آیین‌نامه جدید کیف پول الکترونیکی تدوین شد
بانک مرکزی با بازنگری روی دستورالعمل سابق کیپا، آیین نامه جدید نظام پرداخت های مبتنی بر کیف پول الکترونیکی را تدوین کرد.
به گزارش عصر ارتباط، بانک مرکزی به‌تازگی آیین‌نامه نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول الکترونیکی یا کیپا 2 را تدوین کرده است. این آیین‌نامه از روی الگوی کارکردی صدور و راهبری کیف پول الکترونیکی و نیز نقشه راه بانکداری همراه و پرداخت سیار بازنویسی شده و در مراحل تصویب قرار دارد.
این آیین‌نامه ناظر بر ابزارهایی است که کاربرد آنها اساسا در زمینه پرداخت‌های خرد و مبتنی بر کیف پول الکترونیکی است. در این نظام، پرداخت‌ها بدون اتصال به شبکه بانکی تایید شده، اما عملیات تسویه آنها در اتصال با شبکه بانکی صورت می‌گیرد. با توجه به ماهیت برون‌خط (آفلاین) این پرداخت‌ها به لحاظ ارتباط با شبکه بانکی، درنظر گرفتن روش‌های مدیریت مخاطره، تشخیص تقلب و پولشویی برای مبالغ پرداختی از این کانال امری بدیهی است.
در آیین‌نامه جدید نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیپا، پول الکترونیکی به معنای ارزش پولی ذخیره شده روی ابزار پرداخت تلقی می‌شود، به همین‌خاطر خواص حقوقی پول الکترونیکی با سایر ابزارهای پرداخت بی‌نام و قابل انتقال نظیر اسکناس و مسکوک بانک مرکزی مشابهت دارد. هدف از ایجاد چنین پولی نیز جایگزینی آن در پرداخت‌های خرد با دیگر ابزارهای پرداخت نظیر اسکناس است.
ردیابی تراکنش‌های کیپا الزامی نیست
کیف پول الکترونیکی یا کیپا، ابزار پولی مبتنی بر فناوری است که به مردم و کسب‌وکارها امکان می‌دهد تا مبادلات با مبالغ خرد معمولا کمتر از 40 هزار تومان را با استفاده از ساز و کار پردازش الکترونیکی برون‌خطی به لحاظ اتصال به زیرساخت بانکی انجام دهند.در تراكنش‌هاي برون‌خط، نياز به بستر مخابراتي و تاييديه‌هاي برخط براي اتصال به زيرساخت بانكي وجود نداشته و زمان انجام تراكنش در آن عمدتا زير يك ثانيه است. تاييد اين تراكنش‌ها صرفا بر اساس سازوكار تعريف‌شده روي ابزار پرداخت صورت مي‌گيرد.
پيگرد و رديابي تراكنش‌هاي كيپا با توجه به ارقام كوچك مبادلات و تعداد بسيار زياد آن، براي صادركنندگان و پذيرندگان كيپا الزامي نيست. اگرچه ممكن است اين امكان توسط برخي از صادركنندگان يا پذيرندگان به عنوان خدمات ارزش افزوده ارائه شود. بنابراين فقدان يا سرقت كيپا (سرقت موبايل، سرقت كارت كيپا) در حكم فقدان يا سرقت پول نقد به‌شمار مي‌آيد. كيپا جايگزين كاملي براي اسكناس، مسكوك، انواع بليت‌ها (اعم از مترو، اتوبوس، سينما، موزه، پاركومتر و ...) است.
جاگيري کیف پول در موبایل
رسانه‌هاي مختلفي براي ذخيره‌سازي ارزش پول الكترونيكی متصور است. از اين ميان، دو گونه اصلي كه تحت پوشش اين دستورالعمل قرار دارند، عبارتند از کارت هوشمند و موبایل. در کارت هوشمند ارزش پول الكترونيكی روي چيپ‌كارت ذخيره شده و دسترسي به آن براي انجام تراكنش‌هاي مختلف از طريق كليدهاي خاص قابل انجام است.موبایل نیز امكان عملكرد به‌عنوان كارت هوشمند را داشته و هم مي‌تواند امكان دسترسي به ارزش پول الكترونيكی را از طريق زيرساخت شبكه تلفن همراه فراهم كند.
