جایی که گجت‌ها می‌میرند
مثل بقیه «بابیج» هم تمایلی به دور انداختن کامپیوترها، مانیتورها، کیبوردها، پرینترها، موبایل‌ها و دیگر محصولات دیجیتال قدیمی ندارد. او تا جایی که امکان دارد سعی می‌کند اجزا و بخش‌های مفید و قابل استفاده را از این دستگاه‌های قدیمی و از کار افتاده بیرون کشیده و آنها را در کمدی نگهداری کند تا روزی که احتمالا به کارش بیایند. او حتی سال گذشته توانست یک کامپیوتر شخصی خانگی را با استفاده از این قطعات بازیافتی با نام Bitza-7 بسازد.
با این همه اما او اخیرا تصمیم گرفته است که قطعات مربوط به محصولات دیجیتال و کامپیوترهای قدیمی را به نزدیک‌ترین محل جمع‌آوری زباله‌های سمی الکترونیکی منتقل کرده و تحویل دهد.
ریختن همه چیز از جمله یک مدار الکترونیکی مربوط به یک پرینتر قدیمی در داخل سطل زباله می‌تواند برای سلامت شهروندان یک شهر هم مضر باشد. حتی اگر بخواهیم از تمام مواد آلوده و مضر به‌کار رفته در محصولات الکترونیکی و کامپیوتری صرف‌نظر کنیم، جوش‌های لحیم کاری روی این قطعات الکترونیکی می‌توانند به‌عنوان زباله‌های سمی شناخته شوند. این همان موضوعی است که شهر کالیفرنیا را به‌عنوان یکی از شهرهای پیشرفته از نظر میزان استفاده از ابزارهای دیجیتال و الکترونیکی، درگیر کرده است.
نزدیک‌ترین محل جمع‌آوری زباله‌های سمی الکترونیکی به محل زندگی بابیج برخلاف آنچه انتظار می‌رود یک محوطه روباز و کوچک نیست که مانند آنچه در کشورهای جهان سوم اتفاق می‌افتد بخار ماشین‌های زباله‌سوز همراه با سیلی ازحباب‌های اسیدی روان باشد. اینجا محل جمع‌آوری زباله‌های سمی الکترونیکی به‌عنوان بخشی از محوطه دانشگاه کالیفرنیا، یک مکان عمومی است که چند روز در هفته بازدید عمومی دارد. در این محل زباله‌های الکترونیکی مربوط به مراکز پزشکی و آزمایشگاه‌های مختلف جمع‌آوری می‌شوند. بازدیدکنندگان باید لباس‌ها و دستکش‌های مخصوصی را پوشیده و سپس با دقت زباله‌ها را به قطعات مختلف تجزیه کرده و به زباله‌دانی ویژه خودشان بریزند. به همین دلیل تقریبا همه افراد معتقد و امیدوارند که روند جداسازی و بازیافت زباله‌های الکترونیکی در اینجا کاملا امن و سالم انجام میشود.
بر اساس تحقیقاتی که سازمان ملل متحد در راستای اجرای طرحی ابتکاری با نام StEP (حل مشکل زباله‌های الکترونیک) انجام داده است، زباله‌های الکترونیکی علاوه بر مواد آتش‌زا و آلوده شیمیایی می‌توانند بیش از 60 عنصر از جدول تناوبی را در خودشان داشته باشند. صرف‌نظر از فلزهای سنگینی مانند سرب و جیوه، مقادیری از آرسنیک، بریلیوم، کادمیوم و مقدار زیادی PVC در این زباله‌ها وجود دارد. تمام این مواد خطرات بسیار زیادی برای سلامتی افرادی که با این زباله‌های الکترونیکی سر‌و‌کار دارند، ایجاد می‌کنند.
وقتی زباله‌های الکترونیکی در دمای پایین می‌سوزند، مواد ساخته شده از عنصر بروم که به سختی آتش می‌گیرند و اغلب در مدارهای الکترونیکی به‌کار برده می‌شوند، مواد سمی اضافی مانند دیوکسین‌های هالوژنه و گازهای فیوران تولید می‌کنند که از سمی‌ترین مواد شناخته شده در جهان هستند.
