گزارش سازمان نصر از تاثیر کرونا: احتمال تعطیلی ۵۰ درصد استارتاپ‌ها وجود دارد
گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای درباره تاثیرات شیوع ویروس کرونا در کسب‌وکارهای ایرانی با نیم نگاهی به تمامی گزارشها و نقل قول‌های مسئولین درباره این امر و ارائه یک گزارش تفصیلی توسط خود این سازمان منتشر شد. در این گزارش تاکید شده جمعیت غیرفعال کشور در دوران شیوع کرونا افزایش یافته و جمعیت شاغل با کاهش ملموس مواجه شده است. همچنین اعلام شده که ۵۰ درصد کسب‌وکارها با تداوم اوضاع شیوع ویروس کرونا قادر به حیات نخواهند بود و تنها ۱۲ درصد از کسب‌وکارها به نوعی از فرصتهای ناشی بحران کرونا بهره‌مند شده‌اند.
بر اساس این گزارش همچنین سازمان تامین اجتماعی و سازمان امور مالیاتی نیز بیشترین نهادهای حاکمیتی بوده‌اند که در این دوران سخت بر سر راه کسب‌وکارهای نوپا سنگ‌اندازی کرده‌اند.
تاثیر کرونا در جهان
در این گزارش با اشاره به اینکه اقتصاد ایران دومین اقتصاد بزرگ خاورمیانه محسوب میشود، اعلام شده که در سال‌های اخیر صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات جایگاه بسیار قابل توجهی به دست آورده است؛ به ویژه با کاهش شدید درآمدهای نفتی. در این گزارش تاکید شده که بحران شیوع ویروس کرونا باعث شد تا وضعیت نه چندان به سامان اقتصاد ایران در سال‌های اخیر دوباره به شرایط بحرانی بازگردد و روی کسب‌وکارها فاوا تاثیر مضاعفی بگذارد. این گزارش با اشاره به رشد قابل توجهی در برخی فروشگاه های اینترنتی و کسب و کارهای ارائه کننده ارتباطات مجازی و آموزش الکترونیکی تاکید داشته که اغلب کسب و کارهای این حوزه به دلیل تعطیلی کامل فعالیت فعالیت های اقتصادی به شدت دچار چالش شدند.
دولت به همه کمک نکرد
سازمان نصر با گلایه از دولت نسبت به ارائه بسته‌های حمایتی اقتصاد «کرونا زده» برای چند کسب و کار معدود حوزه فاوا نظیر خدمات دهندگان گردشگری و سفارش آنلاین غذا، اعلام کرده که دولت دیگر کسب و کارهای این حوزه را نادیده گرفت. در گلایه دیگری که سازمان نصر در ابتدای این گزارش به آن تاکید ورزیده موضوع ممنوعیت ثبت سفارش برخی کالاهای اساسی حوزه فاوا و عدم تخصیص ارز به سفارش‌های ثبت شده در این حوزه است؛ موضوعی که به زعم سازمان نصر به خاطر خانه نشینی مردم و نیاز دانش آموزان و دانشجویان به این دستگاه‌های الکترونیکی بیش از پیش حس می‌شده ولی تصمیمات دولت مانع از ثبت سفارشات شده است.
دلیلی که سازمان نصر برای این سیاست‌ها متصور شده، ناآشنایی مسئولان و تصمیم‌گیران دولت با میزان گستردگی صنعت فاوا و کسب‌وکارهای مرتبط با آن است. سازمان نصر معتقد است که دولت گستره فاوا را در چند فروشگاه اینترنتی بزرگ می‌بیند که در ایام کرونا رشد هم داشتند و بقیه کسب‌وکارهای آسیب دیده را فراموش کردند.
در این تحقیق فعالان صنعت فاوا به ۴ دسته عمده خدمات، ارتباطات، سخت افزار و نرم افزار تقسیم شدند و تاثیرات بحران کرونا روی یک به یک آنها واکاوی شده است. سازمان نصر در گزارش خود با استناد به گزارشات موسسه IDC اعلام کرده که وضعیت فاوا در مناطق مختلف جهان رو به رشد است اما تا سال ۲۰۲۳ بازگشت به وضعیت هزینه کرد دوران پیش از کرونا پیش بینی نمی‌شود.
همچنین با استناد به گزارش موسسه PWC تاثیر شیوع کرونا بر شرکتهای فناوری ذکر شده که در جدول ذیل شرح آن به تفصیل آمده است:
به نظر می‌رسد ۸ چالش اصلی شرکتهای فناورانه جهان را در ایام شیوع ویروس کرونا مورد تهدید قرار داده است. چالش دسترسی به سرمایه، چالش‌های موجود در منابع انسانی، چالش زنجیره تامین، افزایش هزینه‌های نظافتی و خدمات مراقبتی، افزایش هزینه‌های بیمه‌ای، کاهش تقاضای مشتریان و چالش بازاریابی در کنار تغییر در اهداف و برنامه‌های شرکت این چالش‌ها هستند.
