واقعیت پیش رفتن یا نرفتن شبکه ملی اطلاعات چیست؟!
شبکه ملی اطلاعات در حالی به یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ارتباطی کشور تبدیل شده که مرکز ملی فضای مجازی، تحقق ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات را قبول ندارد و آمار اعلام‌شده توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را رد می‌کند.
اساس شبکه ملی اطلاعات از سال 1384 با عنوان اینترنت ملی نهاده شد، اما از سال 1392 در شورای عالی فضای مجازی بازتعریف و سند تبیین الزامات آن در سال 1395 در این شورا تصویب شد. در حال حاضر مرکز ملی فضای مجازی ناظر بر اجرای شبکه ملی اطلاعات است و تهیه معماری نهایی این شبکه را بر عهده وزارت ارتباطات قرار داده تا میزان پیشرفت شبکه را بر مبنای این معماری تعیین کند.
با وجود این، به نظر می‌رسد آن‌طور که وزارت ارتباطات می‌گوید ۸۰ درصد شبکه ملی اطلاعات محقق شده است، این آمار مورد قبول مرکز ملی فضای مجازی نیست و درحالی که اهداف برنامه ششم توسعه باید تا سال ۱۴۰۰ محقق شود، انتقادها نسبت به رشد شبکه ملی اطلاعات که می‌توان آن را مهم‌ترین هدف حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در برنامه ششم دانست، رو به افزایش است.
شورای عالی فضای مجازی تعریفی از شبکه ملی اطلاعات ارائه داده که این تعریف هم در مصوبه نخست شورای عالی فضای مجازی در دی ماه ۹۲ و هم در سند تبیین الزاماتی که در سال ۹۵ در این شورا تصویب شده، مشخص است و از طرفی اعضای شورا معتقدند تعریف وزارت ارتباطات از پروژه شبکه ملی اطلاعات باید بر مبنای تعریفی باشد که در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسیده است.
فاقد طرح نهایی شبکه ملی اطلاعات هستیم
ابوالحسن فیروزآبادی -رییس مرکز ملی فضای مجازی- تیر ماه سال جاری با انتقاد از روند رشد شبکه ملی اطلاعات، گفته بود: ما مصوبات را داریم ولی انسجام اجرایی یا زنجیره اجرایی ما کامل نیست. ما روی کاغذ ناظر شبکه ملی اطلاعات هستیم و وزارت ارتباطات مجری است. ناظر شرایطی دارد؛ بودجه و ساختار می‌خواهد که نه بودجه و نه ساختار تعریف شده و نه حوزه مداخله نظارتی ما مشخص است. مجری هم تعریفی که از شبکه ملی اطلاعات دارد، برداشت‌های خودش است حتی در خود شورای عالی فضای مجازی هم برداشت‌های متفاوتی دارند.
وی درباره‌ی روند پیشرفت شبکه ملی اطلاعات هم گفت: در حال حاضر ما فاقد طرح و معماری نهایی مبتنی بر تببین الزامات هستیم. وزارت ارتباطات در حال تهیه این طرح و معماری است و امیدواریم سرعت بیش‌تری پیدا کند. هر چند همین الان میشود شاخص‌هایی را ارایه کرد، از جمله اینکه میزان ترافیک داخلی، میزان اقتصاد فضای مجازی و میزان تعلق به پلت‌فرم خارجی، اما ما منتظریم که طرح و معماری نهایی داشته باشیم. زیرا طرح معماری کنونی مربوط به پیش از تبیین الزامات است، اما اگر معماری مشخص شود، می‌توان عدد دقیق‌تری داد که چند درصد شبکه ملی اجرا شده است.
این اظهارات، واکنش مسوولان ارتباطی را در پی داشت و حمید فتاحی -مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت- اظهار کرد: توانستیم مطابق تکالیف قانونی خود، ۸۰ درصد لایه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات را محقق و زمینه را برای توسعه دولایه دیگر شبکه ملی اطلاعات یعنی لایه خدمات و محتوا فراهم کنیم. زیرساختها آماده است و ما امیدواریم متولیان لایه خدمات و محتوا هم عزم و اراده خود را جزم کنند و برای پیشرفت کشور و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب به میدان بیایند.
تحقق ۸۰ درصدی مورد قبول شورا نیست
اما به نظر می‌رسد این‌ها مورد قبول مرکز ملی فضای مجازی نیست و شورای عالی فضای مجازی هم معتقد است گزارشی که از وزارت ارتباطات برای رییس‌جمهوری و سایر مقامات عالی کشور ارسال و در آن اظهار کرده بودند که در تحقق شبکه ملی اطلاعات ۸۰ درصد پیشرفت داشته‌اند، کاملا مورد تایید قرار نگرفته است.
