افت درآمد پلتفرم‌های سلامت دیجیتال
با وجود اینکه کسبوکارهای فعال در حوزه سلامت الکترونیک نیز همانند سایر کسبوکارهای مجازی با فشارهای اقتصادی و روانی جنگ ۱۲ روزه درگیر بودند، مسوولیت اجتماعی خود را در آن دوران فراموش نکردند و خدمات خود را بر ارائه مشاورههای رایگان روانشناسی متمرکز کردند.
حتی از آن زمان تاکنون هیچ نیروی انسانی در این شرکت‌ها با تعدیل مواجه نشده است. این در حالی است که به گفته رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران پلتفرم‌های سلامت دیجیتال در دوران جنگ و آتش‌بس به ترتیب با کاهش ۸۰ و ۳۵ درصدی درآمد دست و پنجه نرم می‌کنند؛ دلیل عمده این افت هم قطع اینترنت و تداوم اختلال‌های آن است.
تداوم فعالیت زیر بمباران
کسبوکارهای سلامت دیجیتال در کشور عمر کوتاه و بدنه ضعیفی دارند و با وجود نقش‌آفرینی در این سال‌ها هر بار با سنگ‌اندازی نهادهای سنتی از سازمان تامین اجتماعی گرفته تا سازمان غذا و دارو دست و پنجه نرم کردند. چالش آنها با این دستگاه‌ها در دوران جنگ ۱۲ روزه نیز ادامه داشت و با عدم همکاری و همراهی آنها در تمدید مهلت برای پرداخت حق بیمه و سایر هزینه‌ها مواجه شدند. همین موضوع فشارهای اقتصادی جنگ برای کسبوکارهای این حوزه را تشدید کرد.
با این حال به گفته فعالان سلامت دیجیتال کشور تاکنون تعدیل نیرویی در شرکت‌های این حوزه رخ نداده است. حتی کاهش شدید فروش و درآمد مانع خدمت‌رسانی آنها نشد و سعی کردند تا با ارائه رایگان مشاوره آنلاین مقداری از ترس و دلهره شهروندان را از غم جان و نان کم کنند؛ به همین دلیل کارکنان پلتفرم‌های سلامت در روزهای آتش و بمباران چه در خانه به صورت دورکاری و چه در محل کار به صورت فیزیکی آماده خدمت بودند.
مهرشاد تیموری، از فعالان اقتصاد دیجیتال و مدیر یکی از پلتفرم‌های سلامت دیجیتال، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره تجربه فعالیت در جنگ ۱۲روزه می‌گوید: «شرکت ما هم مثل باقی کسبوکارهای اینترنتی در آن دوران فعال بود و به دلیل حساسیت شرایط این اختیار را به کارکنان دادیم تا حضور فیزیکی و دورکاری را برای فعالیت انتخاب کنند و کسب‌وکار را تعطیل نکردیم. از طرف دیگر، با توجه به اینکه متاسفانه در دوران جنگ نخستین بار نبود که اینترنت قطع می‌شد و در سال‌های اخیر بارها آن را تجربه کرده بودیم و هم اینکه در زمان گسترش ویروس کرونا شرایط را برای دورکاری کارکنان فراهم کرده بودیم، چندان با چالش جدی مواجه نشدیم؛ از این جهت که تیم پشتیبانی، فروش و سایر بخش‌ها در خانه به ابزارهای ارتباطی مرتبط از جمله مانیتورینگ دسترسی داشتند.
به دلیل تشدید و تداوم محدودیت‌های اینترنت در سال‌های اخیر هم خیلی از سرویس‌ها را روی سرورهای داخلی پیاده کردیم تا در بحران‌های این‌چنینی از میزان مشکلات کم کنیم.» به گفته او، در کل فعالیت تیمی و درونی کسب‌وکارش در دوران جنگ با مشکل جدی مواجه نشده و با دورکاری و فراهم شدن امکانات فنی و ارتباطاتی مدیریت شده است.
