تمام فراز و فرودهای سروش؛ پیام‌رسانی که می‌خواست جایگزین تلگرام شود
سرنوشت پیام‌رسان سروش در هاله‌ای از ابهام است. قرار بود نتیجه مزایده برای فروش مالکیت پیام‌رسان سروش در هفته جاری مشخص شود اما حالا هیچ‌کس در مجموعه سروش و صدا و سیما پاسخگوی نتیجه این مزایده نیست؛ نمی‌دانیم آیا خریداری وجود داشته یا خیر، پیشنهاد‌ها چه بوده‌اند یا حتی بالاخره «پاکات» باز شده و صدا و سیما مالکیت سروش را واگذار کرده است یا نه. «چرا من باید به شما پاسخ بدهم؟» این جواب یکی از مدیران ارشد صدا و سیما به دیجیاتو درباره نتیجه مزایده فروش پیام‌رسان سروش است. این مدیر صدا و سیمایی تنها نیست؛ سراغ هرکدام از مدیران یا حتی کارمندان مطلع در مجموعه سروش یا صدا و سیما می‌رویم در این باره مصاحبه نمی‌کنند؛ حتی اگر قرار باشد نامش را درج نکنیم. انگار کسی نمی‌خواهد درباره این محصول صحبت کند و بگوید که دست آخر والدین جدید او چه کسانی هستند. اما بیایید نگاهی داشته باشیم به تاریخچه این پیام رسان؛ یک سرویس پرحاشیه‌ی ایرانی که با مدیریت صدا و سیما دوران پرتلاطمی را سپری کرد و نهایتا از آن یک معادله مجهول بی‌جواب باقی مانده است.
قبل از فیلترینگ تلگرام هم حضور داشت ولی حضور پررنگی نبود و بعد از این ماجرا، نامش بیشتر به چشم آمد. از سال ۱۳۹۴ با نسخه آزمایشی خود در عرصه حضور داشت و دستپخت جمعی دانشجویان دانشگاه شریف بود. در سال ۹۵ که از آن به طور رسمی رونمایی شد، ۷۰۰ هزار کاربر داشت و هنوز بچه‌های شریف پشت آن بودند و حمایت داخلی از سروش به آن صورت رخ نداده بود.
بعد از عرضه رسمی سروش در سال ۹۵، صدا و سیما روی سروش سرمایه‌گذاری کرد و آنطور که گفته میشود، قرار شد که این سازمان حاکمیتی تنها سرمایه گذار پروژه باشد و بخش فنی را به تیم فنی خود سروش بسپرد. تبلیغات بیش از حدی روی این پیام‌رسان بعد از فیلترینگ تلگرام در اردیبهشت ماه ۹۷ صورت گرفت و سروش به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی کاربران برای کوچ کردن به آن معرفی شد. مدیران این پیام‌رسان معتقد بودند که به زودی به چند ده میلیون کاربر خواهند رسید و سودای تبدیل شدن به یک پیام رسان ملی را در سر داشتند، رویایی که البته محقق نشد. حال بیایید کمی به عقب برگردیم و بدانیم که چرا این رویا به حقیقت تبدیل نشد.
در سال ۹۵ و وقتی صداوسیما به فکر ایجاد پیام‌رسانی برای خود افتاد، سروش رسانه، از زیرمجموعه‌های صداوسیما، برنده مزایده شد و همین‌جا بود که «عباس عسکری ساری» نقطه اتصال شرکت «مهیمن» (سازنده پیام‌رسان‌هایی چون سانبرد و ساینا) و صداوسیما شد
شخص وسط عسکری ساری در کنار وزیر ارتباطات. نفر سمت راست تصویر نیز مهدی داوری یکی از موسسین اولیه پیام رسان بومی دیگری به اسم بیسفون است. این تصویر در راهپیمایی اربعین ثبت شده است.
