اینترنت ماهوارهای، از رویا تا واقعیت
اینترنت ماهوارهای به دلیل ویژگی‌هایی چون دسترسی به پرسرعت‌ترین پهنای باند بدون فیلتر در بسیاری از کشورهای جهان در حال گسترش است و بیش از ۳ میلیون کاربر در سراسر دنیا را به بازارها متصل کرده است. در ایران، نگاه دولت چهاردهم درباره اینترنت ماهوارهای این است که باید از ظرفیت فناوری‌های جدید در قالب قوانین موجود در عرصه بین‌الملل استفاده کرد و درصورت رعایت قوانین سرزمینی ازسوی استارلینک و با توجه به اخذ مجوز اولین اپراتور رسمی اینترنت ماهوارهای در کشور، مشکلی از این بابت نخواهد بود و کاربران به این نوع اینترنت دسترسی خواهند داشت.
اینترنت ماهوارهای یکی از انواع دسترسی به اینترنت از راه ماهواره است و بیشتر در مواردی به کار می‌رود که دسترسی معمولی به اینترنت کابلی، فیبرنوری، دایال‌ـآپ و بی‌سیم امکان‌پذیر نیست. از اینترنت ماهوارهای برای دسترسی و اتصال هواپیما به اینترنت نیز استفاده میشود.
سرعت اینترنت ماهوارهای در گذشته بسیار کم بود و مردم هم علاقه چندانی به آن نشان ندادند و به دلیل تاخیر و هزینه بالایی که داشت کمتر مورد استفاده قرار گرفت ولی به تدریج شرکتهای ارائه دهنده این خدمات با بهره‌گیری از ماهواره‌های پیشرفته‌تر، سرعت را تا ۱۵۰ مگابیت افزایش دادند و اعلام کردند که در آینده نزدیک ماهواره‌های زیادی را در مدارهای پایین‌تر قرار خواهند داد تا از این طریق سرعت افزایش و تاخیر کاهش پیدا کند.
در حال حاضر اینترنت ماهوارهای به دلیل ویژگی‌هایی چون انعطاف‌پذیری، تأخیر کم و تأمین ظرفیت قابل ملاحظه و ارزان قیمت کمک بسیاری در کاهش شکاف دیجیتال در کشور و سیگنال‌رسانی به مناطق محروم و دور افتاده می‌کند و این قابلیت را دارد که با سرعت بالای اینترنت‌های فیبرنوری رقابت کند.
با گسترش اینترنت ماهوارهای در برخی از کشورها، پای آن به ایران نیز باز شد و مسئولان وقت تاکید داشتند در صورتی که این فناوری به شکل قانونی در کشور فعالیت کند، اجازه آن را می‌دهند. درنهایت با پیگیری‌های حقوقی بین‌المللی وزارت ارتباطات استارلینک به رعایت قوانین سرزمینی ایران ملزم شد زیرا ارائه خدمات از سوی این شرکت در مرزهای ایران به دلیل عدم رعایت قوانین سرزمینی غیرمجاز اعلام شده بود.
در سال ۱۴۰۲ پس از غیرمجاز شناخته شدن ارائه خدمات استارلینک در ایران به دلیل عدم رعایت قوانین سرزمینی توسط این شرکت در جلسه هیأت مقررات رادیویی اتحادیه بین المللی مخابرات، این شرکت مکلف به همکاری با ایران شد. در آن زمان مسئولان دولت سیزدهم از انجام مقدمات آغاز فعالیت اولین اپراتور اینترنت ماهوارهای خبر داده و اعلام کردند که کمیسیون تنظیم مقررات جهانی (RRB) در آخرین جلسه خود مجددا استارلینک را مکلف به همکاری با ایران کرده است.
در سال ۱۴۰۲ عیسی زارع‌پور ـ وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم در حاشیه اجلاس کشورهای عضو سازمان اکو درباره تکلیف کسانی که در ایران از اینترنت ماهوارهای استفاده می‌کنند اعلام کرد که اینترنت ماهوارهای هیچ وقت جایگزین اینترنت پرسرعت مبتنی بر فیبرنوری نخواهد شد اما ایران از فعالیت پلتفرم‌های خارجی و اینترنتی به شرطی که قوانین جمهوری اسلامی ایران را رعایت کنند استقبال می‌کند.
