اقتصاد دیجیتال؛ ناجی کشورهای کرونازده
زمانی که پزشک چینی خبر از شیوع ویروس جدیدی به نام کرونا یا کووید-۱۹ داد، کمتر کسی فکر میکرد، این مهمان ناخوانده بتواند در کمتر از سه ماه تمام معادلات جهان را بر هم بزند. ویروسی که در ابتدا با به خطر انداختن سلامتی مردم خبرساز شد، اما سپس چالش جامعه جهانی با آن فراتر از درگیری سلامت مردم رفت و اقتصاد کشورها را به دردسر انداخت. دردسری که بعضا به قیمت تعطیلی کسب‌وکارها و رکود در بخش‌های مختلف اقتصاد تمام شده است. البته در این میان، آن دسته از کسبوکارهایی که به زیرساختهای دیجیتالی مجهز بودند، راحتتر توانستند با چالشهای این بیماری کنار بیایند. در گام نخست توانستند با دورکاری سلامت کارکنان خود را تامین کنند و در ادامه آن توانستند کسبوکار خود را در این شرایط بحرانی بهتر از رقبای سنتی خود مدیریت کنند.
البته این تغییر رویکرد به سمت دنیای دیجیتال تنها به کسب‌وکارها خلاصه نمی‌شود، چرا که بسیاری از افراد عادی که این روزها قرنطینه شدهاند، بیش از گذشته به دنیای مجازی وابسته شدهاند. چه برای آن دسته از کارکنانی که مجبورند دورکاری کنند و چه برای آن دسته از افرادی که برای انجام امور روزانه اعم از امور بانکداری و برنامه تفریحی به دیجیتال پناه آوردند. در نهایت، بخش بزرگی از جامعه مانند دانش‌آموزان، دانشجویان، معلمان و استادان نیز به واسطه آموزش آنلاین برنامه‌های درسی خود را پیش بردند.
در این میان، گروهی از کسب‌وکارها نیز بودند که این تهدید ایام قرنطینه کرونا را به فرصت تبدیل کرده و سعی کردند فعالیت خود را در دنیای مجازی پیش ببرند. به عبارت دیگر، خدمات دیجیتالی در این دوران رونق گرفت و توانست در روزهای کرونایی نقش یک ناجی را داشته باشد و بتواند به شهروندان در رعایت قرنطینه کمک کند و در عین حال رونق بگیرد. طوری که به گفته معاون پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی، بعد از شیوع کرونا، سهم اقتصاد دیجیتال در کشور با بالا رفتن استفاده از فناوری‌های نوین، افزایش یافته است. به تعبیر فعالان حوزه دیجیتال، افزایش گرایش کسب‌وکارها و شهروندان به فضای مجازی در این روزهای کرونایی تلنگری به مسوولان است تا نگاه ویژهتری به توسعه اقتصاد دیجیتالی داشته باشند. از طرفی افراد نیز اهمیت آموزش مهارتهای دیجتالی و ارتقای سواد و آگاهی در این حوزه را بیش از گذشته درک کردند. البته در عین حال، شهروندان نیز به نقش مهم کسبوکارهای دیجیتالی در این روزها پی بردند، به‌ویژه زمانی که رئیس‌جمهور در جلسه ستاد مبارزه با کرونا خواست بخشی از تامین مایحتاج مردم به فروشگاه‌های آنلاین سپرده شده و از آنها حمایت شود.
به هر حال، همانطور که سازمانهای بینالمللی پیشبینی کردهاند اقتصاد کشورها با رکودهای سنگینی مواجه خواهند شد و از رشدهای منفی خبر داده‌اند. به نظر میرسد در این شرایط که کسب‌وکارها و افراد به اهمیت اقتصاد دیجیتال پی بردهاند فرصت خوبی است که سرمایهگذاریها و برنامه‌های توسعه‌ای دولت بیش از گذشته به این سمت متمرکز شود پژوهشگاه فضای مجازی در بررسی تجربه مشاغل تحت‌تاثیر بحران کرونا در چین، نشان می‌دهد، شیوع این ویروس فرصت‌هایی را برای رونق صنعت تجارت الکترونیک و آموزش آنلاین فراهم کرده است. البته رونق بخش دیجیتال به این دو حوزه خلاصه نمی‌شود.
