5G رویا نیست؛ به رویا واقعیت می‌بخشد
حتما شنیده‌اید که برخی با لحن غیرممکن و نشدنی‌ای می‌گویند «با ما از پیشرفت علم حرف نزنین، وقتی نمی‌شه چیزی که توی گوشی‌های هوشمندمون می‌بینیم رو حس کنیم» این رویای به ظاهر نشدنی، اتفاقاً شدنی است و زیرساخت‌هایش نه تنها در دنیا، بلکه در ایران هم در حال انجام شدن است. 5G قرار است رویا را واقعی کند. اما شروط و اولویت‌هایی دارد که مهم‌ترین آن آزاد شدن طیف‌های فرکانسی است.
«رقیه جُدا» عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات است و از سال ۷۹ که دانشجوی فوق لیسانس بود، در مرکز تحقیقات پژوهشگاه ارتباطات مشغول به کار شد. خرداد ۹۵ یک گروه ۲۵ تا ۳۰ نفره با حضور اعضای پژوهشگاه IT، پژوهشکده امنیت و… تشکیل و پروژه طراحی نقشه راه برای 5G، کلید خورد.
هدف این بود که این فناوری به طور کامل شناسایی و با توجه به نیازهای کشور یکسری راهبرد برای دستیابی به آن استخراج شود. طی ۱۱ ماه پروژه‌های مختلف تعریف و راهبردهای رسیدن به آن مشخص شد.
چهار فاز تحقیقاتی داشتیم
برای تهیه نقشه راه یک، فروم 5G را راه انداختیم و با دعوت از نماینده نهادهایی که درگیر این پروژه هستند به بحث و تبادل نظر پرداختیم. این فروم هم‌چنان ادامه دارد تا ببینیم چطور می‌توانیم در یکی از صنایع عمودی همچون سلامت، کشاورزی و… شبکه 5G را آغاز کنیم.
«جُدا» با این توضیحات می‌گوید: در این مدت کنار تحقیقاتی که انجام شد، یکسری اپن سورس‌هایی که روی 5G کار می‌کنند را در قالب یک پروژه پایلوت یک شبکه 4G با سخت افزار اندک– برای کم کردن هزینه‌ها- راه‌اندازی کردیم تا مقدمه‌ای شود برای رسیدن به 5G. در حال حاضر از دانشگاه‌های مختلف به این شبکه متصل می‌شوند و قسمتی از کار را انجام می‌دهند. حتی در برخی مراحل هم توانسته‌اند در همان ابعاد پایلوت از 4G به سمت 5G حرکت کنند.
او افزود: این کار عملیاتی بود که در کنار کار اجرایی انجام دادیم. در زمان استخراج نقشه راه، کارفرمای ما وزارت ارتباطات بود اما برای اجرایی کردن نقشه‌ها نیاز به کافرمای دیگری داشتیم. آن زمان سازمان تنظیم مقررات وارد میدان شد و اسفندماه گذشته کل پروژه را به آن تحویل دادیم. پروژه‌ای که تعریف می‌کرد چه کسب و کارهایی می‌توانند به واسطه 5G ایجاد شوند یا پیشرفت کنند؛ اصلاً ضریب نفوذ و اثرگذاری اقتصادی این تکنولوژی در زندگی افراد چقدر است؟ پیش نیازهای رگولاتوری برای ورود این فناوری به کشور چیست؟
5G یک شبکه بی‌سیم است و بر ارائه سرویس‌های متنوع و جدید تمرکز دارد. این پژوهشگر درباره فازهای تحقیقاتی‌شان می‌گوید: فاز اول مطالعاتی بود که بیشتر به تعریف 5G و مزایای آن پرداخت و سه دسته سرویس‌های پهن باند موبایل، اینترنت اشیا، با موارد کاربرد حیاتی که این تکنولوژی می‌تواند ارائه دهد را تعریف کرد.
«جدا» خاطرنشان کرد: در فاز دوم، اثر 5G روی کسب وکارها را با استفاده از مطالعه تطبیقی بررسی کردیم. فاز سوم اثرات این شبکه روی GDP، کشاورزی و درآمد اپراتورها بود.
فاز چهارم نیز باید به جمع‌بندی می‌رسیدیم و برای پیاده‌سازی آن مصوبه می‌دادیم. در حال حاضر تمام این فازها تمام شده و مصوبه‌ها را برای تصویب به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور تحویل داده‌ایم.
اینترنت با نرخ بالا
او درباه 5G می‌گوید: این تکنولوژی در بخش پهن باند موبایل و ارائه سرویس AR و VR، قرار است اینترنت با سرعت بسیار بالا ارائه دهد. سرویس دیگر ارائه اینترنت با تاخیر کم است که انجام کارهایی نظیر جراحی از راه دور را ممکن می‌کند. این کار نیاز به نرخ بالای سرعت هم دارد اما تاخیر کم جزو واجبات اجرایی شدن آن است.
