پسرفت رتبه ایران در دولت الکترونیک
رتبه ایران طی چهار سال اخیر بین 100 تا 105 در میان 193 کشور جهان بوده است
دنیای اقتصاد: تازه‌ترین گزارش سازمان ملل در زمینه دولت الکترونیک نشان‌دهنده جایگاه ۱۰۵ ایران در بین ۱۹۳ کشور جهان است. این جایگاه پنج رتبه پایین‌تر از سال ۲۰۱۲ و سه رتبه کمتر از سال ۲۰۱۰ است. این گزارش نشان‌دهنده روند ثابت و نزولی شاخص‌های خدمات آنلاین و سرمایه انسانی در کشور طی چهار سال اخیر است. این گزارش همچنین نمایانگر پیشرفت سریع کشورهای در حال توسعه در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای ارائه خدمات دولت الکترونیک است؛ هرچند همچنان شکاف بزرگی بین کشورهای پیشرو در این عرصه و دیگر کشورها به چشم می‌خورد.
شاخص‌های دقیق مهم‌ترین ابزار برای شناخت صحیح از وضعیت موجود و ترسیم برنامه برای بهبود وضعیت آینده است. از همین رو دپارتمان اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد هر دوسال یک بار گزارشی را درباره دولت الکترونیکی منتشر می‌کند که شاید تنها گزارشی است که وضعیت توسعه همه ۱۹۳ کشور عضو این سازمان را مورد تحلیل قرار می‌دهد.
در تازه‌ترین گزارشی که به صورت کتاب تحت عنوان توسعه دولت الکترونیک در سال ۲۰۱۴ توسط سازمان ملل متحد منتشر شده وضعیت توسعه دولت الکترونیکی و بسیاری از شاخص‌های توسعه‌ای در عرصه آی‌تی در جهان مورد بررسی قرار گرفته است. در این کتاب وضعیت توسعه دولت الکترونیک در ایران نیز منتشر شده که آمارها و شاخص‌های مربوط به آن توسط تیم نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور در سازمان فناوری اطلاعات ایران تهیه شده است.
بر اساس گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۴ همه کشورهای عضو این سازمان دارای وب‌سایت هستند، هرچند هنوز اکثریت آنها بر اساس استانداردهای تعیین شده سازمان ملل در سطوح پایین یا میانی توسعه دولت الکترونیکی هستند. این گزارش نشان می‌دهد هنوز در بسیاری از کشورها وب‌سایت‌های دولتی از ویژگی‌های اتصال امن برخوردارند و در عین حال به‌رغم رشد ضریب نفوذ موبایل استفاده چندانی از پتانسیل‌های پیامک در کاربردهای دولت الکترونیک نمی‌شد. براساس این گزارش اکثر کشورها در یک‌سوم انتهایی شاخص خدمات آنلاین قرار گرفته‌اند.
نکته دیگر در این گزارش نشان‌دهنده پیشرفت سریع کشورها در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای ارائه خدمات الکترونیکی دولتی بوده است. این گزارش همچنین نشان می‌دهد حدود ۵۰ کشور به ارائه برنامه‌های موبایل و پورتال‌های موبایل به منظور پشتیبانی از برنامه‌های ریشه‌کنی فقر، عدالت جنسیتی، مشارکت اجتماعی، مدیریت بحران و حفاظت از محیط زیست پرداخته‌اند.
پهنای باند
گزارش سازمان ملل متحد همچنین بار دیگر اهمیت زیرساخت‌های مخابراتی و توسعه پهنای باند را یادآور میشود. تحقیقات نشان داده که هر ۱۰ نمره افزایش در نفوذ پهنای باند برای کشورهایی با درآمد پایین و متوسط به طور میانگین منجر به 38/1 درصد رشد اقتصادی میشود. ۱۰ سال قبل تنها به ازای هر ۱۰۰ نفر هشت تلفن همراه در کشورهای در حال توسعه وجود داشت، در حالی که امروزه تقریبا ۹۰ درصد افراد دارای تلفن همراه هستند که به این ترتیب فرصتی برای ده‌ها میلیون نفر از افرادی که قبلا در حاشیه بودند برای مشارکت کامل در جامعه و تعامل با سایرین فراهم میشود. به همین دلیل شاخص پهنای باند هم از سال ۲۰۱۴ به محاسبات زیرساختی مخابرات اضافه شده است. امسال همچنین شاخص سرمایه انسانی (HCI) نیز دچار تحولاتی شده که نرخ باسوادی بزرگسالان، نرخ ثبت نام خالص، سال‌های مورد انتظار برای حضور در مدرسه و میانگین سال‌های تحصیل را دربرمی‌گیرد.
شاخص خدمات آنلاین (OSI) نیز از دیگر شاخص‌هایی است که در گزارش سازمان ملل به آن استناد شده است. برای دستیابی به اطلاعات این بخش ۹۰ محقق خبره به ارزیابی وب‌سایت ملی کشورها به زبان بومی پرداختند. شاخص مشارکت الکترونیک (EPI) نیز از دیگر شاخص‌های مورد بررسی در گزارش سازمان ملل متحد درباره وضعیت دولت الکترونیک در کشورها بوده است.
