گزارش کابوس ابرآروان از قطع اینترنت ایران در بیش از ۱۶۰ ساعت
عصر روز شنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۸ آغاز اتفاقی بی‌سابقه و باورنکردنی در کشور بود؛ ناباورانه کشور بیش از ۱۶۰ ساعت قطعی اینترنت را تجربه کرد. کابوسی که باعث شد همه مردم به‌ویژه وب‌سایت‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین، خود را در کوچه‌ای متروک و بن‌بست در شبکه جهانی، تنها ببینند. بسیاری از کسب‌وکارهای آنلاین و استارت‌آپ‌هایی که قرار بود ناجی فناوری و اقتصاد کشور باشند، با چنان شوکی مواجه شدند که احتمالن تمام تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌های آتی‌شان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در دوازده ساعت اول تیم‌های فنی ابر آروان در تکاپو بودند تا با کمترین اختلال سرویس‌دهی به کسب‌وکارها انجام شود و سرویس‌های پرکاربردی همچون تپسی، اسنپ، نشان، بانک‌ها و سامانه‌های حیاتی دردسترس باشند، اما از صبح یک‌شنبه با یک پرسش بزرگ مواجه بودیم: انتخاب ما در این وضعیت چیست؟
ابر آروان تلاش کرد در وضعیت به وجود آمده، در گام نخست تمام منابع خود را در اختیار مشتریانش قرار دهد تا کسب‌وکارهایی که می‌خواهند، بتوانند هم‌چنان به کاربران‌شان سرویس‌دهی کنند، در گام بعدی، با کمک به سایر کسب‌کارهای دچار مشکل، تلاش کرد تا آنها نیز از اینترنت و برای کاربران اینترنتی (نه‌تنها کاربران متصل به شبکه‌ی ملی اطلاعات) در داخل و خارج از ایران دردسترس باشند.
در این وضعیت ابر آروان هیچ‌گونه تغییری در قیمت‌گذاری خود انجام نداد، هیچ سرویس‌دهی را وابسته به انعقاد قرارداد یا خرید بسته‌های پشتیبانی نکرد و تا ۹۵درصد مشتریان CDN و ۱۰۰ درصد مشتریان DNS هم‌چنان رایگان سرویس‌دهی شدند. با توسعه ابزار مسیریابی هوشمند کمک کرد تا کسب‌وکارها بدون نیاز به انتقال سرورهای خارج از کشورشان به زیرساخت رایانش ابری ابر آروان، با کمترین هزینه و تغییر مشکل‌شان را حل کنند.
تنها تغییر، افزایش حداقل موجودی کیف پول فقط و فقط برای ایجاد ابرک جدید و بدون هیچ‌گونه تغییر قیمت بود، با این توضیح که مازاد مبلغ مصرف به حساب کاربران بازگردانده خواهد شد. تصمیم بسیاری سختی که در ادامه دلایل و چگونگی آن توضیح داده شده است.
کابوس چگونه آغاز شد؟
نخستین نشانه‌ی اختلال، ساعت ۱۰ صبح روز شنبه با افت محسوس ترافیک آنلاین آغاز شد. در ساعت ۱۳ همان روز، ترافیک با افت شدیدتری مواجه شد و روند نزولی بار ترافیکی تا ساعت ۱۷:۳۰ ادامه یافت تا قطعی کامل در ساعت ۱۹ اتفاق افتاد. در این زمان، ترافیک عبوری از ابر آروان به یک‌چهارم زمان معمول کاهش پیدا کرد.
روند قطع اینترنت در روز شنبه
دقایقی پس از مشخص شدن وضعیت قطعی نسبتا کامل اینترنت کشور در بعدازظهر روز شنبه، تلاش تیم فنی برای برقراری اتصال به اینترنت از طریق تنها دیتاسنترهای دارای اینترنت بین‌الملل آغاز شد. دم‌دست‌ترین راه‌حل، پیشنهاد به کسب‌وکارهای دچار مشکل برای انتقال سرورهای خارج از کشورشان به زیرساخت رایانش ابری ابر آروان بود، اما ترجیح ابر آروان پیدا کردن راه‌حلی فنی برای کمترین ایجاد تغییر و کمترین هزینه برای کسب‌وکارها بود.