البته تیموری در ادامه صحبت‌های خود به کاهش قابل توجه درآمد کسب‌وکارش به دلیل تعطیلی برخی از مراکز درمانی یا خدماتی و همچنین عدم استقبال شرکای تجاری اشاره می‌کند و می‌گوید: «به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا به تناسب شرایط کشور بر خدماتی که مردم در شرایط جنگی به آن بیشتر نیاز دارند، متمرکز شویم. مشاورههای آنلاین پزشکی از جمله نیاز مهم کاربران بود و به همین دلیل شرایط را برای ارتباط متنی، تصویری و صوتی آنها با پزشکان فراهم کردیم.
با اینکه استقبال از این خدمت تا حدودی توانست از افت درآمدها کم کند، اما چشمگیر و تاثیرگذار نبود.» این فعال اقتصاد دیجیتال ادامه می‌دهد: «در اصل تمرکز کسب‌‌وکارمان در دوران جنگ بر ارائه مشاوره آنلاین برای درک حال مردم و کمک به آنها در جهت تاب‌آوری بود و بخشی از هزینه های این خدمت را ما و بخشی از آن را پزشکان متقبل شدند تا بتوانیم مشاورههای آنلاین رایگان به بیماران ارائه دهیم. با اینکه همین ارائه رایگان خدمت هم درآمد ما را تحت تاثیر قرار داد، اما وظایف و مسوولیت اجتماعی برای ما مهم‌تر از درآمد بود.» در مجموع به نظر می‌رسد که فعالیت کسبوکارهای سلامت دیجیتال با وجود فشارهای اقتصادی و روانی جنگ با تمرکز بر مسوولیت اجتماعی و کمک به مردم در کاهش اضطراب و تنش ترکش‌های جنگ بر روح و روان آنها ادامه داشته است.
عدم تعدیل نیرو
با توجه به اینکه از روزهای ابتدایی جنگ و در مواردی حتی همین روزها موجی از تعدیل نیرو در کسب‌وکارها به راه افتاده است، به نظر می‌رسد که پلتفرم‌های سلامت دیجیتال با وجود افت چشمگیر درآمدها تعدیل نیرو نداشتند. مهرشاد تیموری، مدیر یکی از کسبوکارهای سلامت دیجیتال، تاکید می‌کند که هیچ تعدیل نیرویی در این دوران نداشته و فقط با کارآموزها خداحافظی شده است. او همچنین از پرداخت زودتر از موعد حقوق به کارکنان می‌گوید. از نظر این فعال اقتصاد دیجیتال یکی از مهم‌ترین سرمایه هر کسب‌وکاری نیروی انسانی آن است و نباید به راحتی آنها را از دست داد.
او در ادامه صحبت‌های خود از هجمه به کسب‌وکارها به دلیل تعدیل نیرو انتقاد می‌کند و می‌گوید: «در ابتدا لازم است بدانیم که شرایط هر کسب‌وکاری متفاوت است و به خاطر ابهامات تداوم یا اتمام جنگ مجبور به تعدیل نیرو شدند. با این حال و با گذشت چندین روز از آتش‌بس هنوز شرایط کشور به وضعیت عادی بازنگشته است. در همین کسب‌وکار ما با توجه به کاهش قابل توجه میزان نوبت‌ها، ویزیت‌ها و کمبود نقدینگی مردم هنوز شرایط به قبل جنگ برنگشته و طبیعی است که برخی کسب‌وکارها مجبور به تعدیل نیرو شدند.»
نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران، نیز در این باره با بیان اینکه به‌طور متوسط حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه‌های شرکت‌های فعال در حوزه سلامت دیجیتال مرتبط با منابع انسانی است و زمانی که این هزینه دست نخورده بماند و از میزان آن کم نشود، شرکت‌ها دچار مشکل می‌شوند، می‌گوید: «بر اساس پیگیری‌های انجمن از شرکت‌ها تاکنون تعدیل نیرو به دلیل شرایط جنگی در حوزه سلامت دیجیتال رخ نداده است.
