مرکز ملی فضای مجازی: شبکه ملی اطلاعات معماری برای ارزیابی ندارد
بیش از یک دهه از راه‌اندازی طرحی به نام اینترنت ملی که بعدها به نام شبکه ملی اطلاعات تغییر نام داد می‌گذرد ولی همچنان در مورد بود یا نبود این شبکه در کشور بحث‌های گوناگونی مطرح است. حالا این شبکه به مناقشه‌ای حل نشده بین وزارت ارتباطات به عنوان مجری راه‌اندازی زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات و مرکز ملی فضای مجازی به عنوان ناظرا ین پروژه تبدیل شده است.
درحالی که محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم ۳ فاز این شبکه را قبل از اینکه به دفتر ریاست جمهوری نقل مکان کند افتتاح کرد و محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم هم تاکنون چندین پروژه را در راستای توسعه این شبکه کلید زده است؛ اما همچنان اعضای مرکز ملی فضای مجازی و گروهی از نمایندگان مجلس بر این باورند که شبکه ملی اطلاعات بر اساس آنچه سند تبیین الزامات این شبکه تعیین کرده، راه‌اندازی نشده است.
عباس آسوشه، معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی، در گفت‌وگو با پیوست دلیل نرسیدن وزارت ارتباطات و این مرکز به یک تفاهم مشترک بر سر راه‌اندازی این شبکه را به ساختارهای سنتی و آشنا نبودن بدنه این وزارتخانه با چیستی شبکه ملی اطلاعات بر اساس سند تبیین الزامات ارتباط می‌دهد. همچنین آسوشه مشکل فعلی در شبکه ملی اطلاعات را نداشتن معماری برای آن می‌داند که همین امر هم باعث شده تا این مرکز امکان ارزیابی پیشروی این شبکه را نداشته باشد.
از ادعای وزارت ارتباطات تا ادعای مرکز ملی فضای مجازی
در یک ماه گذشته اظهارت وزیر ارتباطات در مورد راه‌اندازی ۸۰ درصدی زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات براساس وظایف این نهاد مورد انتقاد مرکز ملی فضای مجازی قرار گرفته است. وزیر ارتباطات و معاونان او در سازمان فناوری اطلاعات و شرکت ارتباطات زیرساخت در گفت‌وگوهای مختلف در چند هفته اخیر اعلام کرده‌اند که آنها با تامین زیرساخت‌ها، ۸۰ درصد پروژه شبکه ملی اطلاعات را عملیاتی کرده‌اند و نمی‌توانند پاسخگوی سایر نهادها و سازمان‌هایی که وظیفه تامین خدمات و محتوا برای شبکه ملی اطلاعات را دارند، باشند. به باور مدیران وزارت ارتباطات تفاسیر متفاوت از مفهوم شبکه ملی اطلاعات باعث این اختلاف نظرها در مورد راه‌اندزی این شبکه شده است.
معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی اما می‌گوید که شبکه ملی اطلاعات طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی و همچنین سند تبیین الزمات شبکه ملی اطلاعات یک تعریف مشخص دارد که تا کنون وزارت ارتباطات براساس این تعریف قدم بر نداشته است. به گفته عباس آسوشه شبکه ملی اطلاعات به معنی زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور است. او تاکید می‌کند که اگر براساس اظهارات وزارت ارتباطات ۸۰ درصد زیرساخت‌های این شبکه راه‌اندازی شده پس چرا همچنان ۹۵ درصد ترافیک جست‌وجوی کشور از طریق گوگل انجام میشود و از سوی دیگربیش از ۹۰ درصد پیام‌ها کاربران از طریق تلگرام و واتس‌اپ رد و بدل میشود.
آسوشه می‌گوید: «در سند تبیین شبکه ملی اطلاعات در ۱۱ صفحه شش محور مهم این شبکه توضیح داده شده و هیچ ابهامی در این زمینه وجود ندارد. وزارت ارتباطات می‌گوید زیرساخت ایجاد شده، محتوا نداریم؛ اتفاقاً من می‌گویم محتوا داریم اما داخل شبکه نیست.»
او ارائه خدمات جستوجو و پیام‌رسان را جزیی از زیرساخت شبکه ملی اطلاعات می‌داند و توضیح می‌دهد:«در سند الزامات بخشی به نام خدمات وجود دارد. منظور از این خدمات هم خدمات شبکه است نه خدمات محتوایی. در بخش خدمات چهار دسته خدمت برای شبکه ملی اطلاعات در نظر گرفته شده است. خدمت اول، خدمات پایه کاربردی مانند موتور جستوجو، پیام‌رسان، نقشه و ایمیل است.» او ادامه داد: «ممکن است بپرسید موتور جستوجو یک خدمت شبکه‌ای است یا محتوایی؟ من می‌گویم خدمتی است که محتوا در آن رد و بدل میشود و این را قسمتی از زیرساخت ارتباطی کشور بر اساس همین سند می‌دانیم. پس وقتی موتور جستوجو بومی نداریم که جزء مهم و اصلی زیرساخت شبکه ملی اطلاعات است، چگونه به گفته وزارت ارتباطات ۸۰ درصد زیرساخت این شبکه راه‌اندازی شده است.»
براساس اظهارات آسوشه هر کاربری وقتی وارد فضای مجازی می شود اولین اقدامی که انجام می دهد جستوجو در شبکه است یعنی موتور جستوجو اولین سرویسی است که یک زیرساخت ارتباطی باید ارائه کند.
