امروزه ارتباطات و فناوری اطلاعات با توجه به افزایش جمعیت، دیگر از حالت یک خدمت لوکس خارج شده است؛ به طوریکه در مواقع بحرانی مثل وقوع زلزله، برقراری ارتباطات برای انجام هماهنگی‌های مربوط به مدیریت بحران اهمیتی کمتر از وجود دیگر تجهیزات ندارد.

در چند زلزله اخیر که یک مورد آن هم مربوط به شهر تهران بود؛ وسایل ارتباطی اولین گزینه‌ای بود که شهروندان بعد از رخداد زلزله به سراغ آن رفتند. کسب اطلاع از وضعیت دیگر دوستان و اقوام و همینطور اطلاع از چند و چون ماجرا و شدت خطر احتمالی از سایت‌های خبری اهمیت ارتباطات را دوچندان کرد؛ به طوریکه بخش زیادی از حجم ترافیک شبکه مخابراتی در ساعات بعد از زلزله مختل شده بود.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، از سوی دیگر همین زیرساخت‌های ارتباطاتی می‌توانند به عنوان مجرایی اصلی برای ایجاد هماهنگی‌های مربوط به کمک‌رسانی عمل کنند. تصور کنید برای جلوگیری از تخریب یک سد بتونی بعد از زلزله چقدر برقراری ارتباط بین کارشناسان با مسئولین اجرایی سد می تواند حیاتی باشد؛ امری که در صورتی که از آن جلوگیری نشود می تواند باعث وقوع سیل و فاجعه ای دیگر برای شهر باشد.

تهیه بالن ارتباطاتی برای همه شهرهای کشور

ایجاد مراکز ارتباطی خارج از شبکه سیمی مخابرات می تواند یکی از اقداماتی باشد که در راستای مدیریت بحران در حوزه وظایف مربوط به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات صورت گیرد. در همین راستا صادق بیگ‌پور – مشاور وزیر و رییس کمیته پدافند غیرعامل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات – با اشاره به آزمایش بالن سیار مخابراتی در اربعین و زلزله کرمانشاه، تاکید کرد: بر اساس دستور وزیر ارتباطات این بالن برای تمام استان‌های کشور تهیه می‌شود که در مواقع بحران به ایجاد ارتباطات پایدار کمک کند.

رییس کمیته پدافند غیرعامل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از تصویب پیشنهاد وزارت ارتباطات برای استفاده از ظرفیت دولت الکترونیک و بانک های اطلاعاتی برای توزیع عادلانه و مناسب نیازمندی‌های حیاتی مردم در مواقع بحران خبر داد و گفت: مهمترین مشکلاتی که در حوزه ارتباطات در این مواقع ایجاد می‌شود، ترافیک شدید ارتباطی و وابستگی بسیار شبکه زیرساختی ارتباطات به برق است.

با توجه به اینکه سال های بسیاری است که در این حوزه صحبت می شود و برنامه و مانور اجرا می کنیم اما در زمان حادثه آمادگی نداریم و غافلگیر می شویم که به هیچ عنوان قابل قبول نیست؛ برخی از تجهیزات و امکانات یا فرسوده بودند و یا قابلیت تحمل شوک حادثه را نداشتند.

بیک پور، ایجاد و پایداری ارتباطات عموم مردم را قدم بعدی در مواقع بحران در حوزه ارتباطات دانست و افزود: ایجاد این ارتباطات موجب آرامش و بار مثبت در جامعه می‌شود و در صورت عدم ایجاد این ارتباطات همه دچار چالش و مشکل می شوند.

وی به اهدافی که در این حوزه برای مواقع بحران ترسیم شده است اشاره کرد و افزود: نخستین هدف عدم اختلال و پایداری ارتباطات در حوادث است به طوری که به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست که ارتباطات در حادثه ای دچار اختلال شود.

اما در بخش ارتباطات، باید به شناخت‌ نقش الگوی ارتباطات در کنش و واکنش‌های‌ سیستماتیک‌ توجه کرد وگرنه تصمیم‌ها در مواقع اضطراری تنها  آزمون‌ و خطا خواهند بود؛ که با توجه به‌ تنگیِ زمان و همچنین تهدید و غافلگیری،‌ جایی برای آزمون و خطا باقی نمی گذارد. در زمان بروز حوادث غیر مترقبه و به ویژه زلزله لازم است تا به پیروی از "الگوهای ارتباطی" به آگاهی‌رسانی میان ستادهای مدیریت بحران، رسانه‌ها، مسئولان، مردم و آسیب‌دیدگان توجه بیشتری شود تا شاهد آسیب های کمتری از پیامدهای زلزله باشیم. ‌

نقش ارتباطات در مدیریت بهتر بحران

ارتباط پیوسته سازمان با رسانه‌ها، نیازمند داشتن برنامه کامل سازمانی است که می تواند در برگیرنده سخنگوی سرشناس ۲۴ ساعته، کمک به رسانه‌ها برای دسترسی به محل رویداد، پوشیده نگه‌نداشتن واقعیت‌‍‌ها و حقایق برای جلوگیری از ایجاد شایعه در بین مردم، آگاهی‌رسانی همگانی در مورد کارهای انجام‌شده باشد.