این تلاش تا صبح روز یک‌شنبه منجر به به‌کارگیری کامل مسیریابی هوشمند (Routing) ابر آروان به‌عنوان یکی از ماژول‌های مهم محصول شبکه توزیع محتوا یا CDN ابر آروان شد؛ این ابزار ترافیک اینترنت بین‌الملل را از دیتاسنترهای فاقد اینترنت (شامل ایرانسل، همراه اول، رسپینا، های‌وب، فن‌آوا و دیتاسنترهای تبریز، مشهد و شیراز) به دیتاسنترهای متصل به اینترنت بین‌الملل (آسیاتک، افرانت، مبین‌نت) هدایت می‌کرد تا کسب‌وکارهایی که در خارج از ایران سرور داشتند بتوانند بر بستر اینترانت داخلی سرویس‌دهی کنند و کسب‌وکارهایی که در داخل کشور سرور داشتند بتوانند از خارج از کشور نیز دردسترس باشند. راه‌حل به‌کار گرفته شده و فعال‌سازی آن، از طریق پنل کاربری به تمامی کاربران ابر آروان اطلاع داده شد. در ادامه به‌کمک تیم پشتیبانی به کسب‌وکارهایی که هم‌چنان با مشکل مواجه بودند، رسیدگی شد.
قطعی کامل نیم‌ساعته اینترنت کشور
راه‌حل روتینگ تا ساعت ۱۵ روز یک‌شنبه ۲۶ آبان توانست پاسخگوی کسب‌وکارها در اتصال به اینترنت باشد اما در این زمان به‌مدت نیم‌ساعت با از دسترس خارج شدن دیتاسنترهای افرانت و مبین‌نت، این اتصال هم از دست رفت. به‌کمک تنها روزنه باقی‌مانده در دیتاسنتر آسیاتک و بازگشت دو دیتانستر قبلی به مدار، ابر آروان توانست مجدد تمامی کسب‌وکارهای سرویس‌گیرنده خود را به اینترنت وصل کند.
پس از پایداری دسترسی کسب‌وکارهای بزرگی همچون اسنپ، تپسی، نشان، فوتبالی، تپسل و… حجم بالایی از درخواست از سمت سایر وب‌سایت‌ها و کسب‌وکارها به‌سمت ابر آروان آمد. از روز یک‌شنبه تا پایان قطعی اینترنت ۵۰۰۰ دامنه‌ی جدید، بر بستر ابر آروان فعال شدند.
پاسخ‌گویی به این حجم افزایش مشتری و کاربران‌شان، اگرچه بدون اختلال نبود اما با وجود مشکلات گسترده در زیرساخت کشور با کمترین اختلال ممکن انجام شد و امکان دسترسی هزاران کسبوکار ایرانی به اینترنت را به‌وجود آورد.
روند ترافیکی ابر آروان
روند ترافیکی ابرآروان پیش از قطعی اینترنت و پس از آن، در طول یک هفته تا برقراری اینترنت در سطح کشور
بهبود اوضاع
دسترسی به اینترنت روز پنج‌شنبه ۳۰ آبان با ورود دیتاسنترهای اپراتور همراه اول به مدار تقویت شد، به‌دنبال آن، از روز جمعه دیتاسنتر ایرانسل و باقی سرویس‌دهندگان اینترنتی وارد مدار شدند و وضعیت دسترسی به اینترنت برای این کسب‌وکارها شکل پایدارتری پیدا کرد.
در این مدت، دسترس‌پذیری وب‌سایت‌ها برای کاربران‌شان با فعال‌سازی CDN یا شبکه‌ی توزیع محتوا محقق و دسترسی خود کسب‌وکارها به اینترنت با فعال‌سازی یک ابرک از محصول رایانش ابری ابر آروان تامین می‌شد.
از بین کاربران اینترنتی کشور بیش از ۸۰درصد از گوشی‌های همراه که بیش‌تر مربوط به اپراتورهای همراه اول و ایرانسل بودند، استفاده می‌کردند و عملن دسترسی به اینترنت نداشتند، ابر آروان به‌کمک قابلیت روتینگ، تمامی درخواست‌های آنان را به‌سمت دیتاسنترهای فعال خود تغییر مسیر می‌داد تا درخواست‌ها به وب‌سایت‌های فعال بر بستر ابر آروان برسند.
چرا ابر آروان اختلالی نداشت؟
ابر آروان بزرگ‌ترین زیرساخت ابری داخل کشور را با ۱۵ نقطه حضور در دیتاسنترهای داخلی -که از ۸ اپراتور ارایه‌دهنده‌ی اینترنت سرویس می‌گیرند- در اختیار دارد، به‌علاوه ۱۵ نقطه حضور در دیتاسنترهای خارجی، حمایت‌کننده‌ی پایداری سرویس‌های ابر آروان هستند.
