفلر بهره می‌گیرد، تمام ترافیک مربوط به آن باید از این تونل عبور داده شود. در چنین شرایطی هر کسی که یک وب‌سایت مبتنی بر کلادفلر داشته باشد می‌تواند به سادگی بررسی کند که کلاینت با چه IP یا چه مشخصاتی به آن متصل شده است. بنابراین مشخص‌ کردن منشأ این ترافیک برای شرکت ارائه‌دهنده سرویس چندان دشوار نخواهد بود.

بنا بر این اظهارات، اکنون اصلی‌ترین آثار استفاده از روش‌های غیراصولی برای دور زدن تحریم‌ها می‌تواند واکنش‌های سخت‌گیرانه‌تر و محدودیت‌های بیشتر از سوی شرکت‌های خارجی در آینده باشد و کارشناسان در این باره معتقدند که تنها راه‌حل پایدار برای دسترسی کاربران ایرانی به خدمات بین‌المللی، رفع تحریم‌های اقتصادی و ایجاد تعاملات قانونی و شفاف با شرکت‌های فناوری است. تلاش برای دور زدن تحریم‌ها از طریق روش‌های غیراستاندارد اگرچه ممکن است به صورت موقت گره‌گشا باشد، اما در بلندمدت می‌تواند تبعات منفی بیشتری برای کاربران به همراه داشته باشد.