او درباره اینکه در کشور ما قرار است چه زمانی به سمت 5G برویم گفت: هر زمان که نیاز داشتیم شبکه‌ای از این خدمات را دریافت کنیم، باید به سمت 5G حرکت کنیم. در حال حاضر تمرکز دنیا روی این است که سه خدمت – موبایل دیتا، اینترنت اشیا، میشن کریتیکال- را همراه با یکدیگر ارائه کند. با 4G می‌توان تک تک این سرویس‌ها را ارائه داد اما تمام این‌ها در کنار یکدیگر قطعاً نیاز به شبکه جدید 5G دارد، زیر ساخت ثابتی که تمام این خدمات را ارائه می‌دهد.
هر کدام از کشورهای مختلف به این مسئله رویکردهای متفاوت دارند. «جدا» در این خصوص می‌گوید: تمرکز کشورهای آمریکایی بیشتر بر ارائه نرخ بالای سرعت روی تلفن‌های ثابت (با وایرلس تا درب منزل) و موبایل است. مجموعه‌هایی مانند Verizon و AT&T در حال پیاده‌سازی این بخش از 5G هستند. اروپایی‌ها اما به سمت تمرکز روی سرویس‌های قابل ارائه بر صنایع عمودی‌شان رفته‌اند و مشغول مطالعه روی این مسئله هستند که چطور 5G را وارد کارخانه‌ها کنند.
او تصریح کرد: البته باید بگویم سازمان 3GPP شبکه‌های بی‌سیم را استانداردسازی می‌کند که هنوز به شکل کامل استاندارد لازم برای شبکه 5G توسط این سازمان تایید نشده است. 3GPP سال گذشته استاندارد موبایل دیتا را به طور کامل ارائه کرد اما برای بقیه موارد باید منتظر بود. احتمالاً تا سال ۲۰۲۰ استانداردسازی شبکه‌های بی‌سیم نهایی شود.
ایران در کجای مسیر رسیدن به 5G است؟
هیچ کجا! این جواب ساده‌ای است که «جدا» به این سوال می‌دهد و در ادامه می‌گوید: قوانین را به سازمان تنظیم داده‌ایم که به صورت مصوبه به کمیسیون مربوطه ببرند اما هنوز در این خصوص ارزیابی انجام نشده است.
جدا افزود: تمرکز اصلی روی طیف فرکانسی است؛ مسئله‌ای که همیشه جای بحث داشته است. دو باند ۷۰۰ مگاهرتز و ۳،۵ گیگاهرتز به عنوان دو باند مهم در 5G مطرح هستند. باند ۷۰۰ مگاهرتز در ایران نیازمند آن است که به سرویس‌های ارتباطات سیار تخصیص داده شود و اقدامات رگولاتوری لازم برای بهره‌برداری حداکثری از باند ۳،۵ گیگاهرتز به انجام برسد.
او گفت: باید تکلیف باندها مشخص شود. ما به باندهای موج میلی متری ۲۷-۲۸ گیگاهرتز نیاز داریم چرا که بر اساس برآورد تجهیزات 5G در هر دوی این باندها قابلیت کار خواهند داشت. در حال حاضر اتحادیه اروپا روی موج میلی‌متری ۲۶ و امریکا روی موج میلی‌تری ۲۸ این تکنولوژی را پیاده‌سازی می‌کنند.
اگر تکلیف باندهای فرکانسی روشن نشود، نمی‌توانیم قدم‌های اصلی را برداریم. تا جایی که اطلاع دارم، برای آزادسازی طیف‌های فرکانسی، سازمان تنظیم مقررات باید درخواستی به مجلس ارائه دهد تا آن‌ها ورود کنند.
در حال حاضر مصارف خانگی اولویت 5G نیست
اگر بخواهیم اولین ورژن 5G را بر بستر پهن باند موبایل راه بیندازیم، باید آن را در مکان‌های شلوغ اجرایی کنیم. 5G برای استفاده فردی و مصارف خانگی خیلی در اولویت نیست. این پژوهشگر خاطرنشان کرد: 5G مخصوص مکان‌های شلوغ مانند استادیوم، مرکز خریدهای بزرگ و… است که عده زیادی با استفاده از اینترنت قرار است مثلاً فیلمی را مشاهد کنند. این کار نیاز به پهنای باند بسیار زیادی دارد که تنها 5G می‌تواند آن را مهیا کند.
او مثال جالبی در این خصوص می‌زند: «زمانی که افراد در استادیوم و با فاصله زیاد از زمین بازی مشغول تماشا هستند، می‌توانند با استفاده از اینترنت 5G تصاویر را در قالب تصاویر AR روی موبایل‌شان دریافت کنند.