خسارات به بازار داخلی از نگاه مرکز آمار ایران
در ادامه این گزارش اما به بررسی خسارات وارد شده به بازار داخلی پرداخته شده است. در این بخش به موارد متعددی که از طریق مراجع رسمی اعلام شده دامن زده شده است. به عنوان مثال سخنگوی دولت خسارات ناشی از شیوع کرونا در ۱۳ رسته در کشور را ۱۰۸ هزار میلیارد تومان کسری درآمد و ضربه هب کسب و کارها معرفی کرد. یا رییس سازمان تامین اجتماعی اعلام کرد درآمدهای این سازمان به طور میانگین هر ماه ۲ هزار میلیارد تومان به علت امهال‌های دولت و بیکاری ها کاهش داشته است. در نقل قولی دیگر با اشاره به صحبت‌های معاون اقتصادی و برنامه ریزی اتاق اصناف ایران اشاره شده که خسارات ماهانه تعطیلات ناشی از کرونا برای واحدهای صنفی بیش از ۲۶ هزار میلیارد تومان بوده است.
به طور کلی تمامی آمارهای اعلام شده نشانگر اینست که اقتصاد کشور با چالش کاهش تقاضا و درآمد و خسارات ناشی از هزینه‌های پیش‌بینی نشده مواجه شده و اختلال شدید در اشتغال به وجود آمده است.
برای اثبات این ادعا میتوان نیم نگاهی به گزارش مرکز آمار ایران درباره تاثیرات شیوع ویروس کرونا بر کسب‌وکارها نیز داشت، گزارشی که شرح تفصیلی آن در این لینک قابل دسترس است و در آن اعلام شده که فعالیت ۳۸ درصد کسب‌وکارها در اسفند و فروردین ماه به طور کامل متوقف شده است. در اردیبهشت ماه نیز ۲۱ درصد کسب‌وکارها به کلی تعطیل بودند و در این ایام تها ۲۲ درصد کسب‌وکارها با تمام ظرفیت خود به فعالیت ادامه دادند. در واقع گزارش مرکز آمار ایران تاکید دارد که بیشترین تاثیر کرونا روی میزان فروش و جریان نقدینگی و نیروی انسانی شرکتها بوده است.
یکی از مهمترین مشکلات کسب‌وکارها نیز در این ایام پرداخت حقوق و دستمزد بوده است و پس از آن بازپرداخت وام‌ها و پرداخت اجاره از دیگر مشکلات مربوط به نقدینگی کسب‌وکارها است. راهکاری هم که در این شرایط کسب‌وکارها به آن گریز زده‌اند در وهله اول دریافت وام از بانک‌ها و یا افراد حقیقی بوده و در نهاست کاهش هزینه‌های عملیاتی را نیز بسیاری از شرکتها اجرایی کردند تا بتوانند از این بحران گذر کنند. کسب‌وکارها تقاضاهایی از دولت نیز داشته‌اند که در نمودار زیر، این تقاضاها درج شده است:
در شرف تعطیلی
در این گزارش اعلام شده که بر اساس تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس برخی از کسب‌وکارها در معرض تعطیلی خواهند بود، موضوعی که چندی پیش در روز جهانی ارتباطات نیز «محمد جواد آذری جهرمی» درباره آن هشدار داده بود. او چنین گفته بود: «۷۲ درصد از کسب‌وکارهای اینترنتی دلیل شیوع کووید-19 تأثیر منفی را تجربه کرده‌اند و تنها ۲۷ درصد رشد داشته‌اند. بنابر آمارها، اگر همین شرایط ادامه داشته باشد، ظرف سه ماه، تنها ۶۲ درصد از شرکتها قادر به ادامه فعالیت خواهند بود. تا پایان سال ۹۹ نیز فقط ۳۲ درصد از شرکتها قادر به بقا خواهند بود.»
در جدول زیر بیشترین کسب‌وکارهایی که در خطر تعطیلی دائم هستند و مرکز تجارت الکترونیک به این آمار رسیده، آمده است.