«اینترنت ماهوارهای استارلینک» پروژه جاه‌طلبانه‌ای است که از سوی ایلان ماسک – کارآفرین و سرمایه‌گذار و مالک شرکتهای ایکس،تسلا و اسپیس‌اکس مطرح شد. او وعده داد تا اینترنت بدون سرعت و محدودیت را در هر نقطه از کره زمین برقرار می کند و همین امر به رویای کاربران ایرانی برای عبور از فیلترینگ و دسترسی به جریان آزاد اطلاعات تبدیل شد.
شرکت فضایی اسپیس‌ایکس از سال ۲۰۱۵ این پروژه را آغاز کرده است؛ پروژه‌ای که هدف از اجرای آن ایجاد شبکه اینترنت ماهوارهای پرسرعت با کمک ماهواره‌هایی است که این شرکت، آنها را تولید و به فضا پرتاب می‌کند.
طبق اعلام این شرکت، سرویس اینترنت ماهوارهای استارلینک در حال حاضر بیش از ۳ میلیون کاربر فعال در بیش از ۱۰۰ کشور جهان دارد. در ایران به دلیل غیرقانونی بودن و ماهیت پنهانی استفاده آن، ارائه آمار دقیق تعداد کاربران دشوار است ولی در سال ۱۴۰۱ ایلان ماسک در یک توییت اعلام کرد ۱۰۰ دستگاه فعال استارلینک در ایران وجود دارد.
اما مجله فوربس (Forbes) آذرماه ۱۴۰۳ گزارشی اختصاصی درباره وضعیت استفاده از استارلینک در ایران منتشر کرد که عدد دیگری را نشان می‌داد وظاهرا تعداد اشتراک‌های فعال استارلینک در ایران از 100 عبور کرده است. البته این گزارش انتقادات و موضع‌گیری‌های مختلف مدیران و مسئولان را به دنبال داشت اما پس از آنکه انجمن تجارت الکترونیک تهران تعداد اشتراک‌های فعال استارلینک در ایران را اعلام کرد، گمانه‌زنی‌ها درباره زیاد بودن تعداد کاربران استارلینک در ایران قوت گرفت.
تحلیلگران حوزه فناوری افزایش سریع تعداد کاربران استارلینک را ناشی از پایین بودن سرویس‌های داخلی اینترنت در برخی کشورها عنوان کرده‌اند که باعث شده کاربران استارلینک را به عنوان سرویس اینترنت خود انتخاب کنند؛ با این حال برخی کارشناسان حوزه فناوری استفاده کاربران ایرانی از خدمات استارلینک را دور از انتظار توصیف کرده‌اند؛ چنانچه وحید فرید ـ کارشناس فناوری اطلاعات و امنیت سایبری در گفت وگو با یک رسانه خبری در پاسخ به این پرسش که آیا شواهدی از دسترسی کاربران داخل ایران به اینترنت استارلینک وجود دارد یا خیر؟ گفته است: گزارش‌هایی از قبل داشتیم که بعضی افراد در مناطق مرزی ایران به استارلینک دسترسی پیدا کرده‌اند که تعداد آنها خیلی محدود است مثلا نیویورک تایمز در گزارشی اعلام کرده بود که ۱۰۰ هزار نفر در ایران از استارلینک استفاده می‌کنند اما به نظر من اغراق‌آمیز و نادرست است زیرا اگر این عدد واقعی بود ما که در این حوزه فعال هستیم دست‌کم چند مورد از آن را مشاهده می‌کردیم.
آبان سال گذشته سیدستار هاشمی – وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه جلسه هیات دولت درباره نحوه مواجه دولت چهاردهم با «استارلینک» اظهار کرد: بارها اعلام کرده‌ایم که نگاه دولت این است که از ظرفیت فناوری‌های جدید استفاده کند ولی در قالب قواعد و قوانینی که در عرصه بین المللی وجود دارد. تکلیف «استارلینک» روشن است. در کل دنیا بحث حقوق سرزمینی یا لندینگ رایت به رسمیت شناخته شده است، بنابراین اگر در قالب این قانون بین المللی باشد مشکلی نیست.