به هر حال کسبوکارهای سلامت دیجیتال بسیار نوپا هستند و بدنه ضعیفی در کشور به لحاظ پشتوانه مالی دارند. خوشبختانه سرمایه‌گذاری مناسبی در این حوزه انجام شده است و همین سرمایه‌گذارها بخشی از هزینه‌های شرکت‌ها را مدیریت کردند. البته باید به این موضوع توجه کنیم که تاب‌آوری شرکت‌ها نهایتا یک تا دو ماهه است و در گفت‌وگو با مسوولان معاونت علمی ریاست‌جمهوری نیز تاکید کردیم که به تسهیلات نیاز داریم. اگر این حمایت عادلانه و شفاف در روزهای آینده انجام شود، می‌توانیم امیدوار باشیم که با تعدیل خاصی در حوزه سلامت دیجیتال مواجه نشویم.»
تیموری در بخش دیگری از صحبت‌های خود به عدم همکاری و همراهی سازمان تامین اجتماعی با کسبوکارهای دیجیتال برای پرداخت حق بیمه اشاره می‌کند و معتقد است که این سازمان و سایر بخش‌های دولت در دوران جنگ و پس از آن باید بیشتر از قبل به فکر حمایت از کسب‌وکارها باشند. با این حال نه تنها از کسب‌وکارها حمایت نمی‌کنند، بلکه همین کسب‌وکارها در زمان تعدیل نیرو مقصر می‌شوند و کسی به چالش‌های آنها توجه نمی‌کند.
احمد طاهرخانی، فعال اقتصاد دیجیتال و مدیرعامل یکی از پلتفرم‌های سلامت دیجیتال، نیز از کاهش قابل‌توجه درآمد پلتفرم‌های این حوزه می‌گوید: «جنگ هم به چالش‌های کسبوکارهای سلامت دیجیتال برای فعالیت اضافه شد و در آن شرایط بخشی از نیروی انسانی را به مرخصی فرستادیم، اما برخی دیگر را که نیاز به حضورشان بود، نه. بعد از آتش بس هم همه دوباره به کار برگشتند. با این حال علاوه بر قطع کامل جریان درآمدی در دوران جنگ و کاهش قابل‌توجه فروش، همچنان هم با گذشت دو هفته هنوز وضعیت کسب‌وکارها متاثر از جنگ است؛ زیرا اولویت‌ها و رسیدگی به سلامت مردم تغییر کرده.»
او همچنین در ادامه صحبت‌های خود تاکید می‌کند که در دوران جنگ هیچ تعدیل نیرویی نداشته و در ادامه هم قصد آن را ندارند. به گفته این فعال اقتصاد دیجیتال با توجه به اینکه بسیاری از نهادهای حاکمیت از جمله سازمان تامین اجتماعی و امور مالیاتی به خصوص در روزهای ابتدایی جنگ هیچ‌گونه همراهی با کسب‌وکارها نداشتند، طبیعتا همین کسب‌وکارها به دلیل فشار پرداخت هزینه‌ها مجبور به تعدیل نیرو شدند. او می‌گوید: «همچنین برخی شرکت‌ها از جمله ما از جریان نقدینگی و پشتیبانی مالی برای پرداخت هزینه‌ها و حقوق کارکنان استفاده کردند؛ اما برخی دیگر که این امکان را نداشتند، مجبور به تعدیل نیرو انسانی خود شدند.»