انواع پرداخت
در آیین‌نامه جدید کیپا به سه نوع پرداخت خرد، برون‌خط و برخط اشاره شده است. پرداخت خرد (Micro Payment)، پرداخت‌هايي با مبلغ كمتر از 40 هزار تومان نظير كرايه وسيله نقليه، اتوبوس، مترو، خدمات پاركينگ و خريد كالاهایي مانند روزنامه و ... را شامل می‌شود.
پرداخت برون‌خط (Offline Payment) پرداختي است كه براي انجام آن، نياز به تاييد هيچ نوع سامانه مركزي نیست. اين موضوع از مسئله شيوه اتصال (برخط/ برون‌خط) به زيرساخت‌هاي بانكي مستقل است. در اين سند منظور از پرداخت برون‌خط، پرداختي است كه بدون اتصال به زيرساخت بانكي قابليت تاييد داشته باشد.
پرداخت برخط (Online Payment) پرداختي است كه براي تاييد، نياز به اتصال برخط به زيرساخت بانكي داشته باشد، از جمله اين پرداخت‌ها مي‌توان به پرداخت‌هاي انجام شده توسط نظام‌هاي شاپرك و نظام پرداخت اينترنتي اشاره كرد. به‌منظور كنترل ميزان نقد صادر شده در قالب كيپا، نظام جامع اطلاعاتي و پردازشي مبتني بر كليدها و مجوزهاي محرمانه در بانك مركزي ايجاد مي‌شود.
كيپا دربر‌دارنده ارزش نقد در ذات خود است. نقد كيپا وابسته به هيچ حساب بانكي نبوده و تراكنش‌هاي آن در سامانه‌‌هاي حسابداري بانكي ثبت نمي‌شود. با توجه به اين ماهيت، نقد كيپا در حكم اسكناس و مسكوك رايج است.
چنانچه بانكي بخواهد ارزش پولي روي كيپا وارد كند (شارژ كيپا) بايد به اندازه ارزش وارد شده، از منابع نقدي خود بكاهد. نحوه رفتار حسابداري بانك‌ها با تبادلات كيپا همانند اسكناس و مسكوك است. اگر بانكي بخواهد ارزش پولي از كيپا خارج كند (دشارژ كيپا) نیز بايد به‌اندازه ارزش خارج شده به منابع نقدي خود اضافه كند.
ارکان درگیر
اركان و ذي‌نفعان مختلفي در شكل‌گيري نظام پرداخت‌هاي خرد اعم از صادركننده، پذيرنده، فروشنده، مشتري، تنظيم‌كننده و ناظر بر مقررات و استانداردها و نهاد مرجع فني‌ـ اجرایي نقش دارند. در این نظام، صادرکننده مرجعی است که پول الکترونیکی را صادر می‌کند و به آن اعتبار می‌بخشد. وظايف صدور، شارژ و دشارژ كيف پول نيز بر عهده اين مرجع است و تنها همین مرجع است كه از ميزان پول الكترونيكی صادر شده باخبر است. به موجب قانون، انحصارا بانك مركزي يگانه مرجع ذي‌صلاح براي صدور پول الكترونيكی است. كليه بانك‌ها و موسسات اعتباري كشور نیز به نمايندگي از بانك مركزي مي‌توانند در چارچوب آیين‌نامه‌ها و مقررات كيپا 2 نسبت به صدور كيف پول الكترونيكی اقدام كنند.
مطابق آیین‌نامه کیپا مشتری با مراجعه به بانک می‌تواند درخواست صدور کیف پول الکترونیکی کارتی کند، بانک نیز براساس مجوز دریافتی از بانک مرکزی با استفاده از کلیدهای صدور، شارژ و دشارژ اقدام به صدور کیف پول می‌کند.
برای صدور کیف پول الکترونیکی روی سیم‌کارت تلفن همراه نیز مشتری از طریق بانک می‌تواند درخواستش را ارائه دهد. بانک هم از طریق زیرساخت آماده شده (OTA) کیف پول روی موبایل مشتری را فعال می‌کند. اگرچه سیم‌کارت صادر شده از طرف اپراتور در یکی از مراحل شخصی‌سازی باید برای تعبیه کیف پول در اختیار صادرکننده قرار بگیرد.
