امروزه ارتباطات در زمان بلایای طبیعی به یکی از شاخص‌های اول در مدیریت بحران تبدیل شده است به‌صورتی که حتی مردم نیز به‌جای اسکان، غذا و پوشاک به‌دنبال برقراری ارتباطات با تلفن همراه و اینترنت هستند. اما چرا بحث ارتباطات بیش از گذشته در اولویت اول شاخص‌های مدیریت بحران قرار گرفته و اینکه عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در بحران سیل کشور در برقراری ارتباطات چگونه بود؟ برای مدیریت بهتر بحران باید بیشتر در چه زیرساخت‌هایی سرمایه‌گذاری کرد؟ روزنامه ایران برای دریافت پاسخ این سؤالات به سراغ کارشناسان فضایی و مخابراتی رفته و نظر آنها را جویا شده است.

 

راه‌اندازی ماهواره‌های بومی اولویت اول

«ارتباطات دیگر از طریق فضای مجازی و اینترنت وارد زندگی روزمره مردم شده است و حکم غذای روزانه را دارد به همین دلیل وقتی به‌دلیل بلایای طبیعی و غیرطبیعی ارتباطات آنها از طریق اینترنت و تلفن همراه قطع می‌شود، انتظار دارند به سرعت این مشکل حل شود.»

حامد زینی وند کارشناس حوزه فضایی با بیان مطلب فوق به «ایران» گفت: برخلاف گذشته که تنها برقراری ارتباطات مانند تلفن کافی به نظر می‌رسید اما اکنون دیگر باید ارتباطات اینترنت و تلفن همراه منطقه بحرانی نیز به سرعت برقرار شود، چرا که امروزه دیگر با جمع‌آوری داده‌ها است که مدیریت بحران می‌تواند نقش خود را به خوبی بازی کند. با برقراری همه جانبه ارتباطات در منطقه است که تیم‌های امدادرسانی می‌توانند به سرعت با هم هماهنگ شوند. آنها می‌توانند با جمع‌آوری داده‌ها میزان شدت اثرات رویداد را سنجیده و به درستی تخمین بزنند. با ارتباطات تلفن همراه و اینترنت داده‌ها با سرعت بالا جمع‌آوری شده و در مدیریت بحران از آنها استفاده می‌شود.

مدیر گروه سامانه‌های بازگشت پذیر پژوهشگاه فضایی ایران با اشاره به اینکه اکنون داده‌ها هستند که در دنیا دارای اهمیت بالایی هستند و در تصمیم گیری‌ها از آنها استفاده می‌شود، گفت: کشور ما این توانمندی را دارد که در بحران‌ها، ارتباطات منطقه بحران دیده را با استفاده از بالن و ماهواره سریع برقرار کند. به‌عنوان مثال در سیل پلدختر کل مخابرات و امکانات ارتباطی مانند فیبر نوری و کابل‌های منطقه تخریب و دچار اختلال شده و امکان برقراری ارتباطات نبود که از ماهواره و بالن‌های ارتباطی کمک گرفته شد ولی باید گفت هنوز در جمع‌آوری داده‌ها برای مدیریت بحران کشور مشکل داریم و از داده‌ها به درستی استفاده نمی‌شود.

این کارشناس فضایی در پاسخ به این سؤال که در بحث زیرساخت‌های ارتباطی باید چه موارد و امکانات دیگری در کشور مهیا و روی آن سرمایه‌گذاری شود، گفت: نیاز ضروری امروز ما در کشور این است که داده‌ها را با ماهواره‌ها جمع‌آوری کرده و زیرساخت‌های آن را در کشور توسعه دهیم. فعلاً اطلاعات از طریق خدمات سیستم‌های ماهواره‌ای خارجی جمع‌آوری می‌شود ولی از آنجایی که گران است به‌صورت گسترده نمی‌توان از آنها استفاده کرد. برای اینکه بتوانیم خدمات سیستم‌های ماهواره‌ای را به‌صورت گسترده در اختیار همگان قرار دهیم باید به‌دنبال ماهواره‌های داخلی سنجشی و مخابراتی باشیم. باید ماهواره‌های سنجش از راه دور کشورمان راه‌اندازی شود تا برای حوادث از آنها استفاده کنیم. باید ماهواره‌های مخابراتی را راه‌اندازی کنیم تا وقتی زیرساخت‌های زمینی از بین می‌رود بتوان در ابعاد وسیعی ارتباطات را در منطقه آسیب دیده برقرار کرد. البته ساخت و راه‌اندازی این دو در برنامه فضایی کشور قرار دارد ولی راه‌اندازی آن زمانبر خواهد بود.

