کنترل فساد با فناوری های دیجیتال
هوش مصنوعی امروزه روی کسبوکار افراد، دولت‌ها و بخش خصوصی تاثیرات عمیقی گذاشته است. برای مثال می‌توان از نرم‌افزارهایی همانند گوگل‌مپ، ویز و تجارب متفاوت خرید از فروشگاههای آنلاین آمازون یا علی‌بابا نام برد. بر اساس نتایج پژوهشی که در ژوئن ۲۰۱۷ توسط PWC (یک شرکت چندملیتی معتبر در زمینه ارائه خدمات حرفه‌ای شبکه‌ای که دفتر مرکزی آن در لندن قرار دارد) انجام شده، هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ حدود ۷/ ۱۵هزار میلیارد دلار در اقتصاد جهانی سهم خواهد داشت. همچنین سهم هوش مصنوعی در تولید ناخالص داخلی اقتصادهای محلی تا سال ۲۰۳۰ به ۲۶درصد افزایش خواهد یافت.
اگرچه هوش مصنوعی توانسته در اقتصاد کشورها نفوذ کرده و تحول آنها را کلید بزند، با این حال، به‌کارگیری آن همواره محل بحث افراد برجسته حوزه فناوری اطلاعات است و برخی از آنها نسبت به توسعه بیرویه در ادغام با سایر تکنولوژی‌ها ابراز نگرانی کردند. اما این موضوع نه‌تنها مانع از علاقه برای استفاده هوش مصنوعی در بخشهای غیراقتصادی نشده، بلکه به‌کارگیری آن در بخشهای غیراقتصادی به‌تازگی رایج شده است. برای نمونه می‌توان به سیستمهای تصمیم‌گیری خودکار به‌عنوان یکی از زیرمجموعههای هوش مصنوعی اشاره کرد.نظام‌های تصمیم‌گیری خودکار در حال نزدیک شدن به فناوریهایی از زیرمجموعههای هوش مصنوعی و نیز نظام‌های اطلاعاتی هستند که کار تصمیم‌گیری را برای سیاستگذاران تسهیل می‌کنند. در این نظام‌ها استفاده از نیروی انسانی در فرآیند اتخاذ نتیجه به حداقل رسیده یا به‌طور کلی حذف میشود. اتخاذ تصمیم‌ها می‌تواند به‌صورت تمام خودکار و بدون برقراری هرگونه تماسی ازسوی مقام‌های مسوول انجام گیرد. بدینصورت که شهروند می‌تواند فرآیند تصمیم‌گیری را از طریق ابزارهای آنلاین سلف سرویس آغاز کند، سپس همه اطلاعات مرتبط با پرونده خود را در اختیار سیستم قرار دهد. در ادامه نتیجه فرآیند اتخاذ شده و حاصل آن بدون هیچ‌گونه دخالت عامل انسانی در فرآیند حصول به تصمیم به شهروند منتقل شود. البته راه دیگر این است که فرآیند تصمیم‌گیری را عامل انسانی و رایانه به‌صورت مشترک انجام دهند.
به هر حال، مطالعات تجربی حقوقی – اجتماعی نشان می‌دهد انسان‌ها در زمان تصمیم‌گیری امکان تبعیت صددرصدی از قواعد قانونی وضع شده را به‌هنگام تصمیم‌گیری درباره افراد دیگر ندارند. تصمیم‌گیری خودکار در مقایسه با آنچه که انسان‌ها انجام می‌دهند، می‌تواند اجرای منسجم‌تری از قواعد رسمی مورد تایید پارلمان (قوانین مصوب) را در پی داشته باشد. خودکارسازی فرآیند تصمیم‌گیری مبتنی بر به‌کارگیری معیارهای عینی و حذف سوگیری‌ها بوده و قطعیت حقوقی در آن به‌صورت پیشفرض لحاظ میشود (بروز رفتار و اتخاذ تصمیم‌های یکسان در مواجهه با موارد مشابه). همچنین خودکارسازی تصمیم‌ها به ما این اطمینان را می‌دهد که در عین اینکه به تمام عوامل مرتبط در فرآیند اتخاذ تصمیم توجه شده، هیچ‌گونه ملاحظه غیرمرتبطی (مثل پرداخت رشوه یا سفارش و توصیه از جانب مقام‌های مسوول) در فرآیند تصمیم‌گیری دخالت داده نشده است. اینجاست که می‌توان مدعی بود حرکت به‌سوی خودکارسازی تصمیم‌ها، گامی بزرگ به‌سوی تقویت حکومت قانون در کشور است.
