امسال هوش مصنوعی ویترین اصلی الکامپ شد؛ با غرفه‌های شلوغ، دموهای پر سروصدا و چشم‌هایی پر از امید؛ اما هنوز فاصله میان نمایش و واقعیت زیاد است.

بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی الکامپ در حالی برگزار می‌شود که سالن ۴۰ امسال به‌طور کامل به حوزه هوش مصنوعی اختصاص داده شده است و رنگ و بوی AI محوطه نمایشگاه بین‌المللی تهران را پر کرده است. سالن ۴۰ یک سالن دو طبقه‌ است که در آن هم غرفه‌های بزرگ شرکت‌های فناوری حاضرند و هم کانترهای استارتاپ‌های نوپا و نهادهای صنفی.

با این که موقعیت مکانی سالن ۴۰ چندان نزدیک به ورودی‌های اصلی نیست اما این سالن یکی از شلوغ‌ترین و پربازدیدترین بخش‌های الکامپ ۱۴۰۴ است. با وجود استقبال بازدیدکنندگان از این سالن و تبدیل شدن «هوش مصنوعی» به یکی از محورهای کلیدی الکامپ۲۸ این پرسش پیش می‌آید که جایگاه واقعی AI در الکامپ و در بازار فناوری ایران چیست؟

زومیت در گزارش میدانی خود با سر زدن به سالن ۴۰ و غرفه‌هایش سعی قصد دارد به این سوال پاسخ دهد. این گزارش می‌خواهد به شما بگوید که در این سالن کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ مبتنی بر هوش مصنوعی چه می‌گذرد؟

طبفه اول سالن ۴۰ نمایشگاه الکامپ۲۸

در طبقه اول سالن ۴۰، غرفه‌های شرکت‌های بزرگ‌تر با تابلوهای درخشان و کلیدواژه‌های بزرگ «AI» و «هوش مصنوعی» خودنمایی می‌کنند. بازدیدکنندگان، به‌ویژه نسل Z، حضور پررنگ و پرشوری در این بخش دارند؛ بسیاری با اشتیاق ابزارها و دموهای ارائه‌شده را تست می‌کنند. چت‌بات‌ها، خدمات تحلیل داده و ابزارهای هوشمند تبدیل متن به گفتار و بالعکس از جمله محصولات پرتکرار هستند.

بعضی شرکت‌ها تلاش کرده‌اند فراتر از این خدمات هم قدم بردارند؛ برای مثال، سیستمی که می‌تواند یک جلسه صوتی یا پادکست را خلاصه و حتی صداهای افراد را از یکدیگر تفکیک کند، توجه تعداد زیادی از بازدیدکنندگان را جلب کرده است؛ هرچند نمونه خارجی‌ این محصول به وفور یافت می‌شود اما مدل‌سازی بومی‌شده این تکنولوژی، حاضران را مجذوب کرده است. در مقابل، برخی ابزارهای هوش مصنوعی به دلیل کندی یا نقص عملکرد، چنگی به دل بازدیدکنندگان نمی‌زنند.

طبقه دوم میزبان استارتاپ‌های کوچک‌تر است. انجمن هوش مصنوعی ایران، کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نصر و پارک علم و فناوری دانشگاه شریف هم در همین طبقه حضور دارند. غرفه شریف، به‌ویژه با حضور تیم‌های متعدد دانشجویی و پژوهشگران باسابقه و متخصصان این حوزه، یکی از بخش‌های پرشور و پرانرژی‌ این سالن شده است؛ گفت‌وگو با متخصصان، برای بسیاری از بازدیدکنندگان حکم یک کلاس آموزشی زنده را دارد.

غرفه دانشگاه شریف در طبقه دوم سالن ۴۰ نمایشگاه الکامپ۲۸

از شگفتی خبری نیست
با این حال، شور و اشتیاق بازدیدکنندگان به‌سرعت جای خود را به یک حس مشترک می‌دهد: تکراری بودن ایده‌ها و کاربردی نبودنشان در بازار. بسیاری از جوانان و دانشجویان در گفت‌وگو با زومیت می‌گویند ایده یا محصول شگفت‌انگیزی ندیده‌اند و خدمات عمدتاً مشابه یکدیگرند و مدل‌های جهانی را به استفاده از مدل‌های بومی ترجیح می‌دهند.

عمده تیم‌ها هم هنوز مدل درآمدی مشخصی فراتر از فروش آبونمان ندارند. بسیاری هم شناخت دقیقی از بازار و مارکت ندارند. واقعیتی که باعث می‌شود هوش مصنوعی در ایران بیش از آن که بر پایه استراتژی‌های پایدار بنا شده باشد، در سایه «هایپ» و موج جهانی فناوری جذاب AI به نمایش درآمده است.

این تناقض جایی بیشتر به چشم می‌آید که می‌بینیم توسعه ملی هوش مصنوعی نهاد متولی مشخصی هم ندارد. وزیر ارتباطات، که خود متخصص این حوزه است، اخیراً به زومیت گفته است که علاقه‌ای به متولی‌گری ندارد؛ مرکز ملی هوش مصنوعی تعطیل شده و سایر سازمان‌ها هم فقط برنامه‌های پراکنده‌ای ارائه داده‌اند که تا امروز به نتیجه نرسیده است. در این میان، فقط معاونت علمی ریاست‌جمهوری قدم‌هایی در این مسیر برداشته که هنوز گام‌های کوتاه و آهسته‌ای است.