برای این قسمت از کار است که به همکاری اپراتورها نیاز پیدا خواهیم کرد: اپراتورها باید در مکان‌های بزرگ مانند استادیوم‌ها و مراکز خرید، زیرساخت‌های مناسب برای استفاده از این تکنولوژی را مهیا کنند. تا الان اپراتور همراه اول برای انجام این کار پیشقدم شده تا شبکه اش را راه بیندازند. با اینکه کار هزینه‌بری است اما چون درآمدزایی خوبی دارد فکر می‌کنم اپراتورها از آن استقبال کنند.
به کمیته ناظر نیاز داریم
«جدا» معتقد است، علاوه بر تمام زیرساخت‌های مهم، باید کمیته‌ای برای نظارت بین رگولاتوری صنعت ICT (سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی) و رگولاتوری صنایع دیگر از جمله بخش صنعت و معدن، کشاورزی، سلامت، انرژی و … تشکیل شود تا در خصوص آماده‌سازی صنایع تصمیم بگیرد و تکلیف دیتاهای مختلفی که بین افراد رد و بدل میشود را مشخص کند.
پس از تشکیل این کمیته، نوبت به برداشتن قدم‌های بعدی می‌رسد. پس از آن باید صنایع عمومی را آماده کنیم. هنوز در بسیاری از کارخانه‌ها از شبکه 4G هم استفاده نمی‌کنند چرا که نیازش را احساس نکرده‌اند و اگر همین‌طور پیش برویم، صنایع در زمان همه‌گیر شدن 5G قطعاً برای استفاده از آن به مشکل برخواهند خورد.
البته این کار نشدنی نیست. جُدا می‌گوید: چطور مردم به گوشی عادت کردند؟ ورود شبکه اجتماعی تلگرام بیشتر مردم را به سمت استفاده از گوشی‌های هوشمند برد و سرویس‌هایی که در قسمت‌های دیگر ارائه شد، ترافیک را بالا برد. در 5G هم باید شرایطی ایجاد شود که افراد برای رفتن به سمت شبکه احساس نیاز کنند. احساس نیاز باعث میشود تاثیر این تکنولوژی را در کارهایی مانند کشاورزی، دامپروری، پزشکی، کسب و کارهای آنلاین و… ببینیم.
برای کاربر خانگی 4G کافیست
برخی به اشتباه فکر می‌کنند قرار است 5G در ابتدای ورودش به کشور به تک تک یوزرهای خانگی ارائه شود، اما این طور نیست. ممکن است در آینده این اتفاق رخ دهد اما الان اولویت ندارد. او اضافه کرد: 5G تنها با نرخ بالا و تعداد یوزر بالاست که معنی پیدا می‌کند، برای کاربر خانگی، در حال حاضر 4G کافیست.
سهولت زندگی با 5G به کدام سمت می‌رود؟ این نهایت کاری است که 5G انجام می‌دهد. «جُدا» با این توضیح ادامه داد: بازی‌های آنلاین از دیگر مواردی است که وقتی 5G مورد استفاده قرار بگیرد به شدت پیشرفت می‌کنند و کسب و کارهای زیادی به واسطه آن ایجاد خواهد شد. برای بازی‌های آنلاین معمولاً چند نفر با فاصله و در شبکه‌های مختلف در حال بازی هستند و تاخیر در اینترنت، حس صد در صد بازی آنلاین را به آن‌ها نمی‌دهد اما 5G تاخیرها را بسیار کاهش می‌دهد تا بازی هیجان انگیزتری را رقم بزند. این کار باعث درآمدزایی بسیار خوبی میشود.
این پژوهشگر در ادامه امکان حضور در نمایشگاه‌های مختلف دنیا به کمک 5G را توضیح داد. آن هم به شکلی که نیاز نیست فرد پایش را از خانه بیرون بگذارد: تکنولوژی 5G کمک می‌کند تمام افرادی که علاقمند به حضور در یک نمایشگاه هستند و به دلایل متعدد نمی‌توانند در آن شرکت کنند، با استفاده از تجهیزاتی که در آینده وارد دنیای تکنولوژی می‌شوند، در نمایشگاه قدم بزنند و به این واسطه یک تور مجازی اما واقعی را تجربه کنند. حتی امکان لمس تجهیزات نمایشگاه نیز برای او امکان پذیر خواهد شد.
البته در حال حاضر گوشی‌های تلفن همراهی که می‌توانند این تکنولوژی را ساپورت کنند، ۵ هزار دلار قیمت دارند و چند سال طول می‌کشد تا قیمت‌ها شکسته و این تجهیزات فراگیر شوند.
