ورود شرکت‌های IT به حوزه طلای سیاه
بیستمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در حالی به کار خود را در محل دایمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران پایان داد که در میان جمع شرکت‌های نفت، گاز، انرژی و صنایع وابسته به آن، شرکت‌های حوزه فاوا نیز به چشم می‌خوردند. در نگاه اول شاید این حضور، قدری برای مخاطب، سوال‌برانگیز و عجیب باشد، اما در زیر پوست این حضور، مساله دیگری نهفته که به ما گوشزد می‌کند، صنعت آیسیتی، امروز دیگر نه فقط در حوزه‌های مالی، بیمه‌ای، سلامتی و رتق و فتق امور اداری، بلکه در حوزه وسیع انرژی نیز ریشه دوانده و کنترل بسیاری از امور حساس در انتقال داده‌ها و طراحی شبکه‌ها، پالایشگاه‌ها و خطوط لوله را به دست گرفته است.
برقراری شبکه‌های صنعتی برای انتقال داده، طراحی واحدهای بهره‌برداری، پیاده‌سازی سیستم‌های کنترلی، و انجام محاسبات دقیق برای اکتشاف نفت همگی از جمله فرآیندهایی است که جز با کمک گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت نفت ممکن نیست.
در گزارش پیش‌رو به بررسی دیدگاه‌های کارشناسان حوزه نفت و انرژی از یک سو و کاربرد فناوری اطلاعات در صنعت نفت از نگاه کارشناسان حوزه فاوا می‌پردازیم.
رویکرد جدید
فناپ امسال می‌خواهد با نگاه جدیدی در حوزه نفت، گاز و انرژی فعالیت کند. این جمله را سید مسعود سعیدی، مدیر واحد توسعه بازار شرکت فناپ بیان می‌کند و می‌گوید: فناپ احساس کرد با توجه به نزدیک شدن به دوران رفع تحریم‌ها و اتفاقات جدیدی که در حوزه نفت، گاز و انرژی روی خواهد داد و همچنین حضور شرکت‌های خارجی، می‌تواند به ایجاد بخشی از این دانش تخصصی در داخل کشور کمک کند، به نحوی که در حوزه فاوای نفت بتوان از توانمندی‌های داخلی استفاده کرد.
او می‌افزاید: وقتی پیمانکارهای نفتی وارد امضای قرارداد می‌شوند A تا Z پروژه را انجام می‌دهند؛ حتی در حوزه‌هایی که در ایران توان انجام‌شان وجود دارد، اما این سوال پیش می‌آید که چرا وقتی کشور در حوزه آیسیتی توانمندی دارد، چرانباید در این بخش از توان داخلی استفاده شود؟!
سعیدی، با بیان اینکه پروژه‌های نفتی به شدت نیازمند پایش و نظارت الکترونیکی هستند، گفت: در حوزه زیرساخت کمک‌های زیادی می‌توان انجام داد، فعالیت‌های ما در حوزه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی به پنج دسته تقسیم میشود و این شرکت آمادگی ارائه خدمات در زمینه‌راهکارهای جامع اطلاعاتی، پایش و حفاظت الکترونیکی، طراحی، تامین، مشاوره و نظارت، خدمات عمومی و سلامت هوشمند و درنهایت زیرساخت را دارد.
نرم‌افزار و نفت
کاربرد نرم‌افزار در صنعت نفت و گاز بیش از سایر صنایع است، چرا که پیچیدگی‌ها و خطرات این حوزه ایجاب می‌کند بسیاری از عملیات، متکی به IT باشد و به محاسبات نیروی انسانی که عاری از خطا نیست کمتر توجه شود.
سهراب قاسمی، مجری پروژه‌های نفت و گاز در خصوص وجود نرم‌افزارهای مختلف در صنعت نفت می‌گوید: نرم‌افزار در این حوزه کاربردهای مختلفی دارد؛ برخی ویژه طراحی مسایل ایمنی‌اند، و برخی برای بهره‌برداری از واحدهای نفتی، خطوط لوله یا طراحی پالایشگاه‌ها کاربرد دارند.
اما او بک‌آپ گرفتن از نرم‌افزارها را فرآیند بسیار دشواری در ایران دانسته و می‌گوید: در بسیاری از مواقع تولیدکنندگان نرم‌افزار، پاسخ خریداران خود را نمی‌دهند، به تازگی نیز روی نرم‌افزارهایشان تاریخی گذاشته‌اند که به سرعت منقضی میشود و این وجود، تولیدکنندگان داخلی نرم‌افزا، عملکرد خوبی دارند که به دلیل مشکلاتی، شاید نتوانند خیلی فعال باشند. در ادامه محمدرضا مرعشی، مشاور پروژه‌های نفت و گاز در مورد پیشینه ورود نخستین رایانه‌ها و نرم‌افزارها به این صنعت، می‌گوید: به دلیل خطراتی که استفاده از سیستم‌های برقی در حوزه نفت داشت تا سال‌ها از برق استفاده نمی‌شد و به جای آن، سیستم‌های هوایی کاربرد داشت. بعدها که تجهیزات الکترونیکی روی کار آمدند، مجبور شدیم ابزارهایی بسازیم که ایجاد جرقه نکند؛ یعنی با نسلی از تجهیزات سر و کار داشتیم که ذاتا ایمن بودند و از این جا به بعد (یعنی حوالی سال 1978) نرم‌افزارها روی کار آمدند.