محصول شبکه‌ی توزیع محتوا یا CDN ابر آروان با در اختیار داشتن این سرورهای توزیع‌شده در نقاط مختلف، این امکان را داشت که با از دسترس خارج شدن هر نقطه‌ی حضور یا افزایش بار ترافیکی، درخواست‌ها را به نزدیک‌ترین سرور بعدی بفرستد. به این ترتیب با توزیع بار میان سرورها، بالا‌ترین میزان دسترس‌پذیری را برای کاربران فراهم می‌کرد. در این ساختار در اختیار داشتن حتا یک روزنه‌ی کوچک از اینترنت کفایت می‌کند تا توزیع بار انجام شود و دسترسی به اینترنت برقرار باشد.
از میان این ۸ اپراتور، ابر آروان در هر سه دیتاسنتر سرویس‌دهنده‌ی فعال شامل آسیاتک، مبین‌نت و افرانت حضور داشت و توانست دسترسی دایمی به اینترنت را به‌کمک ابزار مسیریابی هوشمند حفظ کند.
مسیریابی هوشمند ابر آروان
افزایش سرویس‌دهی بدون تغییر قیمت
ابر آروان اصلی‌ترین روزنه‌ی اتصال وب‌سایت‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین به اینترنت شد، در نتیجه، حجم بالایی از درخواست به‌سمت شرکت آمد تا جایی‌که تقریبن تمامی ظرفیت آروانی‌ها در حال کمک به تیم‌های فروش و پشتیبانی برای پاسخ‌گویی به تلفن‌ها و تیکت‌ها بودند.
در بسیاری از ساعات، تمام ۳۰ خط تلفن ابر آروان هم‌زمان مشغول پاسخ‌گویی بود، در طول ۶ روز اوج قطعی اینترنت، ۴٬۳۹۸ تماس و ۲٬۸۶۰ تیکت پاسخ داده شد. حجم بالای درخواستی که اگرچه با شیفت‌های فوق‌العاده و شبانه‌روزی تلاش شده بود با کیفیت خوبی انجام شود، باید با شرمندگی پذیرفت که گاهی باعث افزایش طول انتظار و در برخی موارد، کاهش کیفیت پاسخ‌گویی مورد انتظار شد.
ابر آروان تلاش کرد در موقعیت پیش‌آمده بیش‌ترین تعامل را با مشتریان گرفتار در قطعی اینترنت داشته باشد، از همین رو سرویس‌دهی به این حجم از درخواست را براساس قیمت‌گذاری‌های پیشین انجام داد و بیش از ۹۵درصد از ۵ هزار وب‌سایتی که در این بازه یک هفته‌ای به ابر آروان پیوستند، از خدمات DNS و CDN ابر آروان به‌رایگان استفاده کردند.
همچنین برخی کسب‌وکارهای بزرگ که مصرف بالایی داشتند با تعامل و با فعال‌سازی بازه رایگان، سرویس گرفتند تا بدون دغدغه زیرساختی به سایر مشکلات پیش‌آمده‌شان رسیدگی کنند.
کسب‌وکارهایی که به‌دلیل اختلال در درگاه‌های پرداخت، امکان شارژ کیف پول‌شان را نداشتند با همکاری تیم فروش ابر آروان از سرویس بهره‌مند شدند. از سوی دیگر در قبال کسب‌وکارهای بزرگتر و پرمخاطب، ابر آروان خارج از توافقات قراردادی، سرویس‌دهی به آنها که زیر سخت‌ترین فشارها بودند را افزایش داد.
حتی برخی از استارتاپ‌ها که امکان فعال‌سازی سرویس‌ها را به‌دلیل اختلالات بیش از حد اینترنت نداشتند با حضور در ساختمان ابر آروان و کمک تیم فنی، موفق به اتصال به اینترنت و رفع اشکال سرویس‌هایشان شدند.
تنها تغییر در افزایش مقدار شارژ اولیه کیف پول کاربران برای ساخت ابرک (سرورهای ابری) بود. این تغییر با اطلاع‌رسانی کامل در پنل کاربری انجام و توضیح داده شد که هیچ افزایش هزینه‌ای در هیچ‌کدام از سرویس‌ها انجام نشده است و مازاد مبلغ مصرف به حساب کاربران بازگردانده خواهد شد.