با توجه به سخت بودن کنترل جمعیت شهرهایی بزرگ در مواقعی مانند وقوع زلزله _خواه شدید یا خفیف_ استفاده از رسانه، فناوری‌های اطلاعاتی و ابزارهای پرشتاب، انتقال پیام و اعتماد به شهروندان همراه با مدیریت درست و بنیادی و نیز تربیت نیروهای حرفه‌ای خبری می‌تواند از ابزارهای پایه مدیریت بحران به شمار آید.

رسانه‌ها با توجه به تأثیرشان بر افکارعمومی و همچنین کارکردهاشان در قلمرو آگاهی‌رسانی، می‌توانند ابزاری بنیادی برای کنترل و یا گسترش بحران باشند. بهتر است در کنار راه‌اندازی ستادهای ویژه مدیریت بحران به آموزش و تجهیز گروه‌های رسانه‌ای و خبرنگاری برای پوشش کامل اخبار در زمان بحران و جلوگیری از سخن‌پراکنی‌ها هم توجه جدی شود. این مساله در وهله اول نیازمند فراهم آوردن امکانات زیرساختی ارتباطاتی است.

در این زمینه علی گرانمایه‌پور – استاد ارتباطات – با بیان اینکه هر چه مردم نسبت به رسانه‌ها اعتماد بیشتری داشته باشند، قطعا در ایجاد آرامش آن‌ها نقش بسیاری خواهند داشت گفته است: مساله این است که چرا مردم در زمان بحران سیل، زلزله، طوفان دچار به هم‌ریختگی ذهنی و اضطراب می‌شوند؟ به دلیل اینکه اگر مطالبی که رسانه رسمی منتشر می‌کند با آنچه رسانه غیررسمی می‌گوید متناقض باشد و اعتماد مردم هم به رسانه غیررسمی بیشتر باشد، باعث می‌شود که کنترل بحران مسوولان از طریق رسانه رسمی سخت‌تر شود. همچنین بخشی از اعتماد مردم به رسانه‌ها به این مساله بستگی دارد که قبل از هر حادثه طبیعی چه میزان به مردم آموزش داده‌اند و آن‌ها را آماده بحران کرده‌اند.

اختلال در تلفن همراه هنگام وقوع زلزله بحران دیگری است

سیستم مخابراتی کشور امکان فراهم‌آوری زیرساخت‌ها و ظرفیت چند برابری در ترافیک تلفن‌های همراه را دارد اما چون زلزله قابل پیش‌بینی نیست انجام این کارها هزینه‌بر است.

در این باره رمضانعلی سبحانی‌فر- رییس کمیته ارتباطات کمیسیون صنایع مجلس – درباره اینکه اختلال تلفن همراه هنگام وقوع حوادثی مانند زلزله چه آسیب‌هایی را می‌تواند به دنبال داشته باشد، گفت: مانند بحران زلزله این مساله هم می‌تواند یک بحران دیگری را ایجاد کند. به نظر می‌رسد در ساعات اولیه وقوع زلزله ۵۰ درصد کشور برای برقراری ارتباط فعال می‌شوند و این ارتباطات در نقطه‌ای که زلزله رخ داده متمرکز می‌شود.

سبحانی فردرباره اینکه آیا زیرساخت‌هایی را می‌توان برای جلوگیری از این مساله فراهم کرد؟ گفت: امکان فراهم‌آوری زیرساخت وجود دارد در واقع کل کشور به ظرفیت چند برابری مجهز می‌شوند که تا اتفاقی رخ نداده قابلیت استفاده از این تجهیزات و ظرفیت‌ها وجود ندارد. همانطور که می‌دانیم در مناسبت‌های مختلف که ترافیک خطوط ارتباطی وجود دارد سیستم‌های سیاری پیش‌بینی می‌شود که بتوانند ارتباطات را تسهیل کنند اما با توجه به اینکه زلزله قابل پیش‌بینی نیست امکان برقراری چنین سیستم‌هایی هزینه‌بر است.

به نظر می رسد حالا که عزم وزارت ارتباطات برای ایجاد بالن‌های ارتباطاتی در همه شهرها برای مواقع اضطراری جدی است؛ داشتن برنامه‌های رسانه‌ای و ارتباطاتی برای مواقع بحرانی و مخصوصا وقوع زلزله برای کنترل و مدیریت افکار عمومی ضروری باشد. در همین زلزله اخیر تهران (۲۹ آذر۱۳۹۶) تنها انتشار یک خبر از رئیس مرکز لرزه نگاری کشور با عنوان "احتمال پیش لرزه بودن زلزله رخ داده و در پیش بودن زلزله ای بزرگتر" در رسانه‌ها کافی بود تا سیل خودروهای شهروندان در خیابان‌ها و پمب بنزین‌ها روانه شود.

در همین راستا جلسه کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات مدیریت بحران کشور اخیرا با حضور مدیران اپراتورهای ارتباطی برگزار  و در این جلسه وضعیت موجود اپراتورها، میزان آمادگی شبکه ارتباطی کشور در شرایط بحران و راهکارهای افزایش آمادگی بررسی شد.

براساس این گزارش افزایش پایداری شبکه‌های موجود، ایجاد شبکه رادیو ترانک عمومی در سطح شهر تهران، برقراری رومینگ بین اپراتورها، شناسائی سایت‌های پایدار اپراتورها در سطح شهر تهران و تدوین دستورالعمل نحوه اقدام در شرایط بحران از موضوعاتی بود که در جلسه کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات مدیریت بحران کشور درباره آن تبادل نظر و تصمیم‌گیری انجام شد.