چرا کاربران به استفاده از موتور جست‌وجو عادت کرده‌اند؟
بسیاری از کاربران عادت دارند به‌جای وارد کردن مستقیم آدرس یک وب‌سایت، آن را در جویشگر جست‌وجو کنند و به همین دلیل است که با از کار افتادن جویشگر، دسترسی به سایت‌ها عملا دشوار میشود. اینجاست که جویشگرها نقش خود را نشان می‌دهد و برخورداری از موتور جست‌وجویی که بتواند به نیازهای کاربران پاسخ دهد، اهمیت پیدا می‌کند.
با گذشت بیش از ۱۰ سال از زمانی که پروژه‌ای با محتوای شبکه ملی اطلاعات مطرح شده، هنوز هم درباره اینکه این شبکه اصولا اهدافش چیست و در حال حاضر چه میزان محقق شده، اختلاف نظر وجود دارد.
از طرفی درحالی‌که در ماه‌های گذشته وزارت ارتباطات برای اقناع شورای عالی فضای مجازی به تحقق شبکه ملی اطلاعات تلاش می‌کرد، قطع اینترنت به‌مدت چند روز، فرصتی بود که این ادعا را به چالش بکشد، چالشی که وزارت ارتباطات تصور می‌کند از آن سربلند بیرون آمده و در مقابل، شورا همچنان با انتقاد از شرایط کنونی معتقد است جویشگر بومی قطعا از ملزومات شبکه ملی اطلاعات است که نیروی انسانی خوبی می‌خواهد و باید زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آن محقق شود و بدون جویشگر هم نمی‌توان ادعای تحقق شبکه ملی را داشت.
با وجود این، در روزهایی که بنا به اقتضای شرایط، اینترنت جهانی قطع شده بود، سایت‌های داخلی به فعالیت ادامه دادند و اگرچه بسیاری از کسب‌وکارها این دسترسی را کافی ندانستند و اعلام کردند بدون اینترنت متحمل خسارات زیادی شدند، اما مسوولان وزارت ارتباطات که پیش از این چندین بار به تحقق ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات اشاره کرده بودند، باز هم این موضوع را مطرح کرده و از آن دفاع کردند.
کما اینکه محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، درخصوص اینکه آیا اینترنت ملی پاسخگوی نیاز کشور هست، گفت: نیازهای پایه‌ای مورد نیاز کسب‌وکارهای کشور طبق سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات پیشرفت کرده و در گذشته گزارش داده بودیم که ۸۰ درصد از این سند اجرایی شده است. قطع اینترنت در سراسر کشور به دستور شورای امنیت کشور فرصتی بود که ادعاهای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در زمینه سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات ثابت شود و مشخص شد که با استفاده از شبکه ملی اطلاعات خدمات پایه وجود دارد.
از طرفی امیر ناظمی -رییس سازمان فناری اطلاعات کشور- با بیان اینکه اگر پروژه جویشگر بومی به بخش خصوصی واگذار می‌شد و رقابت ایجاد شده بود، به‌جای کمک‌های مستمر مالی، احتمالا با نتایج بهتری روبه‌رو بودیم، اظهار کرد: تصمیم‌گیری برای ادامه این راه توسط نهادهایی است که بخشی از این ماجرا هستند و باید هرچه سریع‌تر تصمیم بگیرند. ما به عنوان سازمان فناوری اطلاعات دوست داریم که این حوزه از طریق خودش رشد پیدا کند، نه از طریق محدودسازی، مداخله مستقیم و یا انتخاب بعضی از بازیگران و حذف بازیگران دیگر. اگر این ویژگی‌ها را نداشته باشد، برای ما اولویت حساب میشود که به آن وارد شویم.