محمدامین دهمولایی، معاون اجرایی آموزش انجمن ملی هوش مصنوعی ایران و فعال این حوزه، در گفت‌وگو با زومیت می‌گوید: «امسال در همه سالن‌ها غرفه‌های مربوط به AI داریم و این موضوع استقبال خوب فعالین بازار آی‌تی و فناوری کشور نسبت به تکنولوژی روز دنیا را نشان می‌دهد؛ نشانه بدی هم نیست اما انتقاداتی نسبت به وضعیت فعالیت و کارکرد این شرکت‌ها وجود دارد.»

هایپ و جوی که برای استفاده از هوش مصنوعی وجود دارد فقط مختص ایران نیست، در تمام دنیا به راه افتاده است. در حال حاضر هم هر شرکت فناورانه‌ای در کشور تصور می‌کند که باید وارد این حوزه بشود در صورتی که واقعا لازم نیست تک‌تک شرکت‌ها به این موضوع ورود کنند.
– محمدامین دهمولایی، معاون اجرایی آموزش انجمن ملی هوش مصنوعی ایران

به گفته او، در میان همه شرکت‌های حاضر در نمایشگاه تعداد انگشت‌شماری هستند که واقعا در زمینه هوش مصنوعی و نوآوری حرفی برای گفتن دارند.

معاون اجرایی آموزش انجمن ملی هوش مصنوعی ایران باور دارد که متخصصین هوش مصنوعی در جهان ابتدا از محصولات خودشان استفاده می‌کنند و بعد از کارکرد و اطمینان از محصولشان، آن را وارد بازار می‌کنند و به دست عموم می‌رسانند.

اول فرهنگ‌سازی، بعد عرضه
او در پاسخ به این پرسش زومیت که برای حوزه هوش مصنوعی در ایران چه اقدامی لازم است و آیا دولت نسبت به این مقوله رویکرد مناسبی دارد یا خیر گفت: «ما در جایی مثل انجمن هوش مصنوعی در حال فرهنگ‌سازی استفاده از فناوری AI در بین تمامی شرکت‌های سنتی و مدرن هستیم و تصور می‌کنیم این زیرساخت اولیه باید صورت بگیرد و سپس وارد فاز محصولات بشویم.»

دهمولایی می‌گوید اشتیاق به این فناوری در شرکت‌های دولتی هم وجود دارد اما متاسفانه این شور و ذوق به مرحله عملیاتی نمی‌رسد یا حمایت‌های دقیق و درستی صورت نمی‌گیرد. به‌نظر می‌رسد آن‌ها بیشتر از همه تحت تاثیر جو و یا به‌اصطلاح هایپ هوش مصنوعی در دنیای فناوری قرار گرفته‌اند.»

این فعال حوزه هوش مصنوعی بزرگترین مشکل شرکت‌های فعال در این عرصه در کشور را این‌طور توضیح می‌دهد:

«نداشتن یک استراتژی مناسب در اکثر تیم‌ها دیده می‌شود. تیم‌ها با ایده و خلاقیت جلو آمده‌اند اما استراتژی درستی برای عرضه کردن محصولشان ندارند؛ بازار و مارکت را هم نمی‌شناسند. این عدم آگاهی باعث می‌شود که احتمالا تا سال آینده نصف شرکت‌های حاضر دیگر در قید حیات نباشند چراکه دنیای فناوری و دانش باید با بازار گره بخورد تا به کارکرد نهایی خود برسد.»

باید صبور و منتظر بمانیم…
سالن ۴۰ الکامپ۲۸ آینه‌ای است از وضعیت هوش مصنوعی در ایران: شور و هیجان فراوان، غرفه‌هایی پر از امید، اما دستاوردهایی که هنوز به بلوغ و تکامل نرسیده‌اند.

بازدیدکنندگان مشتاق نسل Z از غرفه‌ها بیرون می‌آمدند و درباره تکراری و گنگ بودن ایده‌ها گله می‌کردند، پرسشی کلیدی در ذهن باقی می‌ماند: آیا این انرژی و نیروهای فنی حاذق می‌تواند به ثمر بنشیند یا در گرداب موج جهانی AI و بی‌برنامگی فروخواهد رفت؟

شاید به پاسخ رسیدن این پرسش سال‌ها زمان ببرد و در آینده‌ای دور یا نزدیک به نتیجه برسد اما الکامپ امسال با محور قرار دادن هوش مصنوعی، دست‌کم یک چیز را روشن کرد: ایران نمی‌تواند خود را از موج جهانی هوش مصنوعی کنار بکشد، حتی اگر هنوز آماده شنا کردن در آن نباشد. باید به دل دریا زد و برای شنا یاد گرفتن تلاش کرد؛ نمی‌شود در ساحل نشست و فقط تماشاگر بود.