تلاش نافرجام پیام‌رسان‌های داخلی
باوجود تلاش‌های چندساله برای ارتقای پیام‌رسان‌های داخلی و حمایت‌های صورت‌گرفته و وعده‌های چندباره، همچنان بیشترین بار پیام‌رسانی کشور بر دوش پیام‌رسان‌های خارجی است، اتفاقی که برخی آن را به عدم اعتماد مردم به این محصولات نوپا و برخی دیگر به مشکلات فنی و ضعف توانایی این محصولات مربوط می‌دانند.
پیرو تلاش برای بومی‌سازی اقلام و محصولات مختلف، پیام‌رسان اجتماعی هم از خدماتی است که اقداماتی برای بومی کردن آن انجام میشود. در سال‌های گذشته و با ظهور شبکه‌های اجتماعی، نمونه‌های موفقی از این محصولات در کشور وجود داشته که یا به‌لطف فیلتر و یا مزایای بومی بودن و خدمات خاص، توانستند کاربران خود را داشته باشند، با وجود این پیام‌رسان‌های بومی که نمونه‌های جدیدتری از شبکه‌های اجتماعی هستند، به توفیق چندانی دست نیافتند.
اگرچه تلاش‌هایی برای توسعه پیام‌رسان‌های بومی صورت گرفته است، اما همچنان تلگرامی که از اردیبهشت سال ۹۷ فیلتر شده و بدون فیلترشکن‌هایی که این روزها بسیار رواج یافته و واتس‌اپی که در ابتدا به اندازه تلگرام به آن توجه نشده بود و هنوز هم بسیاری از ویژگی‌هایی را ندارد که تلگرام با تکیه بر آنها در حال تبدیل شدن به نوعی رسانه برای کاربران ایرانی بود، بیشتر مورد استفاده کاربران ایرانی قرار می‌گیرند، هرچند برخی هم در این میان شبکه‌های داخلی را برگزیدند.
همچنین در حالی که یکی از علل فیلترینگ تلگرام، حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی عنوان شده بود و در مقابل مخالفان با فیلترینگ، این روش را راه مناسبی برای تشویق مردم به استفاده از محصولات داخلی نمی‌دانستند، استفاده از نسخه‌های فارسی تلگرام راه دیگری بود که اگرچه تفاوت‌هایی با تلگرام اصلی داشت اما به فیلترشکن نیازمند نبود و به همین دلیل پس از فیلترینگ، پذیرای بخشی از کاربران شد، موضوعی که بارها به عنوان یکی از دلایل عدم استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی مطرح شد.
با وجود این، با گذشت بیش از یک سال از فیلترینگ تلگرام و فرصت‌های چندباره به تلگرام‌های فارسی برای اینکه خود را از تلگرام اصلی جدا کنند و جنجال‌هایی درباره ماهیت فیلترشکنی این محصولات که به‌خودی خود قابلیت استفاده نداشتند و بیشتر نقش صافی برای تلگرام را ایفا می‌کردند، هاتگرام و طلاگرام هم از اردیبهشت ۹۸ فروشگاه‌های آنلاین حذف شدند. هرچند با وجود ادعا درباره استقلال این پوسته‌های فارسی پس از حذف از گوگل‌پلی هم تا کنون خبری از توسعه آنها نشده است.
از طرفی اوایل سال شورای عالی فضای مجازی کشور، سه پیام‌رسان بله، سروش و گپ را به عنوان پیام‌رسان‌های واجد شرایط برای انجام مکاتبات و ارائه خدمات اداری معرفی کرده و پس از آن محمدجواد آذری جهرمی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- از تشکیل کارگروهی در حوزه پیام‌رسان‌های داخلی خبر داد که چگونگی مصوبات و میزان اجرای آنها در دستگاه‌های دولتی را آسیب‌شناسی می‌کند و اعلام کرد مصوبه حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی در شورای عالی فضای مجازی در حال اجراست.
اما انتقادات درباره روند پیشرفت پیام‌رسان‌های بومی همچنان ادامه داشت. یکی از این انتقادات، عدم حمایت‌های مناسب وزارت ارتباطات بود، تا جایی که ابوالحسن فیروزآبادی -دبیر شورای عالی فضای مجازی- درباره فاز دوم حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی بیان کرد قرار بود بودجه‌ای برای این کار اختصاص پیدا کند و دیتاسنتری هم برای این مورد توسط وزارت ارتباطات در نظر گرفته شده است، اما متاسفانه بودجه مورد نظر این حمایت‌ها تامین نشده و حمایت مرحله دوم صورت نگرفته است.