به منظور بررسی تبعات به‌کارگیری تصمیم‌گیری خودکار و هوش مصنوعی برای دولت‌ها و پارلمان و چگونگی استفاده متناسب و شایستهتر از این فناوریها در چارچوب‌های حقوقی و نیز تسهیل کنترل پارلمانی، مرکز پژوهشهای مجلس گزارشی مبنی‌بر به‌کارگیری این فناوری جدید انجام داده است. این گزارش نشان می‌دهد فناوریهای مذکور می‌توانند تاثیرات عمیق و دامنهداری بر سازمان‌ها بگذارند. مثلا سازمان‌ها می‌توانند از این فناوری نوظهور برای ماشینی‌سازی فرآیندها در مقیاس وسیع، کاهش سطح خطا، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و پیشگیری از وقوع کلاهبرداری استفاده کنند. این وضعیت به‌نوبه خود می‌تواند در ارتقای عملکرد سازمان‌های دولتی و درنتیجه افزایش مشروعیت نظام سیاسی بسیار تاثیرگذار باشد.
برای بهبود عملکرد پارلمان‌ها در عصر کنونی باید به سه عنصر اصلی که با یکدیگر مرتبط هستند، توجه ویژه مبذول کرد. این عناصر عبارتند از تغییر الگوهای خدمت، تمرکز بیشتر بر نیازهای کاربران و درهم شکستن ساختارهای سازمانی سنتی. امروزه به‌صورت شتابان درحال حرکت به‌سوی دیجیتالی شدن بسیاری از امور و شئون زندگی خویش هستیم. این در حالی است که الگوهای خدمت کنونی و چشم‌اندازهای جدید چندان تناسبی با الگوهای گذشته شیوه عملکرد نمایندگان پارلمان در فرآیند رسیدگی و دقتنظر در قوانین اولیه و ثانویه ندارند.
در این میان، تصمیم‌گیری خودکار مزایای زیادی دارد. برای مثال مدیریت کارآمدتر (به لحاظ هزینه و سرعت) تعداد زیادی از تصمیم‌های مبتنیبر قواعد پیچیده به هنگام مواجهه با انواع متفاوتی از پرداخت‌های مرتبط با تامین اجتماعی (پرداخت حقوق، حق بیمه یا پرداخت یارانه) یا تطبیق اظهارنامه‌های مالیاتی شهروندان با دیگر پایگاه‌های دولتی برای کنترل صحت آنها. همچنین اگر رایانه‌ها به درستی برنامه‌نویسی شوند، در معرض خطاهای انسانی نبوده و برای تولید تصمیم‌های منسجم می‌توان از آنها کمک گرفت. این مساله به نوبه خود کیفیت تصمیم‌های اتخاذ شده را ارتقا داده و کارمندان ادارات دولتی را قادر می‌کند که تمرکز بیشتری بر ارائه خدمات مشتری‌پسند داشته باشند.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس حاکی از آن است که منظور از خودکارسازی تصمیم‌ها و به‌کارگیری هوش مصنوعی در دولت استفاده از سخت‌افزارهای پیچیده و نرم‌افزارهای هوشمندی است که هدف آنها تقویت دولت هوشمند، کاهش اشتباه‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌ها، به حداقل رساندن محیط مستعد فساد و درعین حال افزایش شفافیت، صراحت و قابلیت درهم کنشی میان اجزا و عناصر دولت است. علاوه‌بر این خودکارسازی به‌صورت ناگزیر موجب از بین رفتن برخی از مشاغل و فرصت‌های کاری منسوخ قدیمی میشود، اما همزمان احتیاج به حرفه‌های تخصصی نظیر متخصصان داده، برنامه‌نویسان و طراحان رایانه‌ای را برای ادارات دولتی و بخش خصوصی ضروری می‌کند. خودکارسازی و هوش مصنوعی برای تسهیل در فرآیند تصمیم‌گیری، ارتقای سطح تعاملات میان دولت و شهروندان، پیشگیری از وقوع بحران (مثلا شیوع بیماری‌های اپیدمیک) و افزایش آمادگی دولت و مردم برای مواجهه اصولی با برخی بحران‌ها (نظیر افزایش تهدیدهای اقلیمی ناشی از گرم‌تر شدن هوا) مفید خواهد بود.این فناوری ضمن تجزیه و تحلیل حجم عظیمی از داده‌ها به شناسایی الگوها و ناهنجاری‌ها قادر بوده و راه‌حل‌های جدیدی را با ارائه مدل‌های پویا و نیز شبیه‌سازی رفتارها در زمان وقوع آنها تدارک می‌بیند. انقلاب دیجیتالی تاثیر دگرگون‌کننده‌ای بر سازوکارهای اداره دولت و چگونگی عملکرد پارلمان‌ها داشته و ایده‌های تازه‌ای را درخصوص چگونگی اتخاذ تصمیم‌های با محوریت کاربران نهایی و شهروندان با خود به ارمغان آورده است.