تعرفه اینترنت موبایل در ایران: واکاوی یک معادله پیچیده
در حالی که «محمدجواد آذری جهرمی» به تازگی گفته بود که 5G به ایران رسیده و به‌زودی در تهران رونمایی میشود، دو اپراتور اصلی موبایل کشور با افزایش قیمت بسته‌های اینترنت، وزیر و معاونش را غافلگیر کردند.
این تغییرات هم صدای کاربران را درآورد و هم از سوی وزارت ارتباطات «غیرقانونی» اعلام شد. اما ماجرا چیست؟ کف و سقف تعرفه برای اینترنت موبایل چقدر است و آیا اپراتورها از مرز قانونی عبور کرده‌اند؟ در این مقاله به همین سوالات پاسخ می‌دهیم اما بد نیست برای شروع بدانید که بر اساس مصوبات رگولاتوری، سقف قیمت هر گیگابایت بین ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان برای سیم‌کارت‌های دائمی و اعتباری است.
اعتراض کاربران
روز گذشته کاربران شبکه‌های اجتماعی اعتراض گسترده‌ای را نسبت به افزایش قیمت بسته‌های موبایل مطرح کردند. ایرانسل و همراه اول تغییراتی را در بسته‌های خود به وجود آورده‌اند که شامل افزایش قیمت بعضی از بسته‌ها تا ۲ برابر، تمرکز بیش از حد بر «گیگابایت داخلی» و البته حذف برخی بسته‌های بلند مدت است. جزییات بیشتر این خبر را می‌توانید اینجا بخوانید.
واکنش معاون وزیر
«حسین فلاح جوشقانی»، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) و معاون وزیر ارتباطات صبح امروز خبر داد که با این تغییرات مخالف است. او که برای اعلام مخالفتش پلتفرم توییتر را انتخاب کرده بود، اعلام کرد که صبح امروز به اپراتورهای متخلف اخطار داده شده و قیمت‌ها باید به قبل برگردد. دقایقی بعد، وزیر ارتباطات نیز با ری‌توییت آنچه جوشقانی گفته بود، مهر تاییدش را برگفته‌های او زد:
وزارت ارتباطات همچنین با انتشار خبری اعلام کرد که افزایش قیمت اینترنت موبایل را غیرقانونی می‌داند. رئیس رگولاتوری با اشاره به مصوبه ۲۶۶ گفته است:
«بر اساس این مصوبه اپراتورهای مسلط (SMP) برای تغییر تعرفه‌های عادی و تشویقی سرویس‌هایشان باید تایید رگولاتوری را دریافت کنند. با توجه به اینکه افزایش قیمت در برخی اپراتورهای تلفن همراه بدون تایید رگولاتوری انجام شده این افزایش قیمت‌ها برخلاف مقررات بوده و تمامی قیمت‌ها باید به قبل باز گردد.»
جوشقانی در خبری که سایت رگولاتوری منتشر کرده، گفته که اخطار برای اپراتورها ارسال شده شده و آن‌ها باید سریع‌تر قیمت را به حالت قبلی برگردانند.
بازی پیچیده تعرفه اینترنت موبایل
قیمت اینترنت موبایل همیشه حواشی زیادی داشته است. نکته مهم اینجاست که وزارت ارتباطات و در راس آن وزیر ارتباطات تلاش کرده‌اند در حوزه قیمت اینترنت، کاربران ناراضی نباشند. شاید علاقه به محبوبیت و شاید هم دلایل بزرگ‌تری برای این نوع تصمیم گیری وجود داشته باشد. اما واقعیت این است که قیمت اینترنت موبایل تا قبل از این افزایش تا حد زیادی به کف قیمت تعیین شده برای اپراتورهای موبایل نزدیک بوده است. در واقع، یک کف و یک سقف برای قیمت دیتای موبایل وجود دارد.
اگر علاقه و حوصله‌اش را دارید، پیشنهاد می‌کنم سری به سایت رگولاتوری، و مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات برای حوزه تلفن همراه بزنید. با گردشی در همین بخش و چند محاسبه می‌توانید ببینید که قیمت سقف هر گیگابایت اینترنت موبایل از نوع آزاد برای سیم‌کارت‌های دائمی حدود ۴۰ هزار تومان (به شکل دقیق ۴۱ هزار ۹۴۳ تومان) و این قیمت برای سیم‌کارت‌های اعتباری حدود ۶۰ هزار تومان (به شکل دقیق ۶۲ هزار و ۹۱۴ تومان) است.
به دلیل پیچیدگی بسته‌ها و ترکیب اینترنت داخلی و بین‌المللی در آن‌ها، مشخص نیست که حالا میانگین قیمت اینترنت برای هر گیگابایت چقدر شده است. اما آنچه مشخص است، اینکه اپراتورها در حال حاضر تعرفه خود را بین کف و سقف تغییر داده‌اند و به سقف تعرفه حتی نزدیک هم نیستند. البته که رگولاتوری هم می‌گوید برای هر تغییر، ابتدا باید اجازه را به اپراتورها بدهد، که همین موضوع نیز محل سوال است.
