صفر تا صد «ناهید»
هر چقدر هم درباره برابری توانایی‌های مرد و زن در عرصه‌های مختلف روشنگری کنیم، باز هم این نگاه –هر قدر اندک- در بطن جامعه وجود دارد که خانم‌ها شاید نتوانند از عهده برخی کارها، برآیند. مریم موسوی، مدیر پروژه ماهواره ناهید ۱ روبه‌روی ما نشست و از زیر و بم این پروژه مهم ملی گفت؛ ماهواره‌ای که سه سال قبل کار ساختش به اتمام رسید و قرار است آخر امسال پرتاب شود.
موسوی را در یکی از کارگاه‌هایی که پژوهشگاه فضایی ایران برای آشنایی خبرنگاران با مسائل مربوط به ماهواره و فضا برگزار کرده بود دیدم. آمده بود مانند ما در کلاس نشسته بود و درس گوش می‌داد. کمی که گذشت فهمیدم او مدیر پروژه ناهید ۱ است، برای مصاحبه تعلل نکردم. ماحصل گپ کوتاه من و موسوی شد مصاحبه‌ای که در ادامه می‌خوانید. از دنیای شخصی او شروع کردیم و رسیدیم به همه‌چیز «درباره ناهید».
کیف و لذت ساخت ماهواره یک‌طرف و سختی‌اش طرف دیگر است. موسوی می‌گوید لذتی که الآن می‌برم در همان سختی‌ها نهفته است. شاید اگر سختی‌ها نبود، کیف زیادی هم نداشت. مدیر پروژه طراحی و ساخت ناهید یک دراین‌باره می‌گوید: واقعیتی که قبول دارم و همیشه از آن می‌گویم این است که جامعه ما هنوز آن‌قدر پذیرا نیست که خانمی در کارهای فنی و مهندسی مسئولیت داشته باشد. یک خانم برای این‌که بتواند توانمندی خود را نشان بدهد نیاز به تلاش مضاعفی نسبت به آقایان دارد.
اما یک مسئله دیگر نیز وجود دارد که موسوی به‌خوبی به آن اشاره می‌کند: خوشبختانه سیاست‌های مدیریتی در حوزه فضایی کشور به‌خصوص پژوهشگاه فضایی ایران طوری تغییر کرده که هنگام قضاوت توانمندی یک فرد به‌عنوان کارشناس، کسی به جنسیت او توجه نمی‌کند. من در دو سه سال اخیر چالشی در خصوص نگاه جنسیتی احساس نکردم.
موسوی هم مانند دیگر زنان جامعه یک سری مسئولیت‌ها دارد که به اذغان خودش گاهی اوقات خیلی شسته و رفته از عهده آنها برنمی‌آید. البته این مسئله چالشی هم برایش ایجاد نکرده است: می‌دانم نسبت به متوسط جامعه شاید من آن‌جور که باید، نمی‌رسم برای زندگی شخصی‌ام وقت بگذارم اما خوشبختانه همسرم کاملاً این مسئله را می‌داند و از آنجا که با من هم‌رشته بوده، چالش جدی نداشته‌ایم.
از زندگی شخصی موسوی که فاصله بگیریم، می‌رسیم به زندگی کاری‌اش؛ حیطه‌ای که میزان سنجش جذابیت و سختی‌اش کار ساده‌ای نیست. مدیر پروژه طراحی ماهواره ناهید ۱ حدود ۱۷ سال سابقه کار مرتبط در پژوهشگاه‌های مختلف کشور داشته و ۸ سال است در پژوهشگاه فضایی ایران مشغول به کار است.
او درباره ماهواره مخابراتی-تحقیقاتی ناهید ۱ می‌گوید: به این ماهواره مخابراتی می‌گوییم چرا که از طریق لینک‌های مخابراتی، بین زمین و ماهواره ارتباط برقرار می‌کند، تحقیقاتی می‌گوییم چرا که برخی فناوری‌هایی که کاملاً به آنها مسلط نشده‌ایم و در مسیر توسعه آنها هستیم را روی این ماهواره به آزمون می‌گذاریم.