این مواد سمی می‌توانند به بروز سرطان، مشکلات ناباروری، اختلالات غدد درون‌ریز و بسیاری از مشکلات و خطرات سلامتی دیگر برای انسان‌ها کمک کنند. این در حالی است که فلزهای سنگین که به دنبال سوزاندن زباله‌های الکترونیکی آزاد می‌شوند می‌توانند در زنجیره‌های غذایی (به‌خصوص ماهی‌ها) هم متراکم شوند و در نهایت می‌توانند سلامت و زندگی نسل‌های آینده را هم تهدید کنند. حتی عملکرد ظاهرا ایمن مراکز جمع‌آوری زباله‌هــای سمـــی الکترونیکی مانند آنچه در دانشگاه کالیفرنیا وجود دارد هم نمی‌تواند تضمینی برای بی‌ضرر بودن فرآیند تفکیک و بازیافت این زباله‌ها باشد. یکی از مسائلی که درباره بازیافت زباله‌های الکترونیکی کمتر به آن توجه میشود، میزان واقعی مواد بازیافتی است. آمارهای منتشر شده از سوی آژانس حفاظت از محیط‌زیست (EPA) نشان می‌دهد که در آمریکا تنها 15 تا 20 درصد زباله‌ها واقعا تفکیک و بازیافت می‌شوند و بقیه در محل‌های دفن زباله، سوزانده یا دفن می‌شوند.
زباله‌های الکترونیکی می‌توانند بیش از 60 عنصر از جدول تناوبی را در خودشان داشته باشند
به خاطر نظارت و بازرسی‌های کمی که بر روند بازیافت و دفن زباله‌های الکترونیکی در دنیا انجام میشود، حتی موسساتی مانند آژانس حفاظت از محیط‌زیست (EPA) هم مجبورند به فرضیه‌ها و حدس و گمان‌ها تکیه کنند. این موضوع باعث شده است که بعضی از جا‌به‌جایی‌های مشکوک کالاها و زباله‌ها چندان دقیق مورد بررسی قرار نگیرند. با این حال اما اغلب شاهدان و کارشناسان تایید می‌کنند که تنها حدود 20 درصد از 9 میلیون تن زباله الکترونیکی که در هر سال در آمریکا تولید میشود، در داخل همین کشور بازیافت می‌شوند. این کار حتی توسط شرکت‌های بزرگ و معتبر تحت شرایطی خاص و همچنین توسط زندانیان در زندان‌ها هم انجام میشود. به عبارت دیگر 80 درصد باقی‌مانده زباله‌های الکترونیکی تولید شده در هر سال در آمریکا به جاهایی مانند چین، هند و آفریقا برده میشود؛ مناطقی که قوانین و مقررات مربوط به سلامت و بهداشت بسیار کم رعایت میشود یا حتی فقدان قانون‌های مربوط به حفظ بهداشت و سلامت در زمان بازیافت زباله‌ها وجود دارد.
صادرات زباله‌های الکترونیکی اگرچه در اروپا کاملا ممنوع است، اما در آمریکا قانونی است. ایالات متحده آمریکا تنها کشور پیشرفته و توسعه یافته‌ای است که از پذیرش کنوانسیون 1989 شهر بازل سوئیس امتناع کرده است. این معاهده بین‌المللی در واقع برای کنترل صادرات زباله‌های سمی و خطرناک از کشورهای ثروتمند و توسعه یافته به کشورهای فقیر و در حال توسعه تصویب و صادر شده است. علاوه بر آمریکا، کانادا و ژاپن هم از پذیرش کنوانسیون 1989 شهر بازل سوئیس که به طور مشخص از صادرات زباله‌های الکترونیکی جلوگیری می‌کند، امتناع کرده‌اند. در همین راستا بود که لایحه مسوولیت‌پذیری برای بازیافت زباله‌های الکترونیکی در سال 2013 در کنگره آمریکا رای لازم را نیاورد. لایحه‌ای مشابه هم در ماه مارس گذشته مطرح شد که همچنان منتظر اتفاق نظر سناتورها است.