عسکری ساری که رئیس مرکز توسعه رسانه‌های نوین سازمان صداوسیما بود و هم از مدیران مورد اعتماد صداوسیما به شمار می‌رفت و البته جزو مدیران مهیمن و سروش رسانه نیز بود، نقطه اتصال احیای این پیام‌رسان شد. این چند ویژگی در کنار هم موجب شد سروش نه تنها فرصت تولد داشته باشد که از حمایت ویژه صداوسیما هم برخوردار باشد.
شباهت لوگوی پیام رسان قدیمی و از رده خارج شده ساینا و سروش نیز قابل توجه است.
مدیریت این پیام‌رسان در سال 94 به دستان فردی به نام «محمدرضا علی‌عسگری» بود که تشابه فامیلی او با رییس وقت صدا و سیما این شائبه را ایجاد کرد که او نسبتی با «عبدالعلی علی‌عسگری» دارد، هرچند این ادعا هیچ‌وقت توسط مرجعی تایید نشد. سید «جعفر خورشاد» مدیرعامل بعدی این پیام‌رسان بود که تا چندی پیش ریاست هیات مدیره شرکت توسعه فناوری سروش را نیز برعهده داشت. در زمان مدیرعاملی خورشاد بود که سروش به عنوان جایگزین تلگرام به بحث داغ رسانه‌ها تبدیل شد.
سید جعفر خورشاد
در اواسط فروردین ماه سال ۹۷ و زمان ریاست خورشاد بود که سهام شرکت سروش رسانه که یک شرکت فنی وابسته به صندوق بازنشستگی سازمان صدا و سیما است به منظومه فرهنگی رسانه ای جام جم که یک موسسه تخصصی فرهنگی، رسانه‌‌ای است منتقل شد و پیام رسان سروش رسما زیرنظر مجموعه جام جم قرار گرفت.
ناگفته نماند در اسفند ماه سال ۹۶ بود که این پیام‌رسان از «معاونت فضای مجازی صدا و سیما» به «منظومه فرهنگی-رسانه ای جام جم» انتقال یافت و این انتقال البته به صورت دوره‌ای بود و در واقع منظومه جام جم به عنوان پیمانکار قصد توسعه محصول را داشت که در نهایت این پروژه منحل شد.
بعد از خورشاد، قرعه مدیریت به نام «سید میثم سید صالحی» افتاد، مدیرعاملی پرحاشیه که اظهارات جنجالی در زمان ریاست خود بر این پیام‌رسان به عمل آورد. او درخواست وام چندین میلیاردی از دولت داشت و باور داشت که پلتفرم آنها گنجایش ظرفیت بیش از ۲۰ میلیون کاربر را دارد.
سید میثم سید صالحی
او همچنین گفت که وام ۵ میلیاردی (که به پیام‌رسان‌های منتخب از سوی دولت واگذار شد) را یکجا به اپراتورها داده تا بتواند اینترنت رایگان را برای کاربران سروش فراهم سازد؛ اینترنت رایگانی که به یکباره و بدون اعلام خبر قبلی تنها بعد از چند ماه اجرایی شدن، لغو شد. سیدصالحی همچنین اعلام کرد که سروش ده میلیون کاربر فعال دارد و این موضوع در آن زمان مورد بحث برخی از کارشناسان قرار گرفت و چند ماه پس از این ادعا، شاهد ریزش اعضای پیام‌رسان سروش بودیم و تعداد کاربران آن به کمی بیشتر از ۳ میلیون نفر رسید. اما پیش از این ریزش، حواشی دیگری نیز در زمان ریاست صالحی رخ داد و آن بحث ناامن بودن پیام‌رسان سروش بود، موضوعی که تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین ضربه‌ها به اعتبار این پیام‌رسان شد.