کاهش چشمگیر درآمدها
پلتفرم‌های سلامت دیجیتال هم از ضرر مالی جنگ و به خصوص قطع کامل اینترنت مستثنی نبودند و به نظر می‌رسد که فروش این پلتفرم‌ها در دوران جنگ تا ۸۰ درصد با کاهش مواجه شده و در دوران آتش‌بس نیز به دلیل تداوم محدودیت‌های اینترنت و تغییر در الگوی خرید و نیاز مردم حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد افت داشته است. نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران، درباره تاثیر جنگ ۱۲ روزه بر کسبوکارهای این حوزه تاکید می‌کند که این تاثیرات فقط ۱۲ روزه نیست و حداقل تبعات منفی آن تا یک یا دو ماه ادامه‌دار خواهد بود. او با بیان این مطلب به «دنیای اقتصاد» توضیح می‌دهد: «جدی‌ترین چالش کسب‌وکارها از جمله پلتفرم‌های سلامت دیجیتال قطع کامل اینترنت و دسترسی به گوگل بود. تقریبا ۸۵ تا ۹۰ درصد مسیر ورودی کاربران این پلتفرم‌ها از طریق سرچ گوگل است.
از طرف دیگر، شرایط سئو و گوگل‌ادز در سایت‌ها در این مدت بهم ریخته و تیم‌ها هنوز نتوانسته‌اند شرایط را به قبل بگردانند. به عبارت دیگر، آنچه که کسب‌وکارها در اکوسیستم گوگل ساخته بودند، کاملا از بین رفته و باید از اول شروع به ساخت دوباره کنند.» به گفته فاضلی، کسبوکارهای سلامت دیجیتال علاوه بر کمبود تقاضا و فروش با تعطیلی تقریبا ۷۰ درصدی مطب‌های پزشکان، کلینیک‌ها، داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و سایر بخش‌های درمانی دست و پنجه نرم کردند.
او در این خصوص توضیح می‌دهد: «البته این وضعیت در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها به نسبت داروخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها بهتر بود. به هر حال با توجه به اینکه پلفترم‌ها برای ارائه خدمات آنلاین سلامت به تعامل با داروخانه‌ها و کلینیک‌ها نیاز دارند و از این موضوع هم آسیب دیدند. از طرف دیگر، پلتفرم‌ها در حوزه توزیع آنلاین دارو از این جهت که کسبوکارهای فعال در حمل‌ونقل هم مشکل داشتند، با چالش مواجه شدند.
در مجموع کسبوکارهای سلامت دیجیتال در دوران جنگ ۱۲ روزه هم در عرضه و هم تقاضا با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم کردند. همه این عوامل موجب شد تا در هفته اول جنگ فروش کسب‌وکارها تا ۸۰ درصد کاهش یابد. البته به مرور و در هفته دوم که مردم متوجه شدند جنگ ادامه دارد و مجبورند تا بخشی از نیازهای سلامتی خود را رفع کنند، این رقم به حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد تغییر کرد.
در حال حاضر نیز شرکت‌ها به‌طور متوسط با کاهش حدود ۳۰ تا ۳۵ درصدی در درخواست‌ها و طبیعتا درآمد درگیر هستند.» در مجموع از ارزیابی فعالان حوزه سلامت الکترونیک به نظر می‌رسد که ضربه قطع اینترنت و تداوم اختلا‌های آن از افت تقاضا و تمایل مردم به دریافت خدمات این کسب‌وکارها بیشتر بوده است؛ به همین منظور خواسته اصلی آنها در این روزها رفع محدودیت‌های اینترنت و در بهترین حال رفع کامل فیلترینگ است تا بدنه نحیف اکوسیستم اقتصاد دیجیتال از این ضعیف‌تر نشود.
اینترنت اضطراری و بیهوده
در حالی که کسبوکارهای مجازی و به‌طور در این گزارش پلتفرم‌های سلامت دیجیتال از دوران جنگ ۱۲ روزه تاکنون کاهش قابل توجه فروش و درآمد دست و پنجه نرم می‌کنند و در این شرایط سعی کردند تا از طریق سرمایه‌گذارها و پشتیبانی‌های مالی تاب‌آوری خود را تقویت کنند، بخشی از بدنه اکوسیستم به ویژه سازمان نصر اینترنت طبقاتی را این‌بار با نام اینترنت اضطراری بر سر زبان‌ها انداختند.