البته این به معنای آن نیست که تمام کشورهای اروپایی در این زمینه قانونی و اخلاقی عمل می‌کنند. بازرسی 18 بندر دریایی در سال 2005 در اروپا نشان داد که حدود نیمی از زباله‌های الکترونیکی به مقصدی غیرقانونی صادر می‌شوند. صادرکنندگان از روش‌های مختلفی برای دور زدن کنوانسیون 1989 شهر بازل سوئیس استفاده می‌کردند. برای مثال بسیاری از زباله‌های الکترونیکی به‌عنوان کالاهایی برای بازسازی و استفاده مجدد در بارنامه‌ها قید می‌شدند تا بتوانند از مرزها عبور کنند.
در حالی که مقامات چینی از سال 2000 تلاش می‌کنند از ورود این زباله‌های الکترونیکی با برچسب جعلی به کشورشان جلوگیری کنند، همچنان شهر گوئیو (Guiyu) در استان Guangdong چین به‌عنوان پایتخت زباله‌های الکترونیکی جهان شناخته میشود.
در اینجا بازیافت و تفکیک زباله‌های مربوط به مانیتورها و تلویزیون‌های قدیمی و از کار افتاده هزینه‌ای برابر یک دهم هزینه این کار در آمریکا دارد. بازیافت و تفکیک زباله‌های الکترونیکی مربوط به مانیتورها، تلویزیون‌ها و نمایشگرهای CRT سخت‌ترین کار در این زمینه است. میزان چشمگیر شیشه‌های حاصل از بازیافت نمایشگرهای CRT چین را به بزرگ‌ترین صادرکننده بطری‌ها و ظروف شیشه‌ای دنیا تبدیل کرده است.
آمارها نشان می‌دهد که صنعت بازیافت زباله‌های الکترونیک در شهر گوئیو باعث ایجاد اشتغال برای 150 هزار نفر شده است که بخش بزرگی از این نیروی کار کودکان هستند. آنها قطعات مختلف کامپیوترهای قدیمی، گوشی‌های موبایل و دیگر دستگاه‌های دیجیتالی و الکترونیکی را با دست جدا می‌کنند. مدارهای الکترونیکی را در اسید می‌خیسانند تا سرب، کادمیوم و دیگر فلزات موجود در آنها حل شود. بدنه‌های پلاستیکی هم به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شوند و در نهایت هر چیز باقی‌مانده دیگر که قابل بازیافت نباشد، سوزانده میشود. با این اوصاف گفته میشود آلودگی هوا و آب آشامیدنی شهر گوئیو بسیار وحشتناک است. یک موسسه تحقیقاتی در بررسی‌های مختلف به این نتیجه رسیده که میزان تجمع سرب در خون کودکان شهر گوئیو به طور متوسط 49 درصد است که بسیار بیشتر از حد استاندارد و ایمن است. بیشترین میزان سرب در خون کودکانی وجود دارد که در این کارگاه‌ها زندگی و کار می‌کنند. آمارها نشان می‌دهند میزان رشد سالانه زباله‌های الکترونیکی در سطح جهان 8 درصد است و تا سال 2009 بین 20 تا 50 میلیون تن زباله الکترونیکی در دنیا تولید شده است. این در حالی است که کارشناسان تخمین زده‌اند میزان زباله‌های الکترونیکی تولید شده در جهان تا سال 2020 به 100 میلیون تن هم می‌رسد. باید منتظر ماند و دید که تا آن زمان چه چاره‌ای برای بازیافت و دفن ایمن زباله‌های الکترونیک اندیشیده میشود و کشورهای توسعه یافته چقدر به پذیرش کنوانسیون‌های بین‌المللی در این زمینه متعهد خواهند ماند.
منبع: اکونومیست
ترجمه: دنیای اقتصاد – ندا لهردی
ترجمه: دنیای اقتصاد – ندا لهردی