ماجرا از این قرار بود که برخی کاربران در شبکه‌های اجتماعی خبر دادند که بدون اطلاع قبلی و بدون اینکه خودشان اقدام کرده باشند، به عضویت سروش در آمده‌اند و با توییت‌هایی نسبت به این مورد اعتراض کرده‌اند. از آن‌سو اما مدیرعامل سروش این موضوع را رد و از اساس کذب معرفی کرد موضوع آنقدر مهم شد که مرکز ملی فضای مجازی وارد کار شد و هرچند هیچ‌گاه مشخص نشد که این ماجرا از کجا سرچشمه گرفته است ولی مدیر پیام‌رسان سروش در گفتگو با دیجیاتو، آن را یک تخریب سازمان یافته بر علیه سروش معرفی کرد. این موضوع در کنار دیگر مشکلات امنیتی که از طرف کارشناسان درباره پیام‌رسان سروش برملا شد، نوعی عدم اعتماد را برای این پیام‌رسان ایجاد کرد. در کنار این موضوع، حذف سروش از اپ استور «اپل» به علت تحریم‌های آمریکا نیز کاربران این پیام‌رسان در گوشی‌های آیفون را نیز با مشکل مواجه ساخت.
سید صالحی در زمان ریاست خود تلویحا ادعا کرد نهادهای امنیتی درخواست هایی از این پیام رسان برای ارائه اطلاعات داشته‌اند و در جواب این درخواست‌ها گفته بود که با دستور رهبری، آنها را بی‌پاسخ گذاشته‌اند. او در همین رابطه گفته بود: «از یک هفته پیش که با تصمیم قوه قضاییه حریم شخصی در فضای مجازی ذیل ماده ۲۵ قانون اساسی قرار گرفت و رهبری نیز فتوا دادند که تعرض به حریم شخصی در فضای مجازی حرام است دیگر با خیال راحت به هیچ یک از درخواست‌های امنیتی پاسخ نداده‌ایم اما پیش از این درخواست‌هایی آمده بود که پاسخ داده نشده و به دلیل پاسخ ندادن نیز تحت فشار بودیم».
چند ماه بعد از این حواشی، سید صالحی از ریاست پیام‌رسان سروش کناره‌گیری کرد و مدیرعامل مجموعه دیگری در مجموعه جام جم (یکی از پیمانکاران سابق سروش در صدا و سیما) شد. خبرها حکایت از این می‌داد که خورشاد به سمت مدیرعاملی بازگشته ولی در نهایت به نظر می‌رسد که «مرتضی رحیمی» که پیش‌تر مدیر فنی سروش بود، در نقش مدیرعامل شرکت ظاهر شد. سروش از همان پاییز سال ۹۷ و پس از رفتن سید صالحی، کم کم از سوی رسانه‌ها هم فراموش می‌شد اما در هر حال، همچنان به عنوان یکی از پیام‌رسان‌های مهم و اصلی داخلی (بومی) شناخته می‌شد.
همزمان با مدیریت جدید و افول دوران طلایی سروش و ریزش بیشتر کاربران (که توسط مرکز ایسپا نیز اعلام شد) سروش با رقیب اصلی خود یعنی پیام‌رسان گپ وارد مذاکره شد. در ابتدا شایعاتی مبنی بر ادغام این دو پیام رسان به گوش رسید ولی در نهایت مشخص شد که قرار است همکاری‌های بین این دو صورت بگیرد و موضوع شایعه، بی‌اساس است. مدیر پیام‌رسان گپ درباره این همکاری‌ها به دیجیاتو چنین گفته بود: «اعضای هر دو پیام‌رسان بتوانند با یکدیگر تماس بگیرند بدون آنکه لزوما نیازی به نصب هر دو پیام رسان وجود داشته باشد. همچنین تولیدکنندگان محتوا و صاحبان کانال‌ها شاید در هر دو پیام‌رسان کانال داشته باشند و برای اینکه بتوانند با یک تیر دو نشان بزنند، طرحی مثل یک پورتال مشترک را در ذهن داریم تا کاربر با آپلود کردن پست در آن بتواند در آن واحد پست خود را در هر دو پیام رسان به اشتراک بگذارد. این قبیل کارها و همکاری‌ها می‌تواند برای تولیدکنندگان محتوا بسیار مفید باشد.» البته لازم به ذکر است مانند بسیاری از وعده‌های سروش در دوران کاری خود، این همکاری نیز هیچ‌گاه میسر نشد.