۷۴ درصد استارتاپ‌های دنیا در خطر هستند
از آنجایی که در ایران، استارتاپ معادل «تجارت الکترونیکی» محسوب میشود، برای بسیاری از افراد، این تصور ایجاد شده که در دوران شیوع ویروس کرونا در ماههای اخیر وضعیت استارتاپ‌ها بسیار بهتر از قبل شده و آنها در حال درآمدزایی قابل توجه هستند. ولی واقعیت این است که اغلب استارتاپ‌ها در تمام دنیا در حال تجربه شرایط بسیار سختی هستند که شاید در نگاه اول در باور بسیاری از افراد نگنجد. در گزارش سازمان نصر آمده که بر اساس آمارهای جهانی ۴۱ درصد از استارتاپ‌های دنیا این روزها در خطر هستند.
در این گزارش آمده که از زمان آغاز بحران کرونا ۷۴ درصد از استارتاپ‌های سراسر جهان ناچار شده‌اند تا بخشی از کارمندان تمام وقت خود را تعدیل و اخراج کنند. این در حالی است که ۳۹ درصد تمام استارتاپ‌ها مجبور به تعدیل ۲۰ درصد یا بیشتر از کارمندان خود شده و همچنین ۲۶ درصد استارتاپ‌ها شاهد قطع همکاری با ۶۰ درصد از کارمندان خود بوده‌اند.
گزارش سازمان نصر در ادامه این پرونده به گزارش برخی استارتاپ‌های ایرانی درباره شرایط خودشان در ایام کرونا اشاره کرده است. مثلا دیجی کالا که در این ایام به رشد ۲.۵ برابری رسیده و یا علی بابا که در کل رشد ۱۱۶ درصدی در سال 98 در زمینه فروش داشته ولی شیوع کرونا در اواخر سال گذشته باعث افت ۶۴ درصدی فروش آنها شده است. همچنین در این روزها سفارش برخط کالای سوپرمارکتی با ۵۰ درصد، مشاوره پزشکی برخط با ۲۰ درصد و برگزاری رویدادهای برخط هم به طور متوسط با ۵۰ درصد رشد روبرو شده است.
در جمع‌بندی میتوان گفت اگر چه بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا برای برخی استارتاپ‌ها در حوزه‌های فروش برخط، سرگرمی برخط و آموزش برخط فرصت‌ساز بوده؛ ولی برای بخش قابل توجهی از استارتاپ‌ها خسارات بسیاری را در بر داشته است. مشکل اصلی کسب و کارها با اندازه‌های مختلف در دوران بحران شیوع ویروس کرونا در جدول زیر آمده است:
تنها ۱۲ درصد کسب‌وکارهای ایرانی از فرصتهای ناشی از کرونا بهره مند شدند
در نظر سنجی که سازمان نظر از کسب‌وکارها انجام داده نیز به این نتیجه دست یافته که تنها ۱۲ درصد از کسب‌وکارها به نوعی از فرصتهای ناشی بحران کرونا بهره‌مند شده‌اند. علاوه بر آن، چیزی بیش از ۶۱ درصد کسب‌وکارهای B2B و ۳۴ درصد کسب‌وکارهای B2C در این دوران از نظر فروش و درآمد به دلیل کاهش تقاضا متضرر شده و نزدیک به ۳۰ درصد شرکتها هم در زنجیره تأمین با چالش مواجه بوده‌اند بر اساس اطلاعات ارائه شده، چیزی حدود ۶۰ درصد کسب‌وکار در دوران بحران کرونا مجبور به توقف فعالیت خود شده و حتی ۲۳ درصد از این آمار هنوز هم فعالیت خود را به‌صورت کامل از سر نگرفته‌اند.
اطلاعات ارائه شده حاکی از آن است که درصد فروش از دست رفته نیز بسیار قابل توجه است، تا جایی که حدود ۱۶ درصد کسب‌وکارها بیش از ۷۵ درصد و حدود ۵۵ درصد کسب‌وکارها بیش از ۲۵ درصد از فروش خود را در دوران بحران شیوع ویروس کرونا از دست داده‌اند.
سازمان نصر همچنین گزارش می‌دهد که در دوران بحران شیوع ویروس کرونا چیزی حدود ۴۰ درصد شرکتها مجبور به تعدیل موقت یا دائمی نیروی انسانی خود شده‌اند؛ با این حال حدود ۳۹ درصد شرکت‌هایی که مجبور به تعدیل شده‌اند، بیش از ۵۰ درصد نیروی انسانی خود را تعدیل کرده‌اند.
دغدغه مدیران استارتاپی
دغدغه اصلی مدیران شرکتها در دوران بحران کرونا «از دست رفتن درآمدها» و «کاهش بهره‌وری» بوده است؛ هر چند «مشکلات و هزینه‌های رعایت پروتکلهای بهداشتی و سلامت نیروی انسانی» را نباید از نظر دور داشت. اساسا مهمترین مشکلات هزینه‌های و مالی شرکتها در دوران بحران کرونا به‌ترتیب «پرداخت حقوق و دستمزد»، «هزینه‌های بیمه» و «پرداخت اجازه و هزینه‌های دفتر» بوده است.
