آیا استفاده از گوشی‌های تلفن همراه باعث سرطان میشود؟
معرفی فناوری‌های جدید، همواره با نگاه‌های مثبت و منفی فراوانی همراه است و ما تقریبا همیشه نگران خطراتی هستیم که این فناوری‌ها می‌توانند برایمان ایجاد کنند. گوشی‌های تلفن همراه از جمله ابزارهایی هستند که بحث‌های زیادی در مورد سلامت استفاده از آنها وجود دارد. ما در این مقاله به بررسی تعدادی از مطالعات رسمی در این حوزه می‌پردازیم.
ریسک‌های فناوری موبایل، اعم از تلفن‌های همراه و برج‌های سلولی، مدتی است که به یکی از نگرانی‌های عموم مردم تبدیل شده و به همین دلیل، تقریبا همه‌جا در فهرست بحث‌های کارشناسان قرار گرفته است. گاهی به نظر می‌رسد که موضوع خطرات استفاده از فناوری‌های جدید به جای آن که بر اساس مستندات باشد، بیشتر دستاویزی برای اظهار نظر بر اساس دیدگاه‌های شخصی است. اما با توجه به اهمیت و گسترش استفاده از این فناوری‌ها در زندگی امروزه، باید بر اساس مطالعات رسمی و علمی درباره آنها قضاوت کرد.
شیوه‌های مطالعه
محققان برای تعیین این موضوع که آیا یک عامل خاص می‌تواند برای سلامت انسان خطرساز باشد یا نه، از دو روش اصلی برای انجام مطالعات استفاده میکنند:
مطالعات آزمایشگاهی
در مطالعات آزمایشگاهی معمولا حیوانات را در معرض عواملی مانند انرژی RF (Radiofrequency) قرار می‌دهند تا بتوانند بررسی کنند که آیا این امواج می‌تواند باعث تومور یا مشکلات دیگری شود. همچنین ممکن است سلول‌های طبیعی که در یک ظرف آزمایشگاهی قرار دارند را در معرض انرژی RF قرار دهند. در این صورت می‌توانند بررسی کنند که آیا این امواج باعث ایجاد نوعی از تغییرات که در سلول‌های سرطانی رخ می‌دهند می‌شوند یا نه. همیشه مشخص نیست نتایج این نوع مطالعات در مورد انسان‌ها هم صادق است یا نه، اما مطالعات آزمایشگاهی به محققان امکان می‌دهد عوامل دیگری که می‌توانند روی نتایج تاثیرگذار باشند را دقیقا کنترل کنند و به بعضی از پرسش‌های علمی پاسخ دهند.
مطالعه روی مردم
نوع دیگری از مطالعات، به بررسی نرخ ابتلا به سرطان در گروه‌های مختلف مردم می‌پردازد. این نوع مطالعات می‌تواند نرخ سرطان را در گروه‌هایی از افراد که در معرض یک عامل خاص بوده‌اند را با گروهی که در معرض آن نبوده‌اند، مقایسه کنند. به عنوان مثال می‌توانند نرخ سرطان در بین گروهی از افراد که از تلفن همراه استفاده میکنند را با نرخ سرطان در بین افرادی که از تلفن همراه استفاده نمی‌کنند یا با نرخ ابتلای پیش‌بینی شده در کل جمعیت مقایسه کنند. اما به‌سختی می‌توان به نتایج آزمایش مطمئن بود زیرا عوامل بسیاری وجود دارند که ممکن است روی نتایج تاثیرگذار باشند.
در بسیاری از موارد، هیچ‌یک از این روش‌ها به تنهایی نمی‌تواند خطرساز بودن عاملی را اثبات کند. بنابراین، محققان معمولا از هر دو روش در کنار هم استفاده میکنند.
