درست نویسی زبان فارسی در فضای مجازی
در بیست و پنجمین نشست نقد و اندیشه مطرح شد:
ذوالفقاری: مسئولان گونه نوشتاری زبان اینترنتی را تدوین کنند/ صالحی: با سرمایه گذاری بر روی زبان فارسی می توانیم برای کشور درآمد کسب کنیم / عظیم زاده: باید مرکزی برای پایش برنامه های تولیدی در حوزه زبان فارسی ایجاد شود.
بیست و پنجمین نشست نقد و اندیشه با موضوع «درست نویسی زبان فارسی در فضای مجازی» با حضور سه نفر از صاحب نظران در حوزه زبان و ادبیات فارسی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
نشست نقد و اندیشه با حضور معصومه عظیم زاده، مدیر گروه سامانه های پردازش وب و رایا زبان پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، حسن ذوالفقاری، استاد دانشگاه و مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مهدی صالحی رییس انجمن ویرایش و درست نویسی برگزار شد و کارشناسان بر این نکته تاکید کردند که با فرهنگسازی و آموزش باید به حمایت از زبان فارسی در فضای مجازی کمک کرد.
در ابتدای این جلسه حسن ذوالفقاری با بیان اینکه بیش از صدها ادیب و بزرگ به زبان فارسی نوشته اند که این نشان می دهد پشتوانه غنی در زبان فارسی وجود دارد، گفت: به همین دلیل باید نگارش های ما درست باشد تا این زبان را حفظ کنیم. بیش از ۱۱۰ میلیون نفر در دنیا به این زبان صحبت می کنند و اقوام و قومیت های ایرانی نیز به گویش های دیگر با این زبان صحبت می کنند که به عنوان زبان واسط میان این اقوام است.
آنچه در زبان محاوره جایز است در نوشتار جایز نیست
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به اینکه زبان نوشتاری در عصر حاضر شاید ۱۰۰ برابر بیشتر از گذشته استفاده می شود، گفت: به همان نسبت که میزان استفاده از نوشتار زیاد شده سواد نوشتاری مصرف کنندگان فضای مجازی کم شده، سرعت بالا رفته و دقت هم پایین آمده است.
سرعت بالا تعداد غلط های نوشتاری را زیاد کرده که با تکرار کم کم جا افتاده است. نسل جدید آنچه را در زبان محاوره جایز است در نوشتار هم به کار می برد که به زبان و خط آسیب وارد می کند.
وی با تاکید بر اینکه زبان فارسی در دوره ای با زبان عربی درآمیخته و هویت جدید پیدا کرد، افزود: این تغییرات در دوره مشروطه باعث روان نویسی، رشد و اعتلای زبان فارسی شد و در دوره جدید نیز باید بپذیریم گونه زبان پیامکی(اینترنتی) به وجود آمده که قوانین خود را دارد و نهادهای مسول باید قواعد و قوانین این گونه زبان را بنویسند.
وی با اشاره به عدم هماهنگی آموزش و پرورش با فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی خاطرنشان کرد: برای حفظ زبان فارسی اول باید کتاب های درسی ویراستاری شوند که در حال حاضر با اصول درست نویسی مطابقت ندارند. اگر نویسندگان آموزش ببینند که از واژه های بیگانه استفاده نکنند و کلمه های برابر فرهنگستان را استفاده کنند دانش آموزان چون کلمات را می بینند، آن را یاد می گیرند. دوم باید درست نویسی را از مطبوعات شروع کنیم. آمارها نشان می دهد که ۷۰ درصد جمله های مطبوعاتی یک غلط املایی دارد و در نامه های اداری وضع بدتر است و اگر چشم یک غلط را ببیند در حافظه می ماند.
زبان فارسی در فضای مجازی رها شده است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه همه نهادها باید مسوول باشند، گفت: در کشور ما همه نهادها همیشه در بحث بایدها هستند و همیشه راجع به مسائل صحبت می کنند و به خود مسئله و حل آن کار ندارند و با همین روش بحث زبان فارسی را در فضای مجازی رها کرده ایم.
ذوالفقاری با اشاره به اینکه هنوز در کشور موفق نشده ایم یک نرم افزار مناسب برای ویراستاری بر روی تلفن های همراه برای استفاده عموم معرفی کنیم، ادامه داد: فرهنگستان تا حد زیادی کار خود را انجام داده است ولی قدرت اجرایی لازم را ندارد که افزونه های ویراستاری در صدا و سیما برای فرهنگسازی معرفی شوند یا ادارات الزام به استفاده از آن داشته باشند.
عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه اولین مشکل زبان فارسی این است که نهادهای مسئول کارهای موازی زیادی انجام می دهند و تصمیم گیرنده واحد وجود ندارد که بتواند شرکت های فعال را گرد آورد، اظهار کرد: با حل مشکل اول، دومین مساله این است که باید با فرهنگسازی گرایش مثبت به اهمیت زیان فارسی را در میان مردم به وجود آورد.
میلیون ها کاربر فضای مجازی می توانند زبان فارسی را نجات دهند
استاد دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: صدا و سیما به عنوان پر مخاطب ترین رسانه کشور اگر در کنار سایر برنامه های خود بتواند شاهنامه را به عنوان یک سند معتبر زبان فارسی معرفی کند قدم بزرگی در بعد آموزشی برداشته است.
ذوالفقاری با تاکید بر اینکه شرکت های دانش بنیان و انجمن های فعال در حوزه ادبیات و زبان فارسی باید از طرف دولت حمایت شوند، گفت: این انجمن ها می توانند با جامعه ارتباط داشته باشند.
وی افزود: سازمان هایی مانند برنامه و بودجه باید برنامه کلانی را تعریف و برای آن برنامه ریزی کنند و سازمان ها و نهادها یافته های خود را در جا تجمیع کنند و یک نهاد قدرتمند این برنامه را ابلاغ و بر اجرای آن نظارت داشته باشد.
عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه امید زیادی به بخش خصوصی دارد، گفت: این بخش با کمک ۵۰ میلیون کاربر فضای مجازی می تواند فعالان زبان فارسی را با به صورت خودجوش و بدون بودجه مصوب شناسایی کند و با کمک آنها این فضا را نجات دهد.
سرکوب علوم انسانی وضعیت فعلی زبان فارسی را به وجود آورده است
مهدی صالحی رییس انجمن ویرایش و درست نویسی با اشاره به اینکه زبان فارسی در فضای واقعی هم رها شده است و در این وضعیتی که هستیم زبان فارسی حاضر غایب است، گفت: در واقع وقتی فضای مجازی وارد کشور ما شد زیر پوست جامعه را نمایان می کند، یعنی آدمها می گویند این فضا صاحبی ندارد و باطن خودشان را نشان می دهند.
صالحی با بیان اینکه سرکوب و بایکوت علوم انسانی در سال های گذشته باعث وضعیت فعلی خط و زبان فارسی است، ادامه داد: نتیجه سال ها خطا، امروز در فضای مجازی خود را نشان می دهد. استاتید در سال های گذشته از وضعیت زبان فارسی ابراز نگرانی کرده بودند ولی نتیجه ای نداشت.
وی با تاکید بر آمار یونسکو که بیش از ۷۰۰۰ زبان زنده در معرض انقراض قرار دارند، افزود: خطای بزرگی است که بگوییم زبان فارسی در خطر فراموشی نیست و وضعیت آن را خوب و مناسب ارزیابی کنیم، در حالی که مرکز پژوهش های صدا و سیما اعلام کرده که مجریان این سازمان تنها از ۲۰۰ واژه برای ارتباط با مخاطبان استفاده می کنند و این زنگ خطر پوک شدن و از درون پوسیدن زبان فارسی است.
رییس انجمن ویرایش و درست نویسی، فضای مجازی را محل بروز خطاهای راهبردی مدیران کشور دانست و گفت: نتیجه توسعه نامتوازن و بی اهمیتی به علوم انسانی باعث تخریب زبان فارسی شده است. در تمام کشورها برای ترویج ادبیات و علوم انسانی سرمایه گذاری وسیعی می شود، مدیران کشور ما چه اندازه برای پختگی زبان فارسی تلاش کرده اند ؟
وی افزود: در کشورهای دیگر مردم بر روی زبان خود تعصب دارند ولی در کشور ما حتی استاتید هم به زبان فارسی بی اعتنایی می کنند و این بی اهمیتی در شورای انقلاب فرهنگی هم دیده می شود که چهار سال است « سند راهبردی ادبیات فارسی در فضای مجازی» پشت درهای بسته آن مانده است.
زنگ خطر از جایی است که زبان فضای مجازی الگوی فضای حقیقی می شود
صالحی با بیان اینکه نگرانی در مورد مراتب زبانی در فضای مجازی مطرح نیست، بلکه زنگ خطر از جایی زده می شود که زبان فضای مجازی الگوی فضای حقیقی می شود، گفت: این یک خطای راهبردی توسعه نامتوازن است که فضا را دو قطبی و عام و خاص می کند و اگر زبان را هم از دست مردم خارج کنیم خطرناک است.