بررسی‌ها حاکی از آن است که شیوع ویروس کرونا فرصت‌هایی را برای کسبوکارهای آنلاین چین فراهم کرده و خواهد کرد. تحت این بیماری همه‌گیر، شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی می‌توانند از فناوری‌های پیشرفته خود، سیستم خدمات آنلاین از راه دور بالغ و نقاط قوت دیگر استفاده کنند تا در مورد مدل‌های جدید خدمات در آینده فکر شود و چنانچه با چالشی مشابه با شیوع ویروس کووید-۱۹ در آینده مواجه شدند آن را به فرصتی برای خود تبدیل کنند. هرچه دنیای دیجیتال در روزهای تلخ کرونایی اقبال بلند داشته و بیش از گذشته موردتوجه قرار گرفته، اما آمار به نقل از معاون وزیر ارتباطات در توییتر نشان می‌دهد برخلاف آنچه تصور میشود حوزه فناوری اطلاعات در نگاه اولیه آسیب کمی از بحران کرونا دیده، حدود ۷۱ درصد کسبوکارهای دیجیتال از این شرایط تاثیر منفی گرفته‌اند، با این حال، ۲۹ درصد کسبوکارهای دیجیتال از این شرایط تاثیر مثبت گرفته‌اند. مهم‌ترین چالش کسبوکارهای فناوری اطلاعات کاهش تقاضا و بعد از آن، کاهش حضور نیروی انسانی این شرکت‌ها است. بنابراین پیش‌شرط، پررنگ کردن نقش دیجیتال در اقتصاد کشور، تقویت زیرساختهای دیجیتالی است.
یادگیری از تجربه چین
پژوهشگاه فضای مجازی اخیرا درباره تجربه مشاغل تحت‌تاثیر بحران کرونا در چین گزارشی منتشر کرده است که نشان می‌دهد برای مهار شیوع این بیماری بیشتر صاحبان مشاغل در چین تصمیم گرفتند تا کارمندان خود را از یکدیگر جدا کرده و شرایطی را مهیا سازند تا آنها از راه دور و در خانه کار کنند. این تصمیم منجر به تعطیلی موقت شرکت‌هایی مانند تسلا یا اپل در این کشور آسیایی شد. البته با وجود فشار نزولی کوتاه‌مدت، از جنبه مثبت، می‌توان انتظار داشت که پس از پایان این شیوع، چین در برخی از بخش‌هایی که سخت‌ترین ضربه را متحمل شده است مانند بخش‌های گردشگری، فیلم و تلویزیون، سرگرمی، پذیرایی و صنایع خرده‌فروشی دوباره رشد مصرف را تجربه کند.
علاوه‌بر این، از آنجا که دولت‌های مرکزی و محلی در چین به تدوین سیاست‌هایی در جهت تقویت عملکرد کلی تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۰ مشغول هستند، این فرصت خوبی برای شرکت‌های جدید ازجمله شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی است که تا اواسط سال ۲۰۲۰ وارد بازار چین شوند. بررسی‌ها حاکی از آن است که شیوع ویروس کرونا فرصت‌هایی را برای صنایع مراقبت‌های پزشکی آنلاین، بیمه، صنایع مرتبط با سلامت، تجارت الکترونیک، سرگرمی و آموزش آنلاین، صنایع مرتبط با کار و ارتباط از راه دور در چین فراهم کرده و خواهد کرد. در طول مدت‌زمان شیوع ویروس کووید-۱۹، پلت‌فرم‌های پزشکی آنلاین مانند AliHealth و Tencent HealthCare خدمات تشخیصی آنلاین را برای شهروندان ارائه داده‌اند. این امر به غربالگری بیماران مشکوک به کرونا و جداسازی آنها از بیماران مبتلا به سرماخوردگی، کاهش کمبود منابع پزشکی آفلاین و کاهش خطرات ناشی از عفونت متقابل ناشی از تماس انسان کمک کرد. همچنین شهروندان بیشتری از درمان‌های پزشکی به‌صورت آنلاین بهره‌مند شدند. شیوع این بیماری همچنین موجب رشد پزشکی از راه دور (Telemedicine) در چین شد. بیمارستان‌ها به‌طور فزاینده‌ای مایل هستند که خدمات پزشکی خود را به‌صورت از راه دور به بیماران ارائه کنند. انتظار می‌رود طی دو تا سه سال آینده، خدمات از راه دور پزشکی گسترده‌تر شود. علاوه‌بر این آگاهی مردم از زندگی و سلامتی افزایش‌یافته است. این امر موجب توسعه تدارکات پزشکی، تجهیزات پزشکی و صنایع دارویی در چین میشود و تقاضای داخلی محصولات مراقبت‌های بهداشتی و بیمه‌های زندگی و پزشکی را تحریک می‌کند.