۸۰ درصد از کجا آمده است؟
مدیران وزارت ارتباطات و مسولان درگیر اجرای پروژه شبکه ملی اطلاعات می‌گویند که با تهیه گزارشی دقیق جزییات مراحل مختلف آماده شدن زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات را به مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرده‌اند.
در همین زمینه بهزاد اکبری، عضو هیات عامل سازمان فناوری اطلاعات به پیوست می‌گوید: « امسال گزارشی را آقای جهرمی به مرکز ملی فضای مجازی ارسال کردند که این گزارش شامل مجموعه اقدامات و دستاوردهای شبکه ملی اطلاعات بر اساس سند تببین، از زمان شروع به کار دولت دوازدهم تا اسفندماه سال ۹۷ بود. این گزارش به ازای تک‌تک بندهای سند تبیین تهیه شده بود؛ یعنی اینکه مثلاً بر اساس بند ۴-۱- ۱ این سند، چه اقداماتی انجام شده، وضعیت فعلی اجرای بند به چه صورتی است و چه دستاوردهایی نیز حاصل شده است. در نهایت هم یک ارزیابی داشتیم که این بند از سند چند درصد تحقق پیدا کرده است.»
براساس اظهارت او ۸۰ درصدی که اعلام میشود، یک درصد کلی برای همه بندهای سند است. اکبری تاکید می‌کند که برخی از بندها به صورت صد در صدی تحقق پیدا کرده و برخی بندها تنها ۶۰ درصد محقق شده‌اند.
او مشکل ارزیابی پیشروی شبکه ملی اطلاعات را کلی بودن بندهای سند تبین الزامات این شبکه می‌داند و توضیح می‌دهد: «وقتی شما سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات را مطالعه می‌کنید، علاوه بر اینکه برخی بندهای آن کلی است شاخص‌های مشخص و واحدی هم برای ارزیابی هر بند آن در نظر گرفته نشده است. ما انتظار داریم که مرکز ملی فضای مجازی این شاخص‌ها را تهیه و به ما ابلاغ کند تا ما هم بر اساس آن روند پیشروی هر بند را اندازه‌گیری و اعلام کنیم.» براساس اظهارت اکبری آنها برای کمک به ارزیابی پیشروی شبکه ملی اطلاعات معماری این شبکه را نیز در اختیار مرکز ملی فضای مجازی گذاشته‌اند.
اما این ادعای اکبری از سوی معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی، قابل پذیرش نیست. عباس آسوشه ارسال هرگونه سندی مربوط به معماری شبکه ملی اطلاعات به این مرکز را رد می‌کند و به پیوست می‌گوید: «اگر معماری شبکه آماده و به مرکز ارسال شده، پس طبق نظر مقام معظم رهبری باید این طرح در شورای عالی مصوب شود که این اتفاق تا کنون رخ نداده است.»
او ادامه می‌دهد: «وقتی از آنها می‌پرسیم ۸۰ درصد از کجا آمده اعلام کرده‌اند که کار نخبگی انجام داده‌اند و در نهایت هم این درصد را جمع کرده و به عدد ۸۰ رسیده‌اند. حضرت آقا گفته‌اند شورا و مرکز ملی فضای مجازی ناظر کلیه پروژه‌های کلان در فضای مجازی کشور هستند. اما هر وقت از وزارت ارتباطات گزارش خواسته‌ایم، اعلام کرده‌اند که ما گزارش را به شورا می‌دهیم نه مرکز ملی.» آسوشه تاکید می‌کند که تا وقتی طرح معماری از شبکه ملی اطلاعات وجود نداشته باشد در نظر گرفتن شاخص برای این شبکه از سمت مرکز ملی کار ساده‌ای نیست.
مرکز ملی به دنبال طراحی معماری شبکه ملی اطلاعات
اعضای مرکز ملی فضای مجازی بعد از به نتیجه نرسیدن در مورد دریافت یک معماری از شبکه ملی اطلاعات حالا خودشان به فکر طراحی معماری این شبکه افتاده‌اند تا براساس آن ارزیابی پیشروی آن هم ساده شود. عباس آسوشه در مورد این تصمیم مرکز ملی فضای مجازی به پیوست می‌گوید: «ما قرار نیست شبکه را طراحی کنیم، قرار است برای شبکه یک معماری ارائه دهیم. معماری قبل از طراحی است و به دم و دستگاه وزارت ارتباطات با آن بزرگی نیاز ندارد. معماری به معنی نقشه کلان است و قرار نیست ما چیزی را دوباره اجرا کنیم.
او تاکید می‌کند که اگر روزی این معماری از سمت مرکز ملی فضای مجازی تهیه شد، باید روی آن با وزارت ارتباطات به توافق برسند.
آسوشه مشکل نرسیدن مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات به یک مفهوم مشترک از شبکه ملی اطلاعات را در ساختار قدیمی وزارت ارتباطات و عدم آموزش نیروی انسانی این وزارتخانه در مورد این شبکه ارتباط و توضیح می‌دهد: «برای رسیدن به یک مفهوم مشترک اولین کاری که باید انجام شود درست کردن این ساختار و آموزش نیروی انسانی است. اگر کارشناس من درک درستی از شبکه ملی اطلاعات پیدا کند، کاری را که وزیر باید با کلی سختی از سطح بالا انجام دهد همین کارشناس به درستی انجام می‌دهد.»
با توضیحات معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی به نظر می‌رسد تا زمانی که میوه رشد و توسعه پیام‌رسان و جست‌وجوگر بومی روی این شبکه به بار ننشیند پس شبکه ملی اطلاعاتی هم از دید معترضان به وزارت ارتباطات در اجرای این شبکه وجود ندارد.