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات همچنین درباره سپردن مسوولیت توسعه خدمات شبکه ملی به وزارت ارتباطات گفت: در حوزه زیرساخت اکنون نتیجه و تجربه ملموس وجود دارد که نشان می‌دهد در حال فعالیت است، تجربه‌ای که البته در اتفاق ناخوشایند قطعی اینترنت به دست آمد. از طرفی دستور جدیدی به ما ابلاغ شده که برنامه‌ریزی توسعه شبکه ملی اطلاعات در لایه خدمات را هم ارائه دهیم. شاید یکی از دلایلی که این موضوع بر عهده ما گذاشته شده، این است که کسانی که متولی لایه خدمات و محتوا بودند، نتوانستند به‌نحو متناسب این کار را انجام دهند.
نقش حمایتی وزارت ارتباطات از موتورهای جست‌وجو
این درحالی‌است که ابوالحسن فیروزآبادی -رییس مرکز ملی فضای مجازی- درباره تکلیف وضعیت موتورهای جست‌وجو به وزارت ارتباطات با وجود ناکارآمدی جویشگرهایی مانند پارسی‌جو اظهار کرد: این وظیفه آن‌ها نیست، بلکه مسوولیت است و باید مسوولیت بپذیرند. آن‌ها گفته بودند از پروژه‌های تحقیقاتی در موتور جست‌وجو حمایت می‌کنیم، اما اینکه این ابزار بتواند کلیت نیاز مردم را تامین کند، اتفاق نیفتاد و در حادثه اخیر شاهد بودیم مردم نمی‌توانستند آدرس داروخانه، بلیت پرواز، بانک و فرودگاه را پیدا کنند.
دبیر شورای عالی فضای مجازی ادامه داد: به‌خصوص کسب‌وکارهای کوچک که مورد نیاز مردم بود، خیلی لطمه خوردند و این نشان داد که ما باید مرکزیتی در حوزه مسوولیت‌پذیری داشته باشیم و نیازهای اطلاعاتی مردم درباره خدماتی که در شبکه ملی وجود دارد، باید برطرف شود. البته این به‌معنای تصدی‌گری نیست و فارغ از جویشگرهایی مانند یوز و پارسی‌جو، حداقل وظیفه‌ای که در یک موتور جست‌وجو می‌بینیم این است که نیاز مردم را تامین کند.
فیروزآبادی پیش از این هم درباره ادعای ۸۰ درصدی تحقق شبکه ملی اطلاعات، با بیان اینکه اگر شبکه ملی اطلاعات این خدمات پایه را نداشته باشد، نمی‌توان به آن شبکه ملی اطلاعات گفت و در واقع صرفا شبکه ارتباطی است، اظهار کرده بود: وزارت ارتباطات ۸۰ درصد شبکه ارتباطی را پیاده‌سازی کرده است، نه شبکه ملی اطلاعات و بخش ملی بودن هم هنوز طبق سند الزامات شبکه ملی اطلاعات که به شفافی خدمات کاربردی پایه همچون موتور جست‌وجو، پیام‌رسان، خدمات ابری و ایمیل را اعلام کرده، پیاده‌سازی نشده است.
استفاده از سرویس‌ها به نقش جویشگر موکول میشود
در عین حال امیر خوراکیان – معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی- در گفت‌وگو با ایسنا درباره نقش جویشگرهای بومی بیان کرد: جویشگر بومی موضوع خیلی مهمی است. در حال حاضر کاربران عادت دارند برای دسترسی به خدمات و سایت‌ها به جای اینکه اسم سایت را مستقیم وارد کنند، آن را ابتدا در یک جویشگر پیدا می‌کنند و سپس وارد سایت می‌شوند. در شرایط خاص قطعی اینترنت هم همین مشکل وجود داشت و به‌نوعی استفاده از همه سرویس‌هایی که فراهم بود، به نقش جویشگر موکول شده بود.
وی با بیان اینکه جویشگر بومی یک محل سرمایه‌گذاری داده‌های داخلی است، گفت: جویشگر بومی ظرفیتی برای نگه‌داری و صیانت از یک سرمایه ملی به نام داده‌های بومی است. در برخی از کشورها داده‌های یک شرکت یا سرویس آنقدر ارزشمند است که به‌جای ملک و ساختمان به‌عنوان سند پشتیبان، ضمانت وام واقع میشود، در حالی که در کشور ما هنوز آن نگاه سرمایه ملی به داده‌ها وجود ندارد و توجه لازم در همه شئون به این مساله نمی‌شود.