فشارهای نهادهای نظارتی
بدون شک دسترسی به اینترنت جزو حقوق اولیه هر شهروندی است و عدم دسترسی به اینترنت توجیه‌ناپذیر است. ابر آروان برای سرویس‌دهی به کسب‌وکارهای آنلاین ایجاد شده است و وظیفه دارد در هر وضعیتی تا جای ممکن دسترس‌پذیری آنها را تامین کند. اما در کنار کسب‌وکارها، ابر آروان در زمان اختلال مورد استفاده گسترده برخی VPN Providerها قرار گرفت. این موضوع در وضعیت ویژه کشور باعث شد نهادهای نظارتی برای کنترل و کاهش تعداد سرویس‌دهندگان VPN از ابر آروان بخواهند در کم‌تر از یک ساعت سیستم پرداخت Pay-As-You-Go خود را قطع کند وگرنه دسترسی تمام سرویس‌های ابر آروان به اینترنت قطع شود.
در چنین موقعیتی می‌توان گفت که هیچ انتخاب کامل ادرستی وجود ندارد، ابر آروان دو راه پیش رو داشت یا با تمام توان از کسب‌وکارهای نوپا حمایت کند و با پاسخ به دغدغه‌های زیرساختی آنها و تامین پایه‌ای‌ترین نیازشان در اتصال به اینترنت، کمک کند تا این شرکت‌ها به سایر موضوعات کسب‌وکاری‌شان در چنین موقعیت پرفشاری بپردازند، یا با پذیرفتن قطع دسترسی تمام سرویس‌هایش به اینترنت، هر نوع خدمت‌رسانی را متوقف و بر مشکلات کسب‌وکارها بیافزاید.
ابر آروان راه اول را انتخاب کرد و بدون تبلیغات و اطلاع‌رسانی، تلاش کرد برای تمامی وب‌سایت‌ها و کسب‌وکارهایی که در این موقعیت به سراغ ابر آروان آمده بودند، در کمترین زمان، اتصال به اینترنت را برقرار کند.
از نظر فنی و در چند دقیقه امکان ایجاد چنین تغییری برای ابر آروان وجود نداشت، از طرفی متوقف کردن امکان ثبت نام جدید در ابر آروان نیز باعث می‌شد بسیاری از کسب‌وکارها که نیازمند کمک ابر آروان بودند، دچار مشکل شوند. تنها تصمیم ممکن برای ما در آن وضعیت، قبول افزایش حداقل شارژ برای ساخت ابرک جدید بود. با بررسی میانگین مصرف کسب‌وکارهای حتی کوچک مطمئن شدیم که این تصمیم هیچ اختلالی برای آنها ایجاد نخواهد کرد. همچنین این تصمیم باعث شد فعالیت VPN Providerها محدودتر شود و به‌دنبال آن سرویس‌دهی به هزاران کسبوکار و وب‌سایتی که از ابر آروان استفاده می‌کنند نیز بدون اختلال چشم‌گیری ادامه پیدا کند.
رویارویی با واقعیت تلخ
مهم‌ترین پیامد فرهنگی این اختلالات نمود موجود عجیب‌الخلقه‌ای به نام «اینترنت ملی!» در رسانه‌ها و تریبون‌های رسمی کشور بود؛ یک شوخی تلخ از هم‌نشینی دو واژه متضاد در کنار هم: «اینترنتِ ملی!». واژه‌ای که تمام پشتوانه‌ی فنی آن ایجاد محدودیت جغرافیایی در یک شبکه است و نه چیزی بیش‌تر.
از سوی دیگر، شاید در روزهای گذشته با اتفاقات پیش‌آمده و افزایش مشتریان، فروش ابر آروان افزایش پیدا کرد، اما این باعث خوش‌حالی هیچ‌یک از آروانی‌ها نشد، چرا که این اتفاقات پی‌آمدی بسیار پرهزینه‌تر دربرداشت که دامن‌گیر تمامی کسب‌وکارهای آنلاین از جمله ابر آروان خواهد شد و آن خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی به سرویس‌های ایرانی است.
آجرهایی که تک‌تک و به‌سختی، با امید و آرزو به‌کمک کسب‌وکارهای آنلاین و استارت‌آپ‌ها روی هم گذاشته شده بود تا ناجی فناوری و اقتصاد کشور باشند، به یک‌باره و بدون هیچ پاسخ‌گویی فروریخت، و مانند همیشه همه‌ی ما بازنده‌ی این بازی شدیم.
این کابوس شاید روزی ما را رها کند، اما چه کنیم که از این پس، هر شب با یک کابوس بزرگتر می‌خوابیم: «این کابوس هر لحظه ممکن است بار دیگر هم تکرار شود.»