حجم معاملات تجارت الکترونیکی ۱۰۳ درصد رشد کرد
حجم معاملات تجارت الکترونیکی در سال گذشته ۴۲۳ هزار میلیارد تومان اعلام شد که این رقم نسبت به سال ۹۷ با رشدی معادل ۱۰۳ درصد مواجه بوده است. این رقم در گزارش سال گذشته ۲۰۸ هزار میلیارد تومان اعلام شده بود.
گزارش سال ۹۸ تجارت الکترونیکی کشور که از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی منتشر شده نشان می‌دهد که تعداد معاملات تجارت الکترونیکی در این سال به ۱.۵ میلیارد عدد رسیده که نسبت به سال قبل با رشدی معادل ۳۶ درصد مواجه بوده است. همچنین تعداد معامالات الکترونیکی دولتی حدود ۲۵۱ هزار عدد بوده که این مقدار نسبت به سال قبل حدود ۱۰۶ درصد رشد را نشان می‌دهد.
بررسی‌های صورت گرفته از سوی این مرکز نشان می‌دهد که تورم در افزایش حجم تجارت الکترونیکی و رشد ۱۰۳ درصدی آن بی‌تاثیر نبوده است؛ به‌گونه‌ای که اگر تورم را در نظر نگیریم حجم حقیقی تجارت الکترونیکی در سال ۹۸ به حدود ۹۰۰ میلیارد تومان می‌رسد که نسبت به سال ۹۷ رشدی معادل ۴۲ درصد را نشان می‌دهد.
مرور کلی بر حجم تجارت الکترونیکی
طبق داده‌های مرکز توسعه تجارت الکترونیکی حجم مالی معاملات تجارت الکترونیکی حاصل مجموع مبالغ تراکنش‌های خرید از طریق درگاه پرداخت اینترنتی و همچنین مجموع مبالغ پرداخت از طریق کارتخوان یا نقدی در محل و مبالغ کارت به کارت و واریز به حساب و ثبت فیش واریزی محاسبه شده است. بر این اساس مجموع مبالغ تراکنش‌های خرید از طریق درگاه پرداخت اینترنتی بیش از ۲۹۶ هزار میلیارد تومان و مجموع مبالغ پرداخت شده در محل و سایر روش‌ها به بیش از ۱۲۶ هزار میلیارد تومان می‌رسد. همچنین طبق گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی مبلغ هر خرید الکترونیکی به صورت میانگین ۲۰۷ هزارتومان برآورد شده که نسبت به سال قبل ۱۱ درصد شد داشته است.
گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی نشان می‌دهد که سهم شاغلان تجارت الکترونیکی از کل شاغلان کشور در حدود ۱۱ درصد برآورد شده است. طبق گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی و مقایسه ارزش اسمی تولید ناخالص داخلی با ارزش اسمی تجارت الکترونیکی مشخص میشود که هر چند ارزش اسمی تولید ناخالص داخلی بدون نفت در سال گذشته ۳۷ درصد رشد کرده؛ اما ارزش اسمی تجارت الکترونیکی رشدی معادل ۱۰۳ درصد را تجربه کرده است. از سویی با وجود اینکه ارزش حقیقی تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت در سال ۹۸ منفی بوده و مرکز آمار ایران آن را منفی ۰.۵۸ درصد اعلام کرده است، ارزش حقیقی تجارت الکترونیکی رشد کرده و رشد آن نیز معادل ۴۲ درصد اعلام شده است.
مقایسه حجم تجارت الکترونیکی با GDP
همچنین نسبت اسمی حجم تجارت الکترونیکی به تولید ناخلص داخلی بدون احتساب نفر ۵۰ درصد نسبت به سال ۹۷ افزایش داشته است.
مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در گزارش سالانه تجارت الکترونیکی خود اعلام کرده که ۵۶ درصد از کسب و کارهای الکترونیکی فقط از درگاه پرداخت اینترنتی برای دریافت وجه از مشتری استفاده می‌کنند و تنها ۲ درصد از کسب و کارها صرفا از روش COD که شامل پرداخت در محل، کارت به کارت و واریز به حساب میشود بهره می‌برند.
طبق همین برآورد ۴۲ درصد از کسب وکارها نیز از هر دو روش COD و پرداخت از طریق درگاه پرداخت اینترنتی برای دریافت وجه از مشتری استفاده می‌کنند.
گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی نشان می‌دهد که کسب وکارهای الکترونیکی فقط از طریق وب‌سایت اقدام به فروش و عرضه کالاهای خود نکرده‌اند؛ بلکه اپلیکیشن‌های موبایل، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز به کمک آنان آماده است. ۶۸ درصد این کسب وکارها از شبکه‌های اجتماعی، ۲۶ درصد از اپلیکیشن موبایل و ۶ درصد از پیام‌رسان‌ها جهت ارائه کالا و خدمات خود استفاده کرده‌اند.
مسئولیت پذیری کسب و کارها
بررسی وضعیت پاسخگویی به شکایت‌ها در سال ۹۸ به تفکیک ماه
مرکز توسعه تجارت الکترونیکی اعلام کرده است که یکی از ملاک‌های تشخیص میزان مسئولیت‌پذیری کسب وکارها سنجش میزان پاسخگویی آنها در قبال شکایت دریافتی از مشتریانشان است. اینماد با فراهم کردن بستر لازم به منظور طرح شکایت توسط مشتریان و رسیدگی به آن توسط کسب و کارهای الکترونیکی امکان سنجش این شاخص را تاحدودی میسر کرده است. از سویی انتشار عمومی میزان پاسخگویی کسب وکارهای الکترونیکی به شکایت مشتریان موجب شده که میزان شکایت بدون پاسخ به میزان قابل توجهی کاهش یابد، در اصل کسب وکارها خود را ملزم دیده‌اند که در یک دوره زمانی کوتاه به شکایت مشتریان پاسخ دهند.