نتایج مطالعات آزمایشگاهی درباره گوشی‌های تلفن همراه
انرژی امواج RF تابیده شده از گوشی‌های تلفن همراه برای آسیب رساندن مستقیم به DNA یا گرم کردن بافت‌های بدن کافی نیست. به همین دلیل، نمی‌توان ارتباط مشخصی بین گوشی‌های تلفن همراه و ابتلا به سرطان پیدا کرد. اکثر مطالعات آزمایشگاهی از این ایده حمایت میکنند که امواج RF به DNA آسیب نمی‌رسانند.
برخی از دانشمندان گزارش داده‌اند که امواج RF تولید شده توسط گوشی‌های تلفن همراه روی سلول‌های انسان (در ظروف آزمایشگاهی) تاثیر می‌گذارند و شاید این موضوع بتواند باعث رشد تومورهای سرطانی شود. با این حال، مطالعات مختلفی روی موش‌ها جهت بررسی این موضوع صورت گرفته است که آیا امواج RF می‌توانند باعث رشد تومورهای سرطانی (که توسط عوامل دیگر ایجاد شده‌اند) بشوند یا نه. اما این مطالعات هیچ‌گونه شواهدی در زمینه تشدید رشد تومورها توسط این امواج را نشان نداده‌اند.
برنامه ملی سم‌شناسی آمریکا (NTP) هم مطالعه مهمی در همین زمینه انجام داده است. در این مطالعه گروه بزرگی از موش‌های صحرایی آزمایشگاهی حدود ۹ ساعت در طول روز در معرض انرژی RF قرار گرفتند، طوری که به کل بدن آنها تابیده شود. این فرآیند پیش از تولد موش‌های صحرایی آغاز شد و تا دو سال ادامه یافت. NTP اخیرا بخشی از یافته‌های خود را که مربوط به تومور شوانومای قلب بود منتشر کرد. شوانوما به عنوان یکی از تومورهای بافت عصبی شناخته میشود و شایع‌ترین تومور خوش‌خیم اعصاب محیطی در بزرگسالان است که می‌تواند در هر بخشی از بدن و در هر سنی ایجاد شود. نتایج این مطالعه بیانگر افزایش (گرچه اندک) ریسک این تومور در موش‌های صحرایی نری بود که در معرض امواج RF قرار داشتند، اما هیچ افزایش ریسکی در بین موش‌های صحرایی ماده دیده نشد. برخی از جنبه‌های این آزمایش باعث میشود تعمیم آن به انسان‌ها کمی سخت باشد. به عنوان مثال، دوز امواج RF استفاده شده در این مطالعه بیشتر از دوزی است که عموما انسان‌ها در معرض آن قرار می‌گیرند. همچنین، مدتی که موش‌ها در معرض امواج RF قرار داشته‌اند بسیار بیشتر از زمان استفاده معمول روزانه مردم از گوشی تلفن همراهشان بود.
مطالعه‌ای دیگر با مقیاس کوچک‌تر نشان داده است که گوشی‌های تلفن همراه می‌توانند تاثیرات دیگری بر مغز بگذارند، هرچند که مشخص نیست آیا این تاثیرات زیان‌آورند یا نه. این مطالعه نشان می‌دهد که وقتی افراد یک گوشی تلفن همراه فعال را برای 50 دقیقه در کنار گوش خود نگه می‌دارند بافت مغز در همان طرف سر، نسبت به طرف دیگر مغز، گلوکز بیشتری مصرف می‌کند. گلوکز نوعی قند است که معمولا به عنوان سوخت مغز عمل می‌کند. وقتی از قسمتهای معینی از مغز استفاده می‌کنیم، مانند مواقعی که مشغول فکر کردن، حرف زدن و یا حرکت هستیم، مصرف گلوکز در بخش خاصی از مغز افزایش می‌یابد. هنوز مشخص نیست افزایش مصرف گلوکز تحت تاثیر انرژی تلفن همراه موبایل بر سلامتی فرد چه تاثیری می‌گذارد (البته اگر اساسا چنین تاثیری وجود داشته باشد).