خوراکیان ادامه داد: همچنین در بخشی از سند شبکه ملی اطلاعات به سرویس‌های پایه پرداخته و تصریح شده که سرویس‌ها و خدمات پایه عمومی که یکی از آن‌ها جویشگر بومی است، باید حتما توسط وزارت ارتباطات پیگیری و محقق شود. در نتیجه براساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی وزارت ارتباطات موظف است خدمات پایه عمومی را تامین کند و در این تردیدی وجود ندارد و کسی هم حق ندارد درباره این جور مصوبات صریح و روشن، را تفسیر کند و یا با نظرات فنی و کارشناسی پیچیده، این مصوبات را تغییر دهد.
جویشگرها ضعیف عمل کردند
معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه در روزهای قطعی اینترنت، در سرچ محتوا با مشکلات و محدودیت‌های زیادی در جویشگرها روبه‌رو بودیم، افزود: جویشگرهای بومی همانطور که از قبل می‌دانستیم و گزارش کرده بودیم که شرایط مطلوبی ندارند، بسیار ضعیف عمل کردند، هم از نظر محتوا و هم زیرساختی که بتوانند پذیرای کاربران باشند. یعنی علاوه بر اینکه از نظر محتوایی مشکل داشتند، به‌دلیل ظرفیتی که تامین نشده بود و عدم آمادگی، بر اثر کثرت مراجعه از کار افتادند.
خوراکیان با تاکید بر لزوم ایجاد یک مدل نتیجه بخش توسط وزارتخانه، بیان کرد: ممکن است جویشگر در ابتدا اصلا درآمدی نداشته باشد و برای در دسترس بود مطالب، فقط برای آن هزینه شود، بنابراین ما مجبور شویم آن را به یک سری سرویس‌های دیگر پیوند بزنیم که از نظر مالی تامین‌کننده باشند. نگاه زیست‌بومی به فضای مجازی، نگاه جامع به خدمات و سرویس‌ها کمک می‌کند که جویشگر فعال شود و بتواند محتوا را ارتقا دهد.
با این اوصاف ازطرفی برای تشویق به مراجعه کاربر به جویشگر، باید محتوایی در آن وجود داشته باشد، و در مقابل، با قرار گرفتن محتوا، کاربر بیشتری مراجعه می‌کند و این موارد رابطه مستقیمی با هم دارند. طبیعی است که جویشگر از همان روز اول نمی‌تواند پاسخگوی تعداد زیادی از کاربران در زمینه ارائه محتوا باشد. اما درشرایطی که محتوا و ظرفیت ارتقا پیدا کند، قطعا مراجعه مردم هم افزایش می‌یابد. درچنین شرایطی جویشگر بومی باید مزیت‌هایی داشته باشد که اگر به اطلاع کاربر برسد، کاربر اساسا از اول ترجیح دهد که به جای مراجعه به گوگل، موضوع مورد نظر خود را در جویشگر داخلی جست‌وجو کند.
اما درباره تعبیر پوسته‌های گوگل برای جویشگرهای بومی گفته شده که یکی از این جویشگرها چنین شرایطی دارد و نقش واسط بین گوگل و کاربر را ایفا می‌کند و خودش یک جویشگر مستقل نیست، اما دو جویشگر مستقل هم در کشور داریم که حالت پوسته برای گوگل ندارند. هرچند همین جویشگرهای مستقل هم در زمان قطعی اینترنت مشکل داشتند و به دو دلیل ناقص و ضعیف و عدم پیش‌بینی ظرفیت لازم، نتوانستند نقش خوبی ایفا کنند و با رشد تعداد کاربران، سیستمشان نتوانست سرویس دهد.