فاصله کشورهای پیشرو با بقیه جهان
از میان ۱۹۳ کشور مورد بررسی تنها ۲۵ کشور دارای شاخص توسعه الکترونیک بسیار بالا بوده‌اند که ۶۴ درصد آنها مربوط به اروپا، ۲۰ درصد متعلق به آسیا و ۸ درصد متعلق به آمریکا و 8 درصد نیز متعلق به اقیانوسیه بوده‌اند. در میان این کشورها کره جنوبی همچنان رتبه اول پیمایش سال ۲۰۱۴ را به خود اختصاص داده و استرالیا و سنگاپور در رتبه‌های بعدی جا گرفته‌اند. این گزارش همچنین نشان‌دهنده اختلاف چشمگیر متوسط شاخص ۲۵ کشور پیشرو با سایر کشورها است. بر همین اساس در بسیاری از کشورهای پیشرو خدمات دولت الکترونیک به میزان رو به رشدی از طریق ابزارهای موبایل ارائه میشود ضمن اینکه محدودیت‌های زیرساختی در حوزه ICT و سرمایه انسانی بزرگ‌ترین چالش کشورهایی با شاخص پایین است.
کشورهایی چون اتریش،بحرین، ژاپن، ایتالیا، اسپانیا، سوئد و آمریکا در جدول کشورهای شاخص بالای دولت الکترونیک (بالای ۷۵ درصد) قرار دارند و کشورهایی چون سومالی، زامبیا، نپال و افغانستان در رده‌بندی پایین ( زیر ۲۵ درصد ) قرار دارند.
وضعیت پایین ایران
ایران در مجموع کشورها در کنار بخش عمده کشورهای جهان در رده‌بندی متوسط (بین ۲۵ تا ۵۰ درصد) قرار گرفته و رتبه کشورمان از بین ۱۹۳ کشور ۱۰۵ است. کشور ما همچنین به لحاظ شاخص توسعه الکترونیک در بین ۴۷ کشور آسیایی رتبه ۳۰ را دارد که در این میان شاخص سرمایه انسانی ایران بالاتر از شاخص‌های ارائه خدمات آنلاین و زیرساخت‌های مخابراتی است. دراین گزارش همچنین ایران و هند دو کشور اولی هستند که در بین کشورهای جنوب آسیا به ارائه خدمات آنلاین برای افراد محروم و آسیب‌پذیر می‌پردازند.
گزارش سازمان ملل همچنین با پایش اطلاعات درآمدی ایران را در رده کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط جای داده است.
کشور ایران در زمینه شاخص خدمات آنلاین (OSI) با اندکی اختلاف کمتر از متوسط جهانی و کشورهای آسیایی است. همچنین بر اساس این گزارش شاخص زیرساخت اطلاعاتی ایران کمتر از متوسط جهانی و آسیا است. اما نگاهی به وضعیت شاخص‌های مربوط به سرمایه انسانی ایران نشان می‌دهد که این شاخص در مقایسه با دو شاخص خدمات آنلاین و زیرساخت مخابراتی در وضعیت بهتری قرار دارد و تمامی زیرشاخص‌های سرمایه انسانی ایران بالاتر از متوسط جهانی و کشورهای آسیایی است. این گزارش همچنین رتبه ایران را از نظر شاخص مشارکت الکترونیک (EPI) در رتبه ۱۱۰ ارزیابی می‌کند که پایین‌تر از متوسط جهانی و آسیا است. این گزارش نشان می‌دهد که در رابطه با دولت الکترونیک، ایران در جهان و آسیا جایگاه مناسبی ندارد و جایگاه کنونی حتی با اهداف کلان توسعه‌ای کشور ازجمله سند چشم‌انداز ۲۰ ساله نیز در مغایرت است.
دولت الکترونیک ایران در چهارسال گذشته
اما اگر نگاهی مقایسه‌ای به آمارهای مربوط به وضعیت دولت الکترونیک ایران در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ بیندازیم تحلیل دقیق‌تری از وضعیت دولت الکترونیک کشور مشاهده می‌کنیم. این مقایسه نشان می‌دهد رتبه ایران از ۱۰۲ در سال ۲۰۱۰ به رتبه ۱۰۰ در سال ۲۰۱۲ و سپس ۱۰۵ در سال ۲۰۱۴ رسیده است. در واقع این گزارش نشان می‌دهد که در دوسال اخیر شاخص توسعه دولت الکترونیک در ایران کاهش یافته است. امسال همچنین با حذف شاخص‌های کامپیوترهای شخصی و تعداد اشتراک اینترنت ثابت شاخص پهنای باند به گزارش اضافه شده است که تحلیل آنها نشان‌دهنده روند صعودی ایران در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ بوده است. روند نزولی شاخص خدمات آنلاین و سرمایه انسانی نیز از دیگر نتایج حاصل از این مقایسه است.
با توجه به روند توسعه دولت الکترونیک در چهارسال گذشته مشخص شده که میزان رشد و تغییرات ایران در این حوزه بسیار ناچیز بوده و رتبه تقریبا ثابت ایران تا حدی هم نزول کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که ایران نه تنها با رشد چندانی در این زمینه مواجه نبوده، بلکه سرعت رشد آن از سایر کشورها هم کندتر بوده است و در صورت ادامه این روند رشد تا سال ۲۰۱۶ و حتی در صورت بهبود میزان شاخص‌ها احتمالا شاهد رشد قابل توجهی در گزارش دوره بعدی نخواهیم بود.