مرعشی، معتقد است: نخستین نسل از رایانه‌ها به نام PDP Eleven در منطقه نفتی خارک مورد استفاده قرار گرفت.حتی اولین نسل از سیستم‌های آنالیزکننده نیز در صنایع نفت و گاز استفاده شد. پس از آن، سیستم‌های دیگری به نام DCSها آمدند؛ یعنی سیستم را به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌کردند و هر کدام از بخش‌ها می‌توانستند با هم ارتباط داشته باشند.
نگاه کاربردی به IT
محمد سخائی، یکی از کارشناسان شرکت فناپ معتقد است: IT یک پشتیانی‌کننده در صنعت نفت به شمار می‌آید؛ یعنی به فعالیت اصلی صنعت نفت کمک می‌کند بتواند فرآیندهایش را سریع‌تر، با کیفیت بیشتر و مدیریت‌شده‌تر انجام بدهد.
او می‌گوید: متاسفانه ایران در استفاده از IT در صنعت نفت، مقداری عقب است. علی‌رغم اینکه نفت، صنعتی پولساز است اما به دلیل نگاه بهره‌برداری و عملیاتی صرف به این حوزه، روش‌های سنتی تا مدت‌ها پاسخگو بوده‌اند؛ بنابراین به دنبال افزایش بهره‌برداری از چاه‌های نفت نبوده‌ایم یا نخواسته‌ایم فرآیندهای پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها را تسریع یا دست‌کم شبکه‌های توزیع و انتقال را با بکارگیری ابزارهای نوین، مدیریت کنیم. او در ادامه می‌گوید: وزارت نفت هم‌اکنون اهتمام ویژه‌ای برای به سرانجام رساندن پروژه ERP یا راهکار جامع اطلاعاتی نفت گذاشته است،همچنین برنامه‌های جدی‌ای برای پیاده‌سازی سامانه‌های پایش حفاظت الکترونیکی دارد. بنابراین می‌توان این‌گونه استنباط کرد که دولت کاربرد حوزه فناوری اطلاعات در صنعت نفت را درک کرده و درصدد عملیاتی کردن آن است.
این کارشناس شرکت فناپ می‌افزاید: حتی اگر دولت هم درصدد گسترش کاربرد IT در صنعت نفت نباشد، خواه ناخواه این اتفاق به چند دلیل روی خواهد داد: اول اینکه بالاخره اطلاعات دنیا به ایران می‌رسد و مدیران نفتی متوجه کاربرد IT در صنعت نفت می‌شوند، دوم اینکه مصرف نفت در دنیا رو به گسترش است. تولید دارد رشد می‌کند و تعداد مصرف‌کننده‌ها و تنوع محصولات رو به ازدیاد است، دیگر اینکه صنعت نفت به لحاظ جغرافیایی پراکنده است. به عنوان مثال نمی‌توانید یک خط لوله 200 کیلومتری را بدون استفاده از ابزارهای IT نظارت کنید. وی افزود: چهارم اینکه خصوصی‌سازی در صنعت نفت، بحث هزینه فایده را پیش می‌کشد. اگر نرم‌افزارهای صنعتی را به کار نبرید و از زیرساخت‌های ارتباطی استفاده نکنید، مجبور به هزینه کردن برای نیروی انسانی هستید. پس ناگزیر خواهیم بود که به سمت کاربردی کردن فناوری اطلاعات در صنعت نفت حرکت کنیم.
فقدان زیرساخت
سیاوش احمدی، یکی دیگر از کارشناسان شرکت فناپ می‌گوید: الان در مرحله‌ای هستیم که خیلی‌ها تازه پی می‌برند که جایگاه ICT در صنعتی که در آن مشغول‌اند کجا است؟ زیرابسیاری از صنایع از جمله صنعت نفت، آن زمانی که باید، زیرساختی برای آیسیتی در نظر نگرفتند.
او معتقد است: برای اینکه بتوان از خدمات نوین در حوزه‌های مختلف صنعت استفاده کرد، به زیرساخت‌های استاندارد خاصی مثل فیبر نوری نیاز است که عملا اگر آن بستر مهیا باشد دیگر بروز شدن‌مان کار خیلی راحتی میشود.