وی درباره اینکه اکنون سایت‌های پشتیبان در مناطق بحران دیده راه‌اندازی شده است آیا نباید پیش از بحران این مقدمات در شهرها فراهم شود، گفت: قطعاً باید در تمام استان‌ها سایت‌های پشتیبان مانند بالن‌های ارتباطی پیش از بحران وجود داشته باشد تا در زمان بحران و بعد از بحران از آنها به سرعت استفاده کرد تا مجبور نباشیم در بحران، زمان را برای انتقال چنین تجهیزاتی از دست بدهیم. البته باید گفت بخش مدیریت بحران وزارت ارتباطات استقرار بالن‌های ارتباطی را در تمام مراکز استان‌ها در برنامه و دستور کار خود دارد. زینی وند عملکرد وزارت ارتباطات را در برقراری ارتباطات و با وجود وسعت بحران خوب توصیف کرد و گفت: وزارت ارتباطات توانست در فرصت اندکی کارهای خود را انجام دهد و ارتباطات را برقرار کند. مصطفی صفوی عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و مجری طرح طراحی و ساخت ماهواره ناهید نیز استفاده از ماهواره را بهترین روش برای مدیریت بحران عنوان کرد و گفت: در بلایای طبیعی سیستم‌های فیبر نوری و کابلی تخریب شده و از بین می‌روند و در این زمینه تنها ماهواره‌ها هستند که می‌توانند در مدیریت بحران و برقراری ارتباطات نقش مهمی ایفا کنند. وی افزود: استفاده از ماهواره دارای دو ویژگی است؛ اول اینکه نصب کوچک آنتن ماهواره‌ای برای سایت کار بسیار ساده‌ای است و به راحتی می‌توان این تجهیزات را به مناطق سیل‌زده و زلزله زده منتقل و در فاصله کوتاهی نصب و استفاده کرد. از سوی دیگر با آن دسترسی‌ها آسان و راحت می‌شود و شبکه‌ها می‌توانند نه تنها ارتباطات صوتی، بلکه امکان تولید دیتا ویدئو را نیز فراهم کنند. صفوی با بیان اینکه ارتباطات با ماهواره و بالن‌های ارتباطی در مناطق سیل زده برقرار شده است، افزود: حتی سازمان فضایی ایران هم که زیرمجموعه وزارت ارتباطات است به‌صورت جدی از طریق ماهواره‌های سنجش از راه دور عکس‌هایی از مناطق سیل‌زده تهیه کرده و توانسته است آنها را در اختیار مسئولان مدیریت بحران قرار دهد تا دید مناسب‌تری درباره مناطقی که بحران زده‌اند، داشته باشند.

 

اینترنت اشیا راهی برای کاهش خسارت‌ها

داود زارعیان کارشناس ارتباطات و مخابرات نیز با بیان اینکه از گذشته تاکنون همیشه ارتباطات نقش مهمی را در حل بحران بلایای طبیعی و غیرطبیعی ایفا کرده است، گفت: در بحران هرگونه ارتباط دیگری غیرممکن می‌شود حتی در جنگ‌های نظامی نیز اولین زیرساختی که تقویت می‌کنند بخش ارتباطات و اطلاعات است، چرا که ارتباطات، ارتباط را برقرار می‌کند و از سوی دیگر اطلاعات، اطلاع را به سایر بخش‌های سازمان درگیر مدیریت بحران می‌رساند تا بتوان بحران را مدیریت کرد. زارعیان افزود: در سیل اخیر به‌دلیل اینکه ارتباط جاده‌ها و فیبر نوری قطع بود تنها شریان ارتباط با مردم تلفن همراه بود و با برقراری بموقع این ارتباط مسئولان توانستند بحران را مدیریت کرده و ضمن شناسایی موقعیت‌های بحران و اطلاع‌رسانی و هشدار به آسیب دیدگان نیز کمک کنند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا به سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در بخش زیرساخت ارتباطات و مخابرات کشور برای زمان مدیریت بحران نیاز است، گفت: در همه کشورها از جمله ایران ایجاد ارتباط در زمان بحران را فراهم کرده‌اند به‌همین دلیل قطعی‌ها به حداقل می‌رسد و اگر اتفاقی رخ دهد در کوتاهترین زمان ممکن دایر می‌شود. در بحران اخیر نیز خوشبختانه قطع طولانی ارتباط نداشتیم اما باید یک واقعیت را بپذیریم که باید در بخش ارتباطات سرمایه گذاری‌ها افزایش یابد. زیرساخت‌ها در هر جایی که وجود دارد، بیشتر تقویت شود و نباید در این زمینه‌ها سختگیری کنیم. باید اجازه دهیم تا اپراتورها و شرکت‌های مخابراتی هم درآمد داشته باشند و هم تمهیدات لازم را فراهم کنند، چرا که راه حل رفع بحران‌ها داشتن ارتباطات خوب است.

محمد کشوری کارشناس مخابرات و اینترنت اشیا نیز گفت: درست است که ابتدا برای مدیریت بحران بلایای طبیعی و غیرطبیعی باید ارتباطات مسئولان برقرار شود ولی از آنجایی که ارتباطات با اینترنت و تلفن همراه به زندگی مردم نفوذ کرده است باید سریع به فکر برقراری ارتباط مردم نیز بود به‌همین دلیل برقراری ارتباطات جزو شاخص‌های اول قرار گرفته است.

کشوری افزود: اتحادیه بین‌المللی مخابرات نیز تأکید کرده است که باید برای زمان بحران شبکه‌های جایگزین و موقت تعریف شود که در کشور ما نیز به این موارد توجه شده ولی جای کار بیشتر دارد. با امکانات موجود ارتباطات در مناطق سیل‌زده برقرار شده است و این را می‌توان از عکس‌ها و مطالبی که مردم و خبرنگارانی که در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی منتشر می‌کنند، متوجه شد.

وی درباره اینکه برای بهبود وضعیت ارتباطی در وضعیت بحران باید چه موارد دیگری در نظر گرفته شود، گفت: راه‌های جدید دیجیتالی می‌تواند به مدیریت بحران کمک کند. اینترنت اشیا راهی است که می‌توان از طریق سنسورها قبل از حادثه خسارت‌ها را کم و بعد از حادثه بهتر کمک‌رسانی کرد. از جمله راه‌های دیجیتالی استفاده از اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی برای جمع‌آوری کمک‌ها و حتی جمع سپاری است تا بهتر بتوان مدیریت کرد.