این کسب‌وکارها هم مانند سایر فعالان با اینترنت طبقاتی مخالفند و طرح آن را در بلندمدت برای اعتبار برند کسب‌وکارها و اعتماد مشتری‌ها بحران‌زا می‌دانند. رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران نیز در این خصوص توضیح می‌دهد: «با اینکه با هرگونه تمایز در دسترسی به اینترنت بین‌الملل مخالفم، اما اینترنت اضطراری ممکن است برای کسب‌وکارهایی که مدل فعالیت آنها ارائه خدمات به شرکت‌ها و سایر کسب‌وکارهاست، در کوتاه‌مدت مفید باشد.
اما در بلندمدت برای همین کسب‌وکارها هم موثر نخواهد بود؛ زیرا زیرساخت کشور به‌شدت تحت تاثیر محدودیت‌های اینترنت ضربه می‌بیند و آنها هم متضرر می‌شوند. از سوی دیگر، اینترنت اضطراری برای کسب‌وکارهایی که به مشتریان و کاربران سرویس ارائه می‌دهند، اصلا مناسب نیست؛ زیرا مشتری باید از طریق اینترنت به سرویس و خدمت کسب‌وکار متصل شود. در این صورت اگر مشتری اینترنت نداشته باشد، در عمل دسترسی کسب‌وکار به اینترنت بی‌فایده است.»
هر چند ابهامات طرح و یا اجرای اینترنت طبقاتی برای کسب‌وکارها ادامه دارد، اختلال‌های و محدودیت‌های اینترنت نیز همچنان برای آنها و مردم پابرجاست، تا جایی که نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران، معتقد است که بیش از ۵۰ درصد تداوم کاهش درآمد کسبوکارهای سلامت دیجیتال به دلیل اختلال‌های فعلی اینترنت است.
احمد طاهرخانی، فعال اقتصاد دیجیتال، هم ضمن اشاره به کاهش ۷۰ تا ۸۰ درآمدی کسبوکارهای سلامت دیجیتال تحت تاثیر جنگ ۱۲ روزه معتقد است که اگر اختلال و محدودیت‌های اینترنت همچنان ادامه پیدا کند، افت درآمدها هم ادامه‌دار خواهد بود. او در این باره توضیح می‌دهد: «در حال حاضر و با گذشت دو هفته از آتش‌بس همچنان ارتباط کاربران با کسب‌وکار اختلال دارد و همین موضوع فروش کسب‌وکارها را محدود کرده است. به عبارت دیگر، تداوم محدودیت‌های کسب‌وکار یک اثر کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد.
تاثیر کوتاه مدت کاهش فروش و درآمدهاست؛ اثر بلندمدت‌تر نیز از بین رفتن اعتماد به کسب و کارهای اینترنتی چه از سمت سرمایه‌گذاران و چه از سمت خود مدیران است.» مهرشاد تیموری هم درباره تاثیر قطع اینترنت و تداوم اختلال‌های آن در دوران پسا جنگ می‌گوید: «در هر زمان از جنگ ۱۲ روزه با یک چالش جدید و جدی مرتبط با اختلال اینترنت مواجه می‌شدیم.
یک بار تیم پشتیبانی از قطع دسترسی به یک سری داده، بار دیگر و تیمی دیگر از قطع سرویس و یا پیامک‌ها می‌گفتند. حتی پزشکان در روزهایی به ما خبر می‌دادند که به پرونده‌ها دسترسی ندارند و بیماران هم امکان جست‌وجوی برای دریافت اطلاعات و مشاورههای پزشکی را از دست داده بودند.» بنابراین به نظر می‌رسد آنچه کسبوکارهای مجازی و سلامت دیجیتال این روزها بیشتر از اینترنت طبقاتی به آن نیاز دارند، رفع محدودیت‌های اینترنت به ویژه رفع کامل فیلترینگ و پرداخت تسهیلات کم بهره است.