در زمان اپیدمی سارس در سال ۲۰۰۳، وب‌سایت خرید اینترنتی چینی Taobao از فرصت بسیار خوبی برای رشد و بزرگ شدن برخوردار شد و هنگامی‌که ویروس سارس تعصب مردم علیه خرید آنلاین را درهم شکست خود را به بزرگ‌ترین پلت‌فرم خرید آنلاین در چین تبدیل کرد. در حال حاضر نیز با شیوع ویروس کووید-۱۹، فضای رشد برای پلت‌فرم‌های خرید آنلاین فراهم شده است. در حال حاضر برای جلوگیری از آلوده شدن به ویروس کووید-۱۹، مصرف‌کنندگانی که عادت خرید آنلاین در آنها شکل‌گرفته است به‌احتمال زیاد به‌جای مراجعه به یک سوپرمارکت آفلاین یا به‌جای سفارش غذا به روش حضوری اقدام به سفارش آنلاین مواد غذایی و لوازم موردنیاز روزانه خود می‌کنند. تجارت الکترونیکی مواد غذایی تازه در چین شاهد رشد انفجاری است.
«اقتصاد خانگی- فعالیت‌های اقتصادی در خانه» (Home Economy) که به‌طور غیرمستقیم ناشی از شیوع ویروس کرونا بود، نه‌تنها خرید آنلاین را تقویت کرد بلکه باعث افزایش بازی‌های آنلاین و پخش زنده شد. این را می‌توان از مقایسه گردش مالی بازی Tencent به نام «افتخار پادشاه -Honor of King» مشاهده کرد. در سال ۲۰۲۰، گردش مالی این بازی در شب سال نو چین حدود ۲میلیارد یوآن (۲۹۰ میلیون دلار آمریکا) بود، درحالی‌که در سال ۲۰۱۹ این رقم ۳/ ۱ میلیارد یوآن (۱۸۶ میلیون دلار) بود. از آنجاکه مدارس و دانشگاه‌ها بعد از پشت‌سر گذاشتن شیوع ویروس کرونا مجددا فعالیت‌های فیزیکی خود را آغاز می‌کنند، آنها در طول مدت‌زمان شیوع ویروس کووید-۱۹ با معرفی برنامه‌های تدریس آنلاین و ساعتی برای دانش‌آموزان و دانشجویان به دنبال آن هستند که برنامه‌های آموزشی به تعویق نیفتد. دینگ‌تاک، نرم‌افزاری اداری است که توسط گروه علی‌بابا ساخته‌شده است. این نرم‌افزار توسط مدارس، دانشگاه‌ها، دانش‌آموزان و دانشجویان در این دوره ویژه بسیار مورد استفاده قرار گرفت.داده‌ها از ۱۰ فوریه ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که پورت پخش زنده تنسنت حدود ۸۱ درصد از کاربران این پلت‌فرم (آموزش آنلاین) را در اختیار دارد؛ به‌عبارت‌دیگر، ۷۳۰ هزار دانش‌آموز از ۹۰۰ هزار دانش‌آموز مقطع ابتدایی و راهنمایی در ووهان تصمیم گرفتند از طریق درگاه پخش مستقیم تنسنت به‌صورت آنلاین آموزش ببینند.