چند سال پس از کشورهای خارجی
کشورهای خارجی اعلام کرده‌اند که سال ۲۰۲۰ فناوری 5G را به مرحله اجرا در می‌آورند. «جُدا» پژوهشگر حوزه ارتباطات معتقد است ما نیز تقریباً بعد از دو سه سال می‌توانیم آن را در کشورمان اجرایی کنیم: «در حال حاضر مصوبه‌های ما در سازمان تنظیم مقررات است و بعد از تصویب و انجام کارهای اولیه، احتمالاً ما هم به سرعت مقدمات استفاده از آن را فراهم می‌کنیم.
او درباره پیشینه دست یافتن ما به تکنولوژی‌هایی از این دست گفت: ما با فاصله زیاد از دیگر کشورهای دنیا به تکنولوژی 3G دست پیدا کردیم. مسائلی مربوط به قانون‌گذاری تماس تصویری مشکلاتی ایجاد کرد که موجب این تاخیر شد. اما از آن جایی که زیرساخت‌ها مهیا شده بود، شاید با اختلاف دو سال از کشورهای دیگر 4G به ایران رسید.
جدا تصریح کرد: درباره 5G هم ماجرا به همین شکل است. اگر زیرساخت‌ها و قوانین مربوط به استفاده از آن به درستی وارد و پایه‌گذاری شود، قطعاً می‌توانیم به سرعت آن را در کشورمان اجرایی کنیم. تمرکز اصلی در دنیا روی مسئله نرخ بالاست که وزیر ارتباطات نیز بارها به آن تاکید کرده‌اند. مثلاً اگر فیلمی را ده دقیقه‌ای دانلود می‌کنیم در شبکه 5G می‌توانیم زمان دانلود را به یک دقیقه برسانیم. البته نرخ بالا، یک قطره از دریای 5G است.
"جدا" درباره تاثیر تحریم‌ها بر تحقیقات‌شان گفت: تحقیقات ما قبل از تحریم‌ها شروع شد و خیلی در این مسئله دچار مشکل نشدیم. اما ممکن است زمانی که بخواهیم این تکنولوژی را اجرایی کنیم اپراتورها برای خرید تجهیزات مورد نیازشان با مشکل رو به رو شوند.
او اضافه کرد: اولین هدف ما زمان اجرایی شدن 5G، استفاده از آن برای خدمات مربوط به سلامت است. در حال حاضر شرکت‌های بزرگ ماشین سازی برای بحث ساخت ماشین‌های خودران به این مسئله ورود کرده‌اند و فعالیت‌هایی در این زمینه دارند.
اگر بتوانیم با استفاده از 5G کارهای این چنینی را پیش ببریم، قطعاً برای استفاده از 5G در دیتای موبایل و اینترنت اشیا مشکلی نخواهیم داشت. اینکه از ابتدا بخواهیم استفاده از 5G را برای تمام کشور و حتی خانوارها اجباری کنیم، برای اپراتورها مقرون به صرفه نیست که به این کار ورود کنند. قوانین ITU می‌گوید تا جایی که قوانین 4G اجازه می‌دهد و نیاز را برطرف می‌کند، اوولویتی نیست به سمت 5G بروید.
نهادها همکاری خوبی داشتند
نهادها و دستگاه‌ها در این دو سال و نیم همکاری خوبی با اعضای این پروژه داشتند؛ اپراتور همراه اول نیز حضور خوبی داشت. او با این توضیح گفت: 5G رویا نیست، می‌تواند رویاها را نیز به حقیقت پیوند بزند. مثل برق که آمد و همه چیز را تغییر داد. ما اگر زیرساخت‌ها را به درستی پیش ببریم و اپراتورها آماده باشند برای ارائه این شبکه در کشور به مشکل برنخواهیم خورد. نیاز نیست اپراتورها برای 5G همه تجهیزات را جمع و دوباره راه اندازی کنند. با آپدیت کردن و تعویض برخی قطعات می‌توانند به سمت 5G شدن بروند.
او در پایان گفت: ما در کنار فاز تحقیقاتی‌مان پروژه‌ای به نام شبکه «خودسامان ده» تعریف کردیم. به این صورت که اگر قسمتی از شبکه ارائه دهنده اینترنت از کار افتاد، بدون دخالت بهینه ساز اپراتورها، سیستم با استفاده از الگوریتم هوش مصنوعی، خودش را ترمیم کند. ما به دنبال آن هستیم تا مانند تمام کشورهای دیگر یک شبکه واقعی 5G راه بیندازیم تا افراد بتوانند سرویسی که تولید می‌کنند را در این شبکه تست کنند.
برای این کار به بودجه قابل توجهی نیاز است، بودجه‌ای که بستری را فراهم می‌کند که سرمایه گذارها با تست کردن سرورشان در شبکه مطمئن شوند 5G تا چه میزان سودده است. در این صورت است که به محض ورود تکنولوژی 5G، سرمایه‌گذاران بنا به تجربه خوبی که از قبل داشتند، بدون تعلل برای استفاده از آن پیشقدم می‌شوند.