مرتضی رحیمی
در زمستان سال ۹۷ بود که عده‌ای از تیم برنامه‌نویسان سروش از پیام‌رسان اصلی جدا شده و برنامه سروش پلاس را راه‌اندازی کردند. در فضای پیام‌رسانی، حافظه و سابقه‌ی کاربران سروش حفظ شد و سابقه‌ی گفت‌وگوهای کاربران در سروش در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ را طبق توافق به سروش پلاس متصل کردند و سپس، توسعه‌ی امکانات دیگر پیام‌رسان سابق سروش روی نسخه سروش پلاس انجام گرفت. این پیام رسان جزو محصولات شرکت موسسه غیرتجاری عدالت آموزشی آلا شریف (زیر مجموعه شتابدهنده ستاک هوشمند شریف) به حساب می‌آید و اولین مدیرعامل نیز شخصی به نام «وحید علی عسگری» است که باز هم شباهت فامیلی او با رییس صدا و سیما جالب توجه است؛ هرچند مانند محمدرضا علی‌عسگری امروزه اسم او در چارت سازمانی این مجموعه به چشم نمی‌خورد.
سروش پلاس کار خود را در سال ۹۸ با داشتن ۳ میلیون کاربر به اتمام رسانده و ادعا دارد که از تمامی پیام‌رسان‌های دیگر بومی دو سال جلوتر هستند و به زودی به تعداد بیشتری کاربر نیز دست پیدا می‌کنند. مرتضی رحیمی از همان ابتدای تاسیس این مجموعه مدیرعاملی آن را بر عهده گرفت و در تیرماه ۹۸ از سروش جدا شد. او ادعا کرد که سروش پلاس کاملا از سروش و صدا و سیما جداست:
«سازمان صداوسیما به عنوان سرمایه‌گذار، در یک سال و نیم اخیر به تعهدات مالی‌اش عمل نکرد و همین اتفاق، مسیر پروژه سروش را مختل کرد. برای ما اهمیت داشت که مسیر توسعه را طبق برنامه ریزی پیش ببریم اما به دلیل عدم انجام تعهدات از سوی صداوسیما این مسیر متوقف شده بود. به همین دلیل از اواخر سال ۹۷ بحث «سروش پلاس» مطرح شد و حالا این پیام رسان به عنوان یک مسیر جداگانه جلو می‌رود.»
رحیمی به دیجیاتو گفته بود که قرار است شرکت جدیدی تاسیس شود تا سروش پلاس تحت نظر آن به فعالیتش ادامه دهد. در واقع او تاکید زیادی دارد که سروش پلاس، که به احتمال زیاد تا پایان تابستان ۹۸ ری‌برند خواهد شد، زیرمجموعه شرکت توسعه‌ی فناوری رسانه سروش (تفرس) نیست و حتی از تکنولوژی متفاوتی با تکنولوژی پیام‌رسان سروش استفاده می‌کند. مشخص نیست آیا این شرکت تاسیس شده یا خیر، اما آنچه مشخص است این است که صدا و سیما سروش پلاس را هم زیرمجموعه خودش می‌داند. این دست کم چیزی است رییس هیات مدیره سروش به دیجیاتو گفته بود؛ موضوعی که البته مدیرعامل سروش پلاس آن را رد می‌کند.
با اینکه قرار بود «پاکات» مزایده در روز ۱۷ فروردین ماه باز شود و مشخص گردد که متقاضیان و خریداران سروش چه کسانی بوده‌اند، اما پیگیری‌های دیجیاتو از مسئولین این پیام‌رسان تاکنون نتیجه نداده است. امروزه سروش با مدیریت «ایمان عیسی‌زاده» که در گذشته مدیریت فنی پیام‌رسان سروش را بر عهده داشته راهش را با چند صد هزار کاربر باقی‌مانده سپری می‌کند، اما مشخص نیست که سرانجام این مزایده چه شده و آیا اصلا خریداری وجود داشته یا خیر؛ اما چیزی که کاملا مسلم است اینست که پیام‌رسان سروش نتوانسته به رویای جایگزینی تلگرام در ایران جامه‌ی عمل بپوشاند.