ناکارآمدی پیام‌رسان‌ها در زمان قطعی اینترنت
یکی دیگر از مواردی که فرصتی برای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی را به کاربران ایرانی داد، قطعی ۱۰ روزه اینترنت در آبان ماه سال ۹۸ بود و با وجود این، پیام‌رسان‌های داخلی در غیاب ۱۰۰ درصدی رقبای خارجی خود نتوانستند به نیازهای کاربران پاسخ دهند و این موضوع به زعم ناظران شبکه ملی اطلاعات، حاکی از ضعف در خدمات پایه این شبکه بود؛ بعد از اتصال دوباره اینترنت هم بسیاری از مردم که دست خود را در انتخاب سرویس باز دیدند، به استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی برگشتند.
ضعف در خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات، واکنش شورای عالی فضای مجازی را به دنبال داشت و به همین منظور فرصتی به وزارت ارتباطات داده شد که طرحی را به این شورا ارسال کرده تا بتوان در یک زمان‌بندی مناسب، به سطح قابل‌قبولی در حوزه پیام‌رسان دست یافت و وضعیت نابه‌سامان پیام‌رسان‌ها را برطرف کرد. هرچند با وجود ارئه طرح و معماری شبکه ملی اطلاعات هم هنوز این معماری تصویب نهایی نشده و وضعیت پیام‌رسان‌ها در آن به اطلاع نرسیده است.
اگرچه طبق آمار عملکرد دولت دوازدهم و گزارشی که از زیرساخت منتشر شده، اعلام شد که کاربران پیام‌رسان‌های بومی به ۲۰ میلیون رسیده است، اما طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته تا تیرماه سال ۹۸، ۴۲.۸ درصد شرکت‌کنندگان از واتس‌اپ، ۴۲.۴ درصد از تلگرام، ۲.۸ درصد از سروش، ۰.۷ درصد از بله، ۰.۶ درصد از آی‌گپ، ۰.۵ درصد از گپ، ۰.۲ درصد از بیسفون و ۰.۱ درصد از ساینا استفاده می‌کنند که مجموع استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی را حتی کمتر از ۱۰ درصد نشان می‌دهد و تعداد کاربران هم رشد حاکی از رشد قابل توجه نیست.
در یک ماه اخیر و روزهای پایانی اسفند هم خبر واگذاری پیام‌رسان سروش مطرح شده؛ پیام‌رسانی که فروردینماه ۹۷، ادعا می‌کرد جایگزین تلگرام خواهد شد، اما با فیلترینگ تلگرام و حتی وام‌های پنج میلیارد تومانی و حمایت‌هایی که به طرق مختلف از پیام‌رسان‌ها صورت گرفت، چنین اتفاقی نیفتاد و سروش متلعق به صداوسیما که شاید پرمخاطب‌ترین پیام‌رسان ایرانی هم بود، کارش به تلاش‌هایی برای واگذاری رسید.
باوجود مشکلات فنی که برخی به محصولات بومی وارد می‌کنند برخی مسوولان معتقدند مهم‌ترین چالش توسعه پیام‌رسان‌ها، چالش فنی نیست، اینکه چطور از طرف مردم برای پیام‌رسان‌ها اقبال مناسبی را ایجاد کنیم که مردم به سمتش بیایند. پیام‌رسان‌ها باید بدانند سراغ چه سرویس‌هایی بروند و چطور با مردم ارتباط برقرار کنند. از طرفی هم باید دانست که انتقال مردم از پیام‌رسان‌های خارجی به پیام‌رسان داخلی فرایند سخت و دشواری است که یک‌شبه امکان‌پذیر نیست.
درنهایت هرچند دبیر شورای عالی فضای مجازی مخالف این حرف است که پروژه پیام‌رسان داخلی شکست خورده و تعداد کاربران، تنوع پیام‌رسان‌ها، حرکت پیام‌رسان‌ها به سمت تخصصی شدن، ظهور و بروز سکوهای پیام‌رسانی که چندین خدمت ارائه می‌دهند، از زمان حمایت از آنها افزایش یافته، اما آنچه آمار نشان می‌دهد و در جامعه مشاهده میشود، برتری محصولات خارجی به نمونه‌های بومی، صرف نظر از دانش و توان فنی و حداقل از نظر جذب مخاطب است.