اپراتورهای اینترنتی، زیر تیغ قطع شدن اینترنت
احتمالا اپراتورهای مخابراتی و سرویس‌دهنده‌های اینترنت بیشترین زیان را از اختلال اینترنت متحمل می‌شوند و شاید اثرات این زیان در بلندمدت به‌صورت دومینو وار در بازار خودنمایی کند.
قطع شدن اینترنت طی قریب به یک هفته‌ی اخیر باعث شده تا بسیاری از کسبوکارها از ضرردهی خود بگویند؛ بر کسی پوشیده نیست که اینترنت تفاوت عمده‌ای با ۱۰ یا ۲۰ سال گذشته کرده و دیگر نمی‌توان آن را یک کانال ارتباطی لوکس یا صرفا برای سرگرمی تصور کرد. بسیاری از کسبوکارها بسته به نوع فعالیت خود از اینترنت در راستای بهره‌وری بیشتر بهره می‌برند، به‌طوری‌که حتی برخی از کسبوکارها بدون اینترنت فلج شده و دیگر قادر به ادامه‌ی فعالیت نیستند. انواع فروشگاه‌های اینترنتی فعال مطرح یا فروشندگان کالا در شبکه‌های اجتماعی، ارائه‌کنندگان انواع سرویس‌های خدماتی، آژانس‌های مسافرتی، دانشجویان و افرادی که به‌صورت دورکاری فعالیت می‌کنند، در کنار دیگر کاربران تجاری اینترنت از ضرر گسترده طی روزهای اخیر خبر داده‌اند، اما وضعیت برای فراهم‌کنندگان این بستر چگونه است؟ اپراتورهای مخابراتی و اینترنتی طی دو دهه‌ی اخیر با پیشرفت تکنولوژی ارتباطی بزرگ‌تر شده و امروز جزو بزرگ‌ترین بنگاه‌های اقتصادی کشور هستند. به جرات می‌توان ادعا کرد که اپراتورهای اینترنتی در صف اول شرکت‌هایی قرار دارند که از این اختلال بزرگ‌ترین ضربه را متحمل می‌شوند. در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازیم که قطعی اینترنت چگونه می‌تواند شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات اینترنتی را تضعیف کرده و در نهایت منجر به ضربه‌دیدن سایر کسب‌وکار نیز بشود.
همان‌طور که می‌دانید، شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات اینترنتی، در سال‌های گذشته باتوجه به گسترش نفوذ اینترنت در کشور و افزایش دامنه‌ی خدمات‌رسانی در جغرافیای پهناور ایران، تبدیل به کسب‌وکارهای بزرگی شده‌اند، به‌طوری‌که حتی شماری از این شرکت‌ها موفق به ورود به بازار سرمایه شده و از این‌رو خود را همتراز با شرکت‌های بزرگ فعال در سایر حوزه‌ها قرار داده‌اند. آسیاتک، شاتل، های‌وب، پارس‌آنلاین و مبین‌نت تنها چند شرکت از مجموعه‌ی چند ده شرکت فعال در حوزه‌ی ارائه‌ی خدمات اینترنتی هستند که مجموع شاغلین در این شرکت‌ها به چندین هزار نفر می‌رسد. در این بین نباید دو اپراتور بزرگ کشور یعنی همراه‌اول و ایرانسل را از یاد ببریم که در کنار رایتل و به لطف افزایش ضریب نفوذ اینترنت در کشور موفق شده‌اند تا درآمدهای هزار میلیارد تومانی را عاید سهام‌داران خود کنند. بنابر گزارش مالی همراه‌اول، این شرکت موفق شده تا فقط در سال ۱۳۹۷ سود خالص ۳٫۴۰۰ میلیارد تومانی را به دست بیاورد. از سوی دیگر سود ایرانسل از بازار ایران در سال ۹۶ برابر با ۴٫۵۰۰ میلیارد تومان بود. اما چرا این اعداد مهم هستند؟
بر کسی پوشیده نیست که ایرانسل و همراه اول بخش بزرگی از درآمد خود را از طریق فروش دیتا به دست آورده‌اند. مصرف بیش از ۴ هزار ترابایت دیتا توسط کاربران ایرانسل در روز در کنار مصرف ۳٫۵۰۰ ترابایت دیتا توسط همراه‌اولی‌ها در هر روز طی سال ۱۳۹۷ تنها گویای بخشی از مصرف دیتا در کشور است؛ حال اگر میزان مصرف دیتا توسط سایر اپراتورهای اینترنت ثابت را نیز به این ارقام اضافه کنیم، به گردش مالی بزرگ در این حوزه پی می‌بریم. اما اختلال روزهای اخیر چه تأثیری روی مصرف دیتا داشته است؟ طی تماسی که با شماری از اپراتورهای اینترنتی داشتیم، بسیاری به کاهش چشمگیر مصرف دیتا در روزهای اخیر صحه گذاشته و اعلام کردند که در صورت تداوم اختلال، بازگشت به روزهایی که اتصال اینترنت برقرار بود، دور از ذهن است. به‌طور‌حتم ناکارآمد بودن زیرساخت‌های داخلی برای جلب نظر مخاطبان به‌منظور مصرف دیتا باعث شده تا بخش بزرگی از کاربران عطای استفاده از سرویس‌های موجود داخلی را به لقای آن بخشیده و چشم‌انتظار بازگشت اینترنت باشند. شرکت‌های اینترنتی نیز با صحه‌گذاشتن به این موضوع، بازگشت به آمارهای هفته‌های گذشته را بسیار سخت می‌خوانند. اما کاهش مصرف دیتا چه تبعاتی برای شرکت‌ها دارد؟
در درجه‌ی اول باید به تعیین تکلیف سرویس‌های کنونی پرداخت. باتوجه به اینکه بسیاری از کاربران هزینه‌ی بسته‌هایی را پرداخته‌اند که باید از طریق آن به شبکه‌ی جهانی متصل شوند، باید دید که شرکت‌ها این موضوع را چگونه مدیریت می‌کنند؟ آیا شرکت‌ها باید برای جبران روزهایی که ارتباط قطع بوده، طول مدت قرارداد کاربران را اضافه کنند؟ در صورت استمرار قطع بودن اینترنت، آیا کاربران می‌توانند هزینه‌ی پرداخت‌شده را باز پس گیرند یا خیر؟ جبران قطعی اینترنت و بازگرداندن هزینه در صورت استمرار این شرایط از سوی اپراتورهای اینترنتی امری بعید به‌نظر می‌رسد، چراکه به‌زعم فعالان این حوزه، مصرف دیتا برای سرویس‌ها و سایت‌های داخلی یا خارجی از سوی مخاطبان ارتباطی به این شرکت‌ها نداشته و شبکه‌ی داخلی از طریق ارتباط این شرکت‌ها برقرار است؛ ضمنا این شرکت‌ها دخالتی در قطع ارتباط اینترنت بین‌الملل نداشته‌اند؛ البته مدیران یک شرکت ارتباطی که نخواستند نامشان فاش شود، در گفت‌وگو با زومیت به این نکته اشاره کردند که احتمالا شرکت‌ها برای جبران خسارت واردشده، طرح‌هایی را برای کاربران ارائه کنند.