وی ادامه داد: باید فضای مجازی را فراتر از شبکه های اجتماعی دید. بخشی از آن اتوماسیون اداری، فونت های طراحی شده فارسی و سایت های پر از غلط املایی سازمان های دولتی است که هیچ کس هم پاسخگوی آن نیستند.
این فعال زبان و ادبیات فارسی با اشاره به اینکه در ادارات شیوه نوشتن نامه اداری وجود ندارد و هر مدیری به طور سلیقه ای عمل می کند، تصریح کرد: در کشور هنوز برای کاربر عمومی زبان فارسی صفحه کلید هم طراحی نشده است و آنچه استفاده می شود صفحه کلید عربی است که گوگل آن را طراحی کرده است و با این روش در پنچ سال آینده این گوگل است که به کاربر فارسی
می گوید چه واژه و جمله ای برای استفاده درست است.
صالحی با اشاره به منسوخ شدن برنامه زرنگار و جایگزینی وورد(word) به جای آن، افزود: با برنامه هایی که در کشور انجام می شود، سرمایه های ملی از بین می رود و هیچ برنامه ویراستاری به مرحله تجاری سازی نمی رسد.
می توانیم از ادبیات برای کشور ارز آوری کنیم
رییس انجمن ویرایش و درست نویسی با بیان اینکه مرکزی برای رصد زبان فارسی در شبکه های مجازی نداریم یا اگر هم داریم گزارشی از آن منتشر نمی شود، گفت: باید برای برنامه تلگرام یک ربات درست نویسی نوشته شود و صفحه کلیدی طراحی کنیم که بتواند معادل فارسی واژه های فرانسوی را پیشنهاد بدهد یا ضرب المثل هایی را به کاربر پیشنهاد کند.
وی با اشاره به اینکه ۱۶۰ میلیون فارسی زبان در خارج از کشور مشتری بالفعل هستند، افزود: در فضای مجازی بیکرانه ای در اختیار داریم که می توانیم از ادبیات برای کشور ارز آوری کنیم. راه اندازی مدرسه فارسی یکی از ساده ترین این راه ها است.
صالحی با بیان اینکه دولت به سدی در برابر تحول، کارآفرینی و ارزش آفرینی تبدیل شده است، گفت: سال ها است که فرهنگستان زبان فارسی راه اندازی شده است و با عوض شدن مدیران بودجه کم و زیاد می شود و وابستگی زبان به بودجه باعث حکومتی شدن فضا می شود.
وی با اشاره به اینکه باید مرکز مشترکی با حضور اساتید برای گردآوردن فعالان زبان فارسی به وجود بیاید، افزود: سرمایه معنوی زیادی در فرهنگستان وجود دارد که باید آزادسازی شود تا در دسترس همه فعالان بخش خصوصی قرار گیرد.در حال حاضر محتواهای بسیار خوبی مانند ورد نت، واژگان و … توسط بخش خصوصی تولید می شود ولی به دلیل عدم حمایت، تجاری سازی نمی شوند.
رییس انجمن ویرایش و درست نویسی با تاکید بر اینکه می توان با برگزاری یک همایش فعالان زبان فارسی را شناسایی کرد، گفت: نمونه این مرکز برای ویراستاران راه اندازی شده و در حال حاضر ۱۰۰ شرکت فعال شناسایی شده اند که با یک حمایت فنی، می توان آنها را توسط یک شتابدهنده در کنار هم قرار داد تا کسب و کارهایی در فضای مجازی برای حمایت از زبان فارسی راه اندازی شود.
نهادی برای ارزیابی محصولات تولیدی وجود ندارد
اکرم عظیم زاده ، مدیر گروه سامانه های پردازش وب و رایا زبان پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به خدمات این مرکز از سال ۸۰ تاکنون گفت: پژوهشگاه در جهت توسعه زبان فارسی همیشه پیشرو بوده است و دغدغه این حوزه را داشته است. در سال های اخیر طرح جویشگر فارسی را دنبال کرده ایم و بخشی از زیر ساخت های زبان فارسی توسعه پیدا کرد.
وی افزود: سال گذشته ماموریت پیدا کرده ایم که برای خط و زبان فارسی برنامه عملیاتی تدوین کنیم که بر اساس آن چهارکارگروه با حضور معاونت های وزارت تشکیل داده ایم و مرحله به مرحله نتایج آن اعلام می شد ولی مشارکت همه معاونت ها به یک اندازه نبود و برنامه به مرحله تصویب نرسید.
