بحران انباشت زباله الکترونیکی در ایران
امروزه حجم پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی با توجه به پیشرفت تکنولوژی و عطش انسان برای استفاده از آن بیشترین رشد را دارد و حجم بالای تولید آن با توجه به داشتن بازه گسترده‌ای از ترکیبات زائد خطرناک، موضوع پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی را به معضلی زیست محیطی تبدیل کرده است. اگرچه به گفته یک کارشناس پسماند این نوع از پسماندها سمی‌تر از پسماندهای خانگی هستند اما متاسفانه وجود مشکلات متعدد در تفکیک و بازیافت پسماندهای خطرناک در ایران مانع طرح مسائلی مانند پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی است.
پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی به تمامی تجهیزاتی اطلاق میشود که مصرف‌کنندگان این وسایل آن را دور می‌ریزند. این تجهیزات دستگاه‌های خانگی بزرگی مانند یخچال، فریزر، ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی، اجاق گاز و… همچنین دستگاه‌های خانگی کوچک نظیر جاروبرقی، اتو، سرخ‌کن، انواع سشوار و… را شامل میشود. تجهیزات مخابراتی و رایانه‌ای، انواع لامپ‌های روشنایی، ابزارهای فنی برقی و الکترونیک، اسباب بازی‌ها و سرگرمی‌ها، بازی‌های کامپیوتری و وسایل جانبی آنها، ابزارهای پزشکی(به جز مواردی با آلودگی‌های عفونی که از جمله پسماندهای ویژه پزشکی محسوب می‌شوند)، ابزارهای اندازه‌گیری و دستگاه‌های خودکار ارائه خدمات نیز از جمله انواع پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی است.
فاطمه اکبرپور، کارشناس پسماند اداره حفاظت محیط زیست استان تهران با اشاره به اینکه متاسفانه آمار دقیقی از میزان تولید پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در دسترس نیست، به «ایسنا» می‌گوید: در استان تهران به دلیل جمعیت روزافزون، استقرار واحدهای خدماتی، تجاری، تولیدی و صنعتی و از همه مهم‌تر وزارتخانه‌ها، ادارات و سازمان‌ها تولید پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی قابل توجه است. افزایش استفاده از وسایل و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی از یکسو و از سوی دیگر رشد سریع فناوری و تغییرات در محصولات به همراه کاهش طول عمر این نوع لوازم مصرفی سبب شده است که در ایران مدیریت و بازیافت این نوع پسماندها به‌عنوان یکی از دغدغه‌های زیست محیطی مطرح شود.
وی با بیان اینکه وسایل الکترونیکی کیفیت زندگی ما را به میزان زیادی بالا برده اما نوع جدیدی از پسماندها را ایجاد کرده است که سبب رشد چند برابری پسماند خانگی شده و به مراتب سمی‌تر از آن است، تصریح کرد: پسماندهای الکترونیکی به دلیل وجود فلزات سنگین در آنها و موادی از قبیل پلاستیک، سرب، آلومینیوم، طلا و نقره به ویژه فلزات سنگینی همچون جیوه، کادمیوم و آرسنیک بسیار خطرآفرین هستند. اکبرپور ادامه داد: دفن یا سوزاندن پسماندهای الکترونیکی سبب ورود عناصر سنگین به آب‌های زیرزمینی و گازهای سمی به محیط زیست میشود. در جهان به تفکیک پسماندهای الکترونیکی از دیگر پسماندها اهمیت جدی داده میشود ولی متاسفانه وجود مشکلات متعدد در تفکیک و بازیافت پسماندهای خطرناک در ایران مانع طرح مسائلی مانند پسماندهای الکترونیکی است.