نکته‌ی دیگری که بسیاری از کاربران زومیت به آن اشاره داشتند، ثبت ترافیک بین‌الملل برای شماری از کاربران در روزهایی هست که ارتباط اینترنت بین‌الملل قطع بوده است. در این راستا برخی از اپراتورهای اینترنتی این موضوع را مستلزم بررسی بیشتر خواندند که باید در روزهای آینده به بررسی آن بپردازند.
به‌طور حتم، اولین اثر اختلال در طولانی‌مدت را باید کاهش درآمد این شرکت‌ها بدانیم که نتیجه‌ی آن سیاست‌های انقباضی برای کاهش هزینه خواهد بود که یکی از راهکارهای آن، تعدیل نیرو است. این موضوع برای اپراتورهای ارائه‌دهنده‌ی اینترنت ثابت دشوارتر است، چراکه این شرکت‌ها در سال‌های اخیر به‌دلیل رشد اینترنت موبایل و بی‌سیم و همچنین ناکارآمد بودن زیرساخت اینترنت مبتنی بر فیبر، تحت فشار بوده و قطعا کاهش ملموس مصرف دیتا و ریزش کاربران می‌تواند این کسبوکارها را به ورطه‌ی سقوط بکشاند.
اپراتورهای موبایل که نزدیک به نیمی از مصرف دیتای روزانه را به خود اختصاص داده‌اند نیز از این کاهش مصرف بی‌نصیب نخواهند ماند. کاهش مصرف دیتا و به‌تبع آن کاهش درآمد این شرکت‌ها علاوه بر اینکه خود این کسبوکارها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به‌صورت زنجیر‌وار سایر کسبوکارها را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. اپراتورهای موبایل که دو بازیگر اصلی آن ایرانسل و همراه‌اول هستند، در سال‌های گذشته به‌دلیل کثرت منابع مالی ناشی از فروش خدمات، خود در قالب یک سرمایه‌گذار عمل کرده و منابع مالی متعددی را روانه‌ی کسب‌وکارهای نوپا کرده‌اند.
اسنپ از جمله‌ی کسب‌وکارهای نوپایی است که ایرانسل به‌عنوان یکی از سرمایه‌گذارهای بزرگ آن شناخته میشود. البته چنین سرمایه‌گذاری‌های کلانی فقط توسط ایرانسل انجام نمی‌شود، بلکه همراه اول نیز سال گذشته در اولین سرمایه‌گذاری خود از طریق حرکت اول، ۶ میلیون دلار در مجموعه‌ی آچاره و اوبار سرمایه‌گذاری کرد. حال در صورت استمرار قطعی اینترنت، می‌توان پیش‌بینی کرد که مصرف دیتا در سطح بسیار پایینی باقی مانده و درنتیجه درآمدزایی اپراتورهای اینترنتی بسیار کاهش خواهد یافت؛ این موضوع نه‌تنها اثرات زیان‌باری برای خود این کسبوکارها به‌همراه داشته، بلکه به‌صورت دومینو وار سایر کسب‌وکارهای وابسته را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
از سوی دیگر باید به سرمایه‌گذاری اپراتورها برای خرید تجهیزاتی توجه کنیم که باتوجه به تحریم‌ها، هزینه‌های مضاعفی را روی دست آن‌ها گذاشته است. حال در چنین شرایطی که دسترسی به اینترنت جهانی با اختلال رو‌به‌رو شده و شبکه‌ی داخلی نیز پتانسیل لازم برای جلب نظر کاربران را ندارد، این سرمایه‌گذاری گسترده برای خرید و توسعه‌ی تجهیزات عملا کاربردی نخواهد داشت.
در پایان باید به این نکته اشاره کنیم که ضربه‌ی واردشده به اپراتورهای مخابراتی تنها بخشی از زیانی است که در شرایط تحریم بر پیکره‌ی کسبوکارها وارد میشود و می‌تواند بخش خصوصی فعال در این حوزه را از پا درآورد.