نتایج مطالعات انسانی درباره گوشی‌های تلفن همراه
تعداد زیادی از مطالعات به بررسی ارتباط احتمالی استفاده از گوشی‌های تلفن همراه و تومورها پرداخته‌اند. اکثر این مطالعات بر تومورهای مغزی تمرکز داشتند و بسیاری از آنها از نوع مطالعات Case-Control بودند. در این نوع مطالعه، بیمارانی که تومورهای مغزی داشتند (Case) با افرادی که تومور نداشتند (Control) در زمینه استفاده از گوشی‌های تلفن همراه در گذشته مقایسه می‌شوند.
مطالعه Interphone
بزرگ‌ترین مطالعه Case-Control انجام شده تا به امروز، مطالعه Interphone است که در ۱۳ کشور صورت گرفت. این مطالعه به بررسی ارتباط بین تومورهای مغزی Gliomas و Meningiomas با میزان استفاده از گوشی‌های تلفن همراه پرداخت. نتایج این مطالعه هیچ ارتباطی را بین ریسک تومور مغزی و تعداد تماس‌ها، مدت آنها یا استفاده از گوشی تلفن همراه برای مدت ۱۰ سال یا بیشتر نشان نداد. اما شواهدی هم نشان داد که در ۱۰٪ از افراد مورد مطالعه که بیشترین میزان استفاده از گوشی تلفن همراه را داشتند، احتمال افزایش ریسک Gliomas و نسبت کمتری از افزایش ریسک Meningiomas وجود دارد. اما این موضوع به سختی قابل تفسیر است، زیرا تعدادی از افراد شرکت‌کننده در مطالعه، موضوع استفاده زیاد از گوشی تلفن همراه (و همچنین سایر مشکلات) را با بی‌دقتی گزارش داده بودند. محققان اشاره کرده‌اند که کاستی‌های مطالعه باعث میشود نتوانند در این زمینه به نتیجه‌گیری قاطعی برسند و چنین اظهار نظری به تحقیقات بیشتر نیاز دارد.
مطالعه گروهی دانمارک
در بین سال‌های ۱۹۸۲ و ۱۹۹۵ مطالعه‌ای صورت گرفت تا افرادی که اشتراک گوشی تلفن همراه داشتند (حدود ۴۰۰ هزار نفر) را با افرادی که از گوشی تلفن همراه استفاده نمی‌کردند مقایسه کند. هدف از این مطالعه بررسی احتمال افزایش تومورهای مغزی در اثر استفاده از گوشی‌های تلفن همراه بود. آخرین به‌روزرسانی این مطالعه، وضعیت افراد مذکور را تا سال ۲۰۰۷ دنبال کرد. بر اساس نتایج این مطالعه، هیچ ارتباطی بین استفاده از گوشی‌های تلفن همراه ، حتی برای مدتی بیش از ۱۳ سال و افزایش ریسک تومورهای مغزی، تومورهای غدد بزاقی یا به‌طور کلی انواع سرطان، مشاهده نشد.
این نوع مطالعات نسبت به مطالعات Case-Control، شیوه مطمئن‌تری محسوب میشود زیرا وضعیت گروهی از افراد را در مدت زمانی مشخص پیگیری می‌کند و بر خاطرات گذشته آنها تکیه نمی‌کند.
همان‌طور که می‌بینید اکثر مطالعات رسمی انجام شده تاکنون دال بر وجود هیچ ارتباطی میان استفاده از گوشی‌های تلفن همراه و ابتلا به سرطان یا سایر مشکلات جدی نبوده است. این در حالی است که بسیاری از عواملی که ما به طور روزمره در معرض آنها قرار می‌گیریم، مانند نور خورشید، آلودگی هوا، مصرف دخانیات، استفاده از برخی مواد غذایی و عواملی از این دست، در مطالعات متعددی رسما به عنوان عوامل خطرساز برای سلامتی شناخته شده‌اند. با این‌حال، استفاده صحیح و آگاهانه از فناوری تلفن همراه می‌تواند اقدام احتیاطی مناسبی در نظر گرفته شود.