برای این‌که بدانیم ناهید ۱ چرا طراحی شد باید به کمی عقب‌تر برگردیم، به هدفی که از ساخت این ماهواره دنبال می‌شد. موسوی توضیحات خوبی دراین‌باره می‌دهد: هدف اصلی این است که ما نیز مانند بقیه کشورهایی که در زمینه فضایی توسعه بیشتری یافته‌اند، بتوانیم در مدار ژئو (مدار زمین‌آهنگ) یک ماهواره مخابراتی داشته باشیم.
وی درباره مدار ژئو می‌گوید: سرعت ماهواره‌ای که در مدار ژئو حرکت می‌کند، مانند سرعت حرکت زمین است و از دید ناظر روی زمین، انگار ماهواره ثابت ایستاده و اگر از فضا، سیگنالی مخابره شود نیاز نیست ایستگاه زمینی عوض شود. به عبارت ساده‌تر یک‌بار دیش ماهواره تنظیم میشود و از آن به بعد سیگنال‌ها را می‌گیرد. مادامی‌که عمر عملیاتی ماهواره ادامه داشته باشد، سیگنال آن ماهواره روی زمین دریافت خواهد شد.
قرار گرفتن ماهواره در مدار ژئو اتفاق بزرگی است و شاید به همین دلیل دست نیافتی به نظر برسد؛ اما موسوی امید زیادی به ناهید ۱ و ماهواره‌های دیگری دارد که با هدف قرار گرفتن در مدار ژئو طراحی و ساخته شده‌اند: ما برای رسیدن به این هدف خیلی هنوز کار داریم چرا که موفقیت در این زمینه نیاز به فناوری و زیرساخت مناسب دارد که فعلا در کشور ما وجود ندارد. واقعیت این است؛ اما نگاه تخصصی می‌گوید باید برای رسیدن به این هدف برنامه‌ریزی و نقشه راه طراحی کنیم.
او درباره نقشه راه ساخت ماهواره مخابراتی گفت: همواره نقشه راه در کشور وجود داشته و در برهه‌های زمانی مختلف بازنگری و اصلاح شده است. این نقشه راه آخرین مرتبه در سال ۹۳ بر اساس داشته‌های فعلی و نیازهای کشور مورد مطالعه و بازنگری قرار گرفت، طراحی و ساخت ماهواره ناهید گام اولی بود که در این نقشه هدف‌گذاری شد.
موسوی معتقد است گام اول ناهید ۱ -روی زمین – با موفقیت پشت سر گذاشته شده است. گام دوم هم ناهید ۲ است که می‌توان آن را مدل پیشرفته‌تر ناهید ۱ نامید. جرم ناهید یک، ۵۰ کیلوگرم و ابعادش یک مکعب مستطیل (۸۰*۷۰*۶۰) است. ناهید ۲ کمی بزرگ‌تر و جرمش حدود دو برابر ناهید ۱ است.
او درباره حضورش در ناهید ۲ گفت: من شخصا در این پروژه حضور ندارم اما دستاوردهای ناهید ۱ در مراحل ساخت و عملیاتی شدن این پروژه نقش دارند. در واقع پروژه‌ها وابسته به شخص نیستند و ماهیت خودشان است که پروژه بعدی را به خودشان وابسته می‌کند.
ماهواره ناهید ۱ برای انجام چند مأموریت طراحی شد که موسوی خیلی ساده آنها را این‌طور توضیح می‌دهد: یکی از مأموریت‌های اصلی که برای ناهید ۱ در نظر گرفته شده، صفحات خورشیدی بازشونده است. زمانی که ماهواره در مدار قرار می‌گیرد برای تأمین انرژی مورد نیازش، باید از خورشید تغذیه کند. سلول‌های خورشیدی روی بدنه ماهواره نصب شده و از طریق خورشید شارژ می‌شوند.