برای صدور کیف پول الکترونیکی موبایل متمرکز (جیرینگ) نیز مشتری با مراجعه به بانک می‌تواند درخواستش را ارائه دهد. بانك در زيرساخت در نظر گرفته شده براي اين منظور كيف پول متناظر با موبايل مشتري را ايجاد مي‌کند.
پذیرنده هم جزو ذی‌نفعان دیگر نظام پرداخت خرد است. مطابق تعریف آیین‌نامه جدید کیپا، پذیرندگان، شركت‌هایي هستند كه بر اساس مجوز صادر‌شده از سوي بانك مركزي، نسبت به استقرار شبكه‌اي از دستگاه‌هاي پذيرندگي كيپا در محل فروشندگان كالا و خدمات اقدام می‌کنند. پذيرندگان با اتصال به زيرساخت بانكي كيپا نسبت به انتقال پول الكترونيكی جمع‌آوري شده از طريق دستگاه‌هاي پذيرندگي به شبكه بانكي و حساب‌هاي فروشندگان اقدام مي‌کنند.دو نوع از پذيرندگان در وضعيت جاري متصور است. نخست پذيرندگاني كه پايانه‌هاي خاص نظام پرداخت‌هاي مبتني بر كيف پول در محل فروشگاه‌ها نصب مي‌كنند. نوع دوم پذيرندگاني كه از طريق شبكه موبايل نسبت به جمع‌آوري تراكنش‌هاي خريد اقدام مي‌کنند. نقش پذيرنده در خصوص هر يك از حالت‌هاي كيف پول به شرح زير است.
شركت‌هاي پذيرنده‌اي كه با نصب پايانه‌هاي فروش خاص يا توانمندسازي پايانه‌هاي فروش موجود امكان انجام تراكنش برون‌خط از طريق كيف پول الكترونيكی كارتي را فراهم مي‌كنند، از طريق كليدهاي ارائه شده توسط بانك مركزي امكان فعال‌سازي پايانه‌هاي خود را دارند. پس از انجام تراكنش خريد، مانده كيف پول به روزآوري شده و سپس تراكنش مربوطه در دوره‌هاي زماني مشخص براي زيرساخت تسويه نظام پرداخت‌هاي مبتني بر كيف پول برای تسويه با فروشنده ارسال مي‌شود. امكان شارژ كيف پول در اين پايانه‌ها وجود ندارد.
اما در شکل دیگر، کیف پول یعنی کیف پول الکترونیکی روی سیم‌کارت تلفن همراه، از طریق رابط NFC مي‌توان عملكردي همانند كيف پول كارتي را داشت. در حالت ديگر، اپراتور موبايل با دريافت مجوز از بانك مركزي به‌عنوان پذيرنده محسوب مي‌شود؛ بدين‌صورت كه تراكنش را با كليد مخصوص براي كيف پول موجود روي سيم‌كارت ارسال كرده و در صورت موفقيت، تراكنش را براي تسويه با فروشنده به زيرساخت تسويه نظام پرداخت‌هاي مبتني بر كيف پول ارسال مي‌كند.
در حالت كيف پول الكترونيكی موبايل متمركز (جيرينگ)، اپراتور با دريافت مجوز نقش پذيرنده را ايفا كرده، پس از توليد تراكنش معتبر خريد، آن را براي كنترل قابليت انجام به زيرساخت نگهداري مانده‌هاي كيف پول موبايل متمركز ارسال مي‌کند. در صورت تاييد تراكنش، اين تراكنش براي انجام تسويه توسط زيرساخت تسويه مورد پردازش قرار مي‌گيرد.
نهاد مرجع فني - اجرایی که نهاد جدیدی است، مسئوليت راهبري و پيشبرد طرح، معرفي و عملياتي کردن كيپا در سطح ملي را دارد. اين نهاد تحت نظارت بانك مركزي فعاليت کرده و وظیفه مديريت كليدهاي صدور و كليدهاي انجام تراكنش‌هاي مختلف كيپا، صدور تاييديه براي تطابق تجهيزات و سيستم‌ها با مقررات و استانداردها، تدوين و به روزآوري استانداردها و مقررات مورد نياز به‌عنوان مرجع ملي، ارائه خدمات مشاوره و خدمات فني در چارچوب طرح و ايجاد زيرساخت نگهداري مانده‌ها و تسويه كيف پول الكترونيكی را بر عهده دارد.