موضوع فعالیت اینترنت ماهوارهای استارلینک کماکان در جریان بود تا اینکه فروردین ماه امسال، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در نشست کمیسیون صنایع و معادن مجلس از عقد قرارداد با اپراتور اینترنت ماهوارهای خبر داد و گفت: اینترنت ماهوارهای یک فناوری پیشرو است که باید بتوانیم آن را کنار اینترنت ثابت و موبایل داشته باشیم؛ به‌ویژه برای مناطق دورافتاده که به شبکه ثابت و همراه دسترسی ندارند.
به گفته وی مذاکره بین سازمان تنظیم مقررات ایران با شرکت «یاه کلیک» برای عقد قرارداد اینترنت ماهوارهای در جریان است.
در آذر ۱۴۰۲ همزمان با اختتامیه کنفرانس جهانی ارتباطات رادیویی (WRC-۲۳) در شهر دبی، قوانین سرزمینی ایران به امضای مدیرعامل شرکت «یاه کلیک» رسید و اولین اپراتور رسمی اینترنت ماهوارهای در ایران مجوز گرفت تا مقدمات فعالیت قانونی این شرکت برای ارائه خدمات اینترنت ماهوارهای در کشور فراهم شود. اینترنت ماهوارهای یاه کلیک وابسته به دولت امارات و ماهواره‌های یاهست است.
یاه‌کلیک، زیرمجموعه شرکت یاهست (Yahsat) مستقر در امارات متحده عربی و یکی از بازیگران اصلی حوزه اینترنت ماهوارهای در خاورمیانه، آفریقا و بخش‌هایی از آسیا است. این شرکت با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته ماهوارهای، خدماتی نظیر اینترنت پرسرعت را به مناطق دورافتاده و فاقد زیرساخت‌های سنتی ارائه می‌دهد. با وجود امتیازاتی که خرید و استفاده از اینترنت استارلینک برای کاربران دارد نظیر رایگان بودن ترافیک مصرفی در برخی زمان‌ها و همچنین حجم آپلودها تعرفه خریداری بسته‌ها به دلار و قیمت و هزینه هنگفت تجهیزات اینترنت ماهوارهای را نباید از نظر دور داشت.
طبق قواعد بین‌المللی اپراتورهای اینترنت ماهوارهای در صورتی اجازه فعالیت در یک کشور را خواهند داشت که قوانین سرزمینی آن کشور (Landing Right) را بپذیرند. طبعا در ایران بعد از پذیرش این قوانین، باید از نهاد رگولاتوری که در ایران «سازمان تنظیم مقررات» است، مجوز فعالیت کسب کنند.
به دلیل ویژگی‌های اینترنت ماهوارهای، این موضوع در کشور ما نیز مورد توجه قرار گرفت و ایران اعلام کرد که بر اساس ضوابط و شرایط و در صورت فعالیت قانونی از آن استقبال می‌کند؛ زیرا طبق قواعد بین‌المللی هر اپراتور اینترنت ماهوارهای که بخواهد در قلمروی یک کشور خدمت ارائه دهد ملزم به رعایت قواعد سرزمینی آن کشور است.
بر اساس اظهارات مسئولان، نگاه دولت چهاردهم درباره اینترنت ماهوارهای این است که باید از ظرفیت فناوری‌های جدید در قالب قواعد و قوانینی که در عرصه بین‌الملل وجود دارد استفاده کرد و با توجه به اینکه در دنیا بحث حقوق سرزمینی به رسمیت شناخته شده است در صورتی که در قالب این قانون بین‌المللی باشد، مشکلی از این بابت وجود ندارد.
امروزه ارتباطات ماهوارهای به عنوان یکی از فناوری‌های در حال رشد، نقش حیاتی در دسترسی به ارتباطات جهانی و کاهش شکاف دیجیتال ایفا می‌کند. با ظهور و توسعه آن برای ارایه خدمات پهن‌باند، می‌توان این انتظار را داشت تغییرات عمده‌ای در نحوه اتصال جوامع به اینترنت به وجود می‌آید. اینترنت ماهوارهای استارلینک به دلیل ویژگی‌های همچون انعطاف‌پذیری و دسترسی به پرسرعت‌ترین پهنای باند بدون فیلتر امروز در بسیاری از کشورهای جهان در حال گسترش است، از این رو در صورت رعایت قوانین سرزمینی و فراهم شدن زیرساخت‌های لازم در کشورمان محدودیتی برای استفاده از ظرفیت فناوری‌های جدید بر مبنای قوانین بین‌الملل وجود نخواهد داشت.