پرتابگری که ماهواره را پرتاب می‌کند محفظه‌ای دارد که برای ابعاد ماهواره محدودیت ایجاد می‌کند. گاهی اوقات محفظه آن‌قدر بزرگ نیست که بتواند پنل‌های خورشیدی را در خود جای دهد.
او با اشاره به این‌که در مورد ماهواره ناهید ۱ این محدودیت وجود نداشته است، افزود: پنل‌هایی که روی بدنه ناهید ۱ نصب شده کاملاً پاسخگوی نیاز تأمین توان ماهواره است و نیازی به پنل بازشونده نداشته اما پنل را روی ناهید نصب کردیم تا این تکنولوژی را در فضا تست کنیم. زمانی که ماهواره در مدار قرار می‌گیرد پنل باز میشود. فرآیند باز شدن پنل‌ها، مکانیزمی است که باید در کشور توسعه پیدا کند.
وی در ادامه مأموریت‌های ناهید گفت: ماهواره‌هایی که در مدار ژئو قرار می‌گیرند برای این که بتوانند اطلاعات و داده (از قبیل صوت و تصویر) را به زمین مخابره کنند، از لینک مخابراتی ku استفاده می‌کنند. یکی از فناوری‌هایی که ما برای طراحی و ساخت ماهواره در مدار ژئو نیاز داریم این است که در لینک مخابراتی ku خبره شده باشیم.
به همین دلیل روی ماهواره ناهید لینک مخابراتی ku را در نظر گرفته‌ایم. البته نرخ بالایی برای آن در نظر نگرفته‌ایم چراکه نیاز است در این فناوری گام‌به‌گام باید بهبود پیدا کنیم.
مأموریت بعدی ناهید ۱ تعیین و کنترل وضعیت و اهمیت آن در فضاست: اجرامی که در فضا قرار می‌گیرند حالت شناوری دارند و درجه آزادی در همه طرفشان وجود دارد، برای این‌که در وضعیت درستی قرار بگیرد باید وضعیت ماهواره کنترل شود و این مسئله به مکانیزمی نیاز دارد که در ناهید ۱ گنجانده شده است.
جالب است بدانید هر سه مأموریت تعیین و کنترل سه محوره، مکانیزم پنل‌های خورشیدی و برقراری ارتباط در باند مخابراتی ku برای اولین بار در کشور روی ماهواره ناهید پیاده‌سازی شده است.
پروژه‌های ماهواره‌ای بر اساس سیاست‌های مدیریتی، فنی و فناوری‌های روز دنیا ممکن است تغییراتی داشته باشد. ماهواره ناهید نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. مدیر این پروژه می‌گوید: بعد از تحقیقات اولیه حدود ۲۳ ماه زمان برد که مدل مهندسی، کیفی و آماده پرتاب ناهید ۱ طراحی و ساخته شود. کار طراحی و ساخت از ۹۴ آغاز و بهمن ۹۵ به اتمام رسید و رئیس‌جمهوری آن را رونمایی کرد، از آن زمان آماده پرتاب است.
سه سال از اتمام این پروژه گذشته و هنوز پرتاب نشده است. دلیل این تأخیر هم فرآیند، دریافت مجوز و هماهنگی با ارگان‌های داخلی و بین‌المللی است. موسوی در پایان با اشاره به این نکته گفت: برای پرتاب ماهواره نیاز به هماهنگی با ارگان‌های خاص داخلی و بین‌المللی است که درباره ناهید ۱ این روال انجام شده است.
ضمن این‌که آزمون‌های کارکردی و محیطی شامل خلأ حرارتی و مجموعه آزمون‌های ارتعاشی بسته باتری جدید مدل پروازی ماهواره ناهید ۱ با نظارت سازمان فضایی ایران انجام شد و کارکرد آن مورد تائید قرار گرفت، امیدوارم امسال این ماهواره در مدار قرار بگیرد و شاهد موفقیت آن باشیم.