حال به این سوال می‌رسیم که چطور تا الان داشتیم از اینترنتی به مراتب ارزان‌تر استفاده می‌کردیم؟ با نگاهی به مصوبه ۲۴۹ کمیسیون تنظیم مقررات، می‌بینیم که در آن گفته میشود: «در صورت وجود کف تعرفه مصوب کمیسیون برای یک خدمت، تعرفه خدمات در قالب طرح‌های تشویقی می‌تواند پایینتر از کف تعرفه مصوب باشد. در صورت عدم وجود کف تعرفه مصوب برای خدمات، یک چهاردهم سقف تعرفه، به عنوان ملاک سنجش خواهد بود.»
ترجمه‌ی ساده‌ای از جمله پیچیده‌ی بالا و واقعیتی که اتفاق افتاده این است: سقف قیمت هر گیگ (قیمت واقعی) بین ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان است. کف قیمت هر گیگ، یک چهاردهم همین مبلغ است. تا پیش از امروز، تعرفه اینترنت همراه اول و ایرانسل تا حد زیادی به کف تعرفه هر گیگ نزدیک بوده است.
البته بعضی کارشناسان حوزه ارتباطات این انتقاد را نیز دارند که رگولاتوری مصوبه ۲۴۹ رو هم به درستی اجرا نکرده و در بعضی موارد جلوی زیرفروشی را نگرفته است.
مصوبه زمانی پیچیده‌تر میشود که حتی اپراتور می‌تواند قیمت را حدود ۲۰ درصد پایینتر هم بیاورد. یک نمونه: اپراتورهای مسلط یا SMP که بالاتر از ۲۰ درصد از سهم بازار را داشته باشند (همراه اول و ایرانسل) با دریافت مجوز از سازمان تنظیم به مبلغ نهایی که حدود ۳ هزار تومان است، ۲۰ درصد تخفیف بدهند. در واقع هر اپراتور در سال می‌تواند هشت مرتبه برای پنج بسته از سازمان تنظیم مقررات مجوز دریافت کند. پس واقعیت این است که بازی قیمت اینترنت موبایل به شدت پیچیده است و این پیچیدگی در مرحله اول از مصوبات خود رگولاتوری سرچشمه می‌گیرد.
خوب یا بد، دلیل اختلاف قیمت ۴۰ تا ۶۰ هزار تومانی که قیمت واقعی است، با قیمت فعلی اینترنت موبایل هم همین نکات است.
هرچند در این میان شرکت‌های اینترنت ثابت مدعی هستند که قیمت پایین و غیرواقعی اینترنت موبایل در ایران، باعث شده تا عادات کاربر برعکس همه دنیا باشد و نخواهد از اینترنت ثابت استفاده کند. آن‌ها می‌گویند همین باعث شده تا سرمایه‌گذاری برای ارائه نسل‌های جدید اینترنت ثابت مثل VDSL به کاری پر ریسک تبدیل شود و اینترنت ثابت درجا بزند. قضاوت، تایید یا رد آنچه شرکت‌های اینترنت ثابت می‌گویند، با خودتان. اما در هر صورت، کاربر ایرانی حالا به اینترنت موبایل ارزان عادت کرده و تغییر این عادت قطعاً با اعتراض گسترده همراه خواهد بود.
حالا چه اتفاقی می‌افتد؟
شاید همراه اول و ایرانسل بعید می‌دانستند که با تغییر در بسته‌های اینترنت با چنین حجمی از اعتراض کاربران مواجه شوند. اگرچه چنین تغییراتی، از همان ابتدا، بدون چراغ سبز وزارت ارتباطات چندان محتمل نبود اما در هر صورت اکنون وزارت ارتباطات به شکل عمومی اعلام کرده که افزایش قیمت‌ها غیر قانونی است، چراکه بدون دریافت تایید رسمی از سوی رگولاتوری بوده. حالا به نظر می‌رسد که ۲ احتمال برای قیمت اینترنت موبایل در تابستان ۹۹ وجود دارد:
احتمال اول این است که قیمت‌ها عقب‌نشینی کنند اما نه به شکل کامل. در واقع، احتمال اینکه وزارت ارتباطات و رگولاتوری با توجه به هزینه‌های دلاری اپراتورها و درآمد ریالی آن‌ها، اجازه افزایش قیمت نسبی را برای اینترنت موبایل بدهد، کم نیست.
احتمال دوم این است که وزارت ارتباطات بخواهد روی قیمت‌های گذشته پافشاری کند. اینجا اپراتورها هم راه‌هایی برای اعمال نظر خودشان دارند و یکی از این راه‌ها، احتمالاً افزایش قابل توجه سهم ترافیک داخلی در مقایسه با ترافیک بین‌المللی در بسته‌های اینترنت خواهد بود؛ اتفاقی که در تغییرات اخیر هم تاحدی شاهدش بودیم و کاربران نیز به آن معترض هستند، چراکه کشور ما در لایه‌ی محتوا توانایی خاصی برای جذب علاقه‌ی کاربران نداشته است.
در نهایت، حالا با واکنش وزارت ارتباطات، توپ در زمین همراه اول و ایرانسل است. باید ببینیم حرکت بعدی این ۲ شرکت که اتفاقا بخش قابل توجهی از درآمدشان نیز از محل دیتاست و در یک سال اخیر تعرفه‌های دیتای بسیار نزدیک به هم داشته‌اند، چه خواهد بود.