عظیم زاده با تاکید بر اینکه در برنامه عملیاتی اکوسیستم بازیگران این حوزه دیده شده، گفت: سعی کردیم همه فعالان این حوزه را در کنار یکدیگر جمع کنیم و در هسته آن فناوری دیده شد که در لایه ابزارها و دادگان به خدمات و محصولاتی که می توان در حوزه زبان فارسی تولید کرد، تمرکز دارد.
مدیر گروه سامانه های پردازش وب و رایا زبان پژوهشگاه با بیان اینکه پس از آن به بحث واحدهای پشتیبان و زیر ساختی وارد شدیم که برای انتشار محصولات تولیدی فعالیت داشته باشند، تصریح کرد: در این حوزه بحث های حقوقی، استاندارد ها و زیر ساخت های ارزیابی مطرح می شود که در حوزه ارزیابی در حال حاضر مشکل وجود دارد و محصولات تولیدی از طرف هیچ نهادی ارزیابی نشده و در دسترس مصرف کننده هم قرار دارد. اگر این ارزیابی انجام شود محصولات با کیفیت معرفی می شوند و به توسعه بازار سرعت می دهیم.
عظیمی نژاد با اشاره اینکه فناوری کمک می کند تا بدانیم محصول چگونه تولید شود و چگونه مورد استفاده قرار بگیرد، گفت: نقش فناوری در کنار الزامات فرهنگی و فرهنگسازی این است که محصول به شکل درست تولید شود و ابزارهایی مانند خطا یاب ها در کنار آن قرار بگیرد.
وی افزود: فناوری می تواند در اصلاح و باز فرآیند محصول هم نقش داشته باشد به طور مثال نرم افزارهایی تولید شده اند که گفتار را به نوشتار تبدیل می کنند و حتی نوشتار غیر رسمی را به رسمی تبدیل می کند و فناوری می تواند کمک کند خطاهای شکل محاوره ای با ایجاد پیکره های زبانی و ابزارهای مناسب به متون قابل قبول تبدیل شوند.
معرفی محصول بومی به بازار به کمک فناوری
مدیر گروه سامانه های پردازش وب و رایا زبان پژوهشگاه ارتباطات با بیان اینکه برای مخاطب عام زبان فارسی در تعامل فرد به فرد دغدغه ای نداریم ولی برای افرادی که صفحات اجتماعی و تاثیر گذار دارند باید فرهنگسازی کرد، گفت: مشکل اینجا است که اول در کشور ما فناوری آمده و حالا ما می خواهیم برای استفاده از آن فرهنگسازی کنیم و خدمات بومی سال ها طول می کشد تا بتواند در این حوزه موفق شود.
عظیم زاده با اشاره به نبودن مرکزی برای پایش و ارزیابی برنامه های تولیدی در حوزه زبان فارسی تصریح کرد: اگر چنین مرکزی تشکیل شود می تواند پس از بررسی و آزمایش، برنامه ها را برای استفاده به مردم معرفی کرد. فرصتی که فناوری در اختیار ما قرارداده است این است که محصولات بومی را به بازار معرفی کنیم، به طور مثال برنامه ویراست یار الان فعال است و از طریق کروم نصب می شود ولی هیچ اطلاع رسانی در مورد آن انجام نشده و در این حوزه ضعف داریم.
وی ادامه داد: در جهان فناورهای گفتاری رو به رشد هستند و دستیارهای هوشمند پیشرفت زیادی دارند و در این حوزه ما می توانیم کمک کنیم این بازار بومی شکل بگیرد و شرکت های داخلی به این سمت حرکت کنند. البته باید زیرساخت های حمایتی برای روی آوردن این شرکتها به این جهت شکل بگیرد که یک اقدام پیشگیرانه است.
مدیر گروه سامانه های پردازش وب و رایا زبان پژوهشگاه ارتباطات با تاکید بر اینکه وب سایتی برای شناسایی فعالان حوزه زبان فارسی در این مرکز راه اندازی شده است، گفت: جلساتی با این فعالان برگزار شد تا بدانیم چه کارهای انجام شده ولی برای اینکه هم افزایی لازم به وجود بیاید نیاز به حمایت بخش های مختلف هست.
وی تصریح کرد: پژوهشگاه اولین پیمایش فعالان حوزه خط و زبان فارسی و محصولات و خدمات آنها را انجام داده که اطلاعات آن در سایت www. pclp.itrc.ac.ir قابل مشاهده است و فعالان این حوزه می توانند با مراجعه به این سایت ضمن ثبت نام، اطلاعات موجود را اصلاح و تکمیل کنند.
عظیم زاده در پایان گفت: تمام نهادهای مسوول که بودجه و هزینه دریافت می کنند باید به این موضوع حساس باشند و برای آن فرهنگسازی کنند.