مانند دیگر گزارش‌های منتشر شده در زمینه تاثیرات شیوع ویروس کرونا در کسب‌وکارها، در مطالعات سازمان نصر نیز اعلام شده اغلب شرکت کنندگان در این تحقیق (حدود 50 درصد) معتقدند در صورتی که بحران بیش از 6 ماه ادامه یابد، نمیتوانند به کسب‌وکار خود ادامه دهند و باید به‌ناچار تعطیل شوند. در جدول زیر درباره نهادهایی که در این دوران چالش‌هایی را بر سر کسب‌وکارهای آنلاین قرار داده‌اند صحبت شده و آماری درباره آنها ارائه شده است.
سازمان نصر در این گزارش به این نتیجه رسیده که اغلب شرکتهای فاوا برای حل چالش‌های مختلف خود در دوران بحران شیوع کووید-19، مجبور به فروش با تخفیف یا استفاده از منابع ذخیره و پس‌اندازهای خود شده‌اند و جذب سرمایه بیرونی برای اغلب آنها در این دوران ممکن نبوده است.
راه حل چیست؟ سازمان نصر پاسخ می‌دهد
شیوع ویروس کرونا و پیامدهای ناشی از آن در ماههای اخیر در صدر مشکلات تمام دولتهای دنیا قرار گرفته است. اگر چه در ابتدای بحران، توجه دولت‌ها بیشتر بر جنبه‌های بهداشتی-درمانی و نحوه مواجهه و کنترل بیماری و جلوگیری از گسترش ویروس کووید-19 متمرکز بود، ولی با گذشت زمان و مشخص شدن اینکه این بحران در آینده نزدیک قابل حل نخواهد بود، تبعات ناشی از توقف اقتصاد، قرنطینه کشورها و کاهش شدید حمل‌ونقل بین‌المللی به‌دلیل بسته شدن مرزها، ابعاد اقتصادی ناشی از شیوع این ویروس و چگونگی مقابله با آثار اقتصادی آن، در کنار موضوع بهداشت و درمان، به موضوع اصلی دیگری در سطح کشورهای جهان تبدیل شد.
کشورهای مختلف دنیا برای مقابله با این بحران اقتصادی و جلوگیری از تعمیق بحران با پدید آمدن رکود، دست به‌برنامه‌های حمایتی مختلفی زدند که نقطه مشترک آنها، سیاست‌های حمایتی با تمرکز بر کسب‌وکارهای کوچک و متوسط بوده است.
سازمان نصر در گزارش خود اعلام کرده دولت جمهوری اسلامی ایران با وجود مشکلات و چالش‌های بسیار زیادی که پیشتر هم با آنها مواجه بود، به‌ویژه کاهش درآمدها و کسری بودجه و همچنین رکود تورمی که هر دو ناشی از فشار تحریم‌های ایالات متحده هستند، تلاش کرده تا حد امکان برخی از سیاست‌های فوق را در کشور اجرا کند. مسئله اصلی در این میان آن است که عموماً این سیاست‌ها صرفاً به حفظ اشتغال معطوف شده و دیگر چالش‌های کسب‌وکارها را در این دوران سخت مد نظر قرار نمی‌دهد. ضمناً در حوزه خاص کسب‌وکارهای فاوا نیز باید گفت که این تسهیلات، شامل حال اغلب رسته‌های فاوا نمی‌شوند؛ چرا که به نظر می‌رسد فرض بر این است تمامی کسب‌وکارهای فاوا در دوران بحران کرونا، رشد و درآمدزایی قابل توجهی داشته‌اند.
از همین رو پیشنهاداتی که سازمان نصر برای بهبود اوضاع داشته در پایان گزارش آمده است. کارهایی مانند افزایش تقاضای محصولات و خدمات فاوا از طریق هدایت بخش دولتی و ظرفیت سازی افزایش تقاضای محصولات و خدمات فاوا (تشویق بخش خصوصی به خرید از کسب‌وکارهای حوزه فاوا)، بهبود کمی و کیفی نیروی انسانی متخصص و توسعه برنامه حمایتی تامین مالی از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط توسط دولت بخشی از این چاره‌ها است.
سازمان نصر در پایان گزارش خود تاکید کرده همچنین اصلاح و تنقیح قوانین و مقررات ناظر بر کسب‌وکارهای فاوا برای بهبود وضعیت محیط کسب‌وکار آنها یکی از حمایت‌هایی است که می‌تواند توسط قوه مقننه در کنار دولت، انجام شود.