این کارشناس پسماند اداره حفاظت محیط زیست استان تهران با اشاره به اینکه طبق تحقیقات انجام شده ایران در منطقه بزرگ‌ترین بازار مصرف قطعات رایانه را دارد، گفت: به دلیل نبود فرهنگ بازیافت، وجود این قطعات خطر بزرگی برای محیط زیست است. پسماندهای ناشی از قطعات رایانه‌ای و دستگاه‌های الکترونیک با توجه به خطرهایی که دارند باید به‌صورت جداگانه و با روش‌های علمی، حمل سپس دفع شود تا مانع از اثرات مخرب بر محیط زیست و انسان‌ها شود. در کشورهای جهان مراکزی وجود دارد که این زباله‌ها را تفکیک و بر اساس میزان پرخطر بودن، آنها را تقسیم‌‌بندی و به‌صورت جداگانه و با تفکیک از دیگر پسماندها دفع می‌کنند.
روش صحیح دفع و امحا
وی درباره روش صحیح دفع پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی توضیح داد: این قطعات را باید در قالب‌های ضخیم بتنی در عمق زمین دفن کرد تا تشعشعات آن به بیرون و فضای محیط زیست نفوذ نکند. با توجه به اینکه بسیاری از قطعات دستگاه‌های رایانه‌ای «الکترومگنتیک» هستند اگر به‌صورت درست و کارشناسانه دفع نشوند با تشعشعاتی که از خود بروز می‌دهند سلامتی انسان‌ها را با خطر جدی رو به رو خواهند کرد. در قطعات «الکترومگنتیک» امواج به‌صورت عمود بر هم منتشر می‌شوند؛ درست مانند کاری که دستگاه‌های مایکروویو انجام می‌دهند و مواد غذایی را از درون می‌پزند.این کارشناس پسماند اداره حفاظت محیط زیست استان تهران در ادامه گفت: رفتار پایدار – که یکی از نیازهای بدیهی صنایع الکتریک و الکترونیک است – موجب رعایت مقررات زیست محیطی میشود و جوابگوی نیاز مشتریان محصولاتی با استانداردهای بالای زیست محیطی است. در این راستا پذیرش فرآیندهای نوین تولید، استفاده از مواد جدید و جایگزین‌های دوستدار محیط زیست و توسعه راهبردهای استفاده و فرآوری مجدد کالاهای مستعمل، ضروری است.
بازیافت، بهترین روش دفع
این کارشناس پسماند اداره حفاظت محیط زیست استان تهران با تاکید بر اینکه بهترین روش دفع پسماندهای الکترونیکی بازیافت آنها است، اظهار کرد: بازیافت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی (به شکل پراکنده در کشور) هنوز مورد توجه و سرمایه‌گذاری قرار نگرفته، به دلیل اینکه میزان تولید این ضایعات در گذشته به‌حدی نبوده است که تبدیل به یک معضل شود و دولت برنامه‌های جدی برای بازیافت لوازم الکتریکی و الکترونیکی را اجرا کند. از سوی دیگر میزان آنها به‌حدی نبوده است که به‌عنوان یک فعالیت اقتصادی سودآور از سوی سرمایه‌گذاران دنبال شود اما اخیرا در این رابطه فعالیت‌هایی آغاز شده است. این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست براساس ماده ۱۱ قانون مدیریت پسماندها اقدام به تهیه «ضوابط و روش‌های اجرایی پسماندهای برقی و الکترونیک» کرد، تصریح کرد: پس از تصویب این ماده، ضوابط آن به کلیه دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شد. این ضوابط با تکیه بر ماده ۱۲ آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها که تولید‌کننده و وارد‌کننده کالاهای برقی و الکترونیک را موظف به بازیافت آنها می‌داند و مدیریت صحیح زیست محیطی پسماندهای رایانه‌های مستعمل و لوازم جانبی آنها و دستگاه‌های دارای لامپ تصویر، گوشی‌های تلفن همراه، دستگاه‌های خنک‌کننده، سایر دستگاه‌های الکتریکی، پسماندهای لوح‌های فشرده اطلاعاتی، لامپ‌های فلورسنت و نحوه نگهداری و حمل و نقل و مشخصات واحدهای بازیافت‌کننده یا اوراق‌کننده را تحت پوشش قرار می‌دهد. به گفته این کارشناس، طرح‌های پیشنهاد داده شده برای مدیریت پسماندهای الکترونیک مسکوت مانده است.