یکی از مواردی که موجب شده این شورا تحقق ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات را قبول نداشته باشد، این است که مطابق تعریف صحیح شبکه ملی اطلاعات، زیرساخت فضای مجازی کشور باید شبکه ملی اطلاعات باشد که دارای دو زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی است. زیرساخت اطلاعاتی برای خدمات پایه کاربردی مورد نیاز شبکه تعریف شده که بر مبنای آن بتوان دیتاسنترها را سامان داد، شبکه‌های اجتماعی بومی را فعال کرد و خدمات پایه کاربردی مثل خدمات ابری، موتورجست‌وجوی بومی، پیام‌رسان‌های اجتماعی و شبکه‌های توزیع محتوا بر مبنای آن در داخل شبکه ملی ارایه شوند.
این در صورتی است که طبق آنچه اعلام میشود، یکی از مشکلاتی که شبکه‌های اجتماعی داخلی در رقابت با شبکه‌های خارجی با آن روبرو هستند، نبود این زیرساخت‌های اطلاعاتی است. زیرساخت اطلاعاتی داخلی که باید در شبکه ملی اطلاعات ایجاد می‌شد فراهم نشده و جدای از مشکلات فنی، به دلیل همین است که این خدمات‌دهندگان نمی‌توانند سرویس مورد نظر را ارایه دهند.
همچنین یکی از مواردی که وزارت ارتباطات همواره به آن تاکید داشته، افزایش میزان ترافیک داخلی در مقایسه با ترافیک خارجی بوده است. درحالی که یکی از اهداف راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، هدایت مردم به استفاده بیش‌تر از اینترنتی بود که سرورهای داخلی تامین‌کننده آن هستند، وزرای ارتباطات و فناوری اطلاعات در دو دوره گذشته همواره از رشد ترافیک داخلی خبر دادند.
تنها ۲۰ درصد ترافیک اینترنت، داخلی است
در آخرین آمار هم میزان ترافیک داخل به خارج را ۴۰ به ۶۰ اعلام کردند، اما شورای عالی فضای مجازی معتقد است طبق گزارش کتبی که اپراتورهای ارتباطی ارایه داده‌اند، این اعداد صحیح نیست و ۲۰ درصد ترافیک مصرفی کاربران داخلی است و ۸۰ درصد ترافیک مربوط به استفاده از سایت‌های خارجی است، در صورتی‌که اگر شبکه ملی اطلاعات پیشرفت کاملی داشت عمده این ترافیک باید داخلی می‌بود.
البته اخیرا سیدجمال هادیان -رئیس روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات- به مواردی که هر یک از مسوولان وزارت ارتباطات همواره به آن تاکید داشتند اشاره کرده و در پاسخ به انتقاداتی که درباره میزان پیشرفت پروژه شبکه ملی اطلاعات مطرح میشود، گفت: شبکه ملی اطلاعات شامل سه لایه است؛ لایه زیرساخت که فنی است و وظیفه اصلی وزارت ارتباطات محسوب میشود و تقریبا به نقطه قابل قبول رسیده است. لایه دوم، خدمات است که بخشی بر عهده وزارت ارتباطات و بخشی دیگر به عهده بخش خصوصی و دولتی است که باید سامانه‌های مختلف را بر شبکه ملی اطلاعات مستقر کنند.
هادیان با بیان اینکه پاشنه آشیل شبکه ملی اطلاعات، حوزه تولید محتواست، اظهار کرد: با وجود اینکه ما در کشور، ۸۴ نهاد حاکمیتی تولید محتوا داریم و علاوه بر آن، صدها موسسه خصوصی وجود دارد که در حوزه تولید محتوا فعالند اما به لحاظ محتوا کمتر از دو درصد محتوای فارسی متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی را در شبکه ملی اطلاعات داریم. این در حالی است که نهادهای تولیدکننده محتوا می‌توانند با یک هم‌افزایی، این چند درصد را چندبرابر کرده و محتوای مناسب هم برای شبکه تولید کنند.
در نهایت به نظر می‌رسد باید بازنگری جدی در این موضوع وجود داشته باشد و این دوگانگی درباره میزان پیش رفتن یا نرفتن زیرساختها با ایجاد یک روش علمی و فنی و مهندسی برای پیشبرد این «ابرپروژه ملی» از بین برود و به این سوال پاسخ داده شود که آیا معماری این شبکه، همان‌طور که اعضای شورای عالی فضای مجازی انتظار دارند تهیه شده و اگر طبق ادعای وزارت ارتباطات همین حالا هم موجود است، آن را زودتر ارائه کنند.