طبق گزارش مرکز توسعه تعداد شکایت‌های دریافتی در نیمه دوم سال ۹۸ درست پس از به بهره‌برداری رسیدن نظام رتبه‌بندی کسب و کارهای الکترونیکی رشدی معادل ۶۲ درصدی داشته است؛ با این حال نسبت شکایت بدون پاسخ به کل شکایت‌ها در نیمه دوم سال به نسبت نیمه اول سال ۹۸ کاهش ۴۴ درصدی همراه بوده است.
تاثیر شیوع کرونا
یکی از نکات قابل توجه در این گزارش تاثیر کرونا بر میزان شکایت از فروشگاه‌های اینترنتی است؛ مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در این گزارش اعلام کرده که هر چند پس از ایجاد شفافیت در پاسخگویی به شکایت‌های کاربران از سوی کسب وکارهای اینترنتی میزان پاسخگویی به شکایت‌ها به صورت قابل توجهی بهبود یافته؛ اما شیوع ویروس کرونا و افزایش تمایل مردم به خرید اینترتی، در ماه‌های بهمن و اسفند ۹۸ موجب افزایش تعداد شکایت‌های پاسخ داده نشده و تاخیر در پاسخ‌دهی در این بازه زمانی شده است.
در این دوره زمانی با توجه به محدودیت‌های ایجاد شده و استقبال ناگهانی مردم از خرید اینترنتی بسیاری از کسب و کارهای اینترنتی به دلیل آماده نبودن زیرساخت‌های ارسال کالایشان به دست مشتری با مشکلات متعددی مواجه شدند. از سویی تامین کنندگان کالاهای این فروشگاه‌ها نیز به دلیل محدویت‌های اعمال شده در رفت و آمدهای شهری و بین شهری در برخی مواقع قادر به تامین کالا نبودند، از همین رو در این دوره زمانی تعداد شکایت از فروشگاه‌های اینترنتی نیز افزایش یافت.
طبق گزارش تجارت الکترونیکی فقط شکایت از فروشگاه‌های اینترنتی پس از شیوع ویروس کرونا افزایش نیافته؛ بلکه میزان خرید اینترنتی نیز در این دوره زمانی به صورت چشم‌گیر و در مقایسه با همین دوره زمانی در سال ۹۷ افزایش قابل توجهی یافته است.
طبق گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی پس از شیوع ویروس کرونا در کشور در اواخر بهمن ماه روند تراکنش‌های خرید اینترنتی به صورت ناگهای افزایش می‌یابند به گونه‌ای که مبلغ تراکنش‌ها در اسفند ماه سال ۹۸ رشد ۲۳۶ درصدی را نست به مدت زمان مشابه در سال ۹۷ تجربه کرد. همچنین این گزارش نشان می‌دهد که هر چند مبلغ تراکنش‌های اینترنتی به میزان قابل توجهی افزایش یافته اما تعداد تراکنش‌ها در اسفندماه ۹۸ نسبت به اسفند ۹۷ فقط ۴ درصد رشد کرده است.
یک پنجره به سمت کسب وکارهای اینترنتی
برآوردهای صورت گرفته از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی نشان می دهد که حداقل ۳۰۰ هزار واحد کسب و کار الکترونیکی در کشور فعالیت می‌کنند که تا پایان سال ۹۸ فقط ۶۱ هزار و ۴۲ واحد یعنی ۲۱ درصد کسب وکارهای الکترونیکی فعال در کشور اینماد دریافت کرده‌اند. بیشترین میزان اینماد صادر شده نیز در سال ۹۸ صورت گرفته است. در این سال بیش از ۱۵ هزار واحد کسب و کار الکترونیکی نماد اعتماد الکترونیکی خود را دریافت کردند و در این سال بیشترین تعداد نماد در اسفند ماه به کسب و کارهای فعال در این حوزه داده شد. به نظر می‌رسد شیوع ویروس کرونا و اقدامات انجام شده از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی برای برگزاری نمایشگاه آنلاین بهاره در این فرایند موثر بوده است.
طبق این گزارش همچنان بیشترین فروشگاه‌های اینترنتی دارای اینماد در تهران مستقر هستند و پس از آن اصفهان و خراسان رضوی با فاصله در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. تعداد واحدهای کسب و دارای اینماد در تهران به ۶ هزار ۹۲۵ واحد می‌رسد و در اصفهان و خراسان رضوی به ترتیبت هزار و ۲۰۳ واحد و هزار و ۱۱۹ واحد کسب و کار الکترونیکی فعالیت می‌کنند.
براین اساس ۴۲ درصد از کسب وکارها صرفا در حوزه ارائه کالا فعالیت می‌کنند که نسبت به سال گذشته این تعداد از فروشگاه‌ها ۸ درصد رشد کرده‌اند. همچنین حدود ۳۴ درصد از فروشگاه‌ها نیز فقط به ارائه خدمات می‌پردازند و ۲۴ درصد از کسب و کارها در هر دو حوزه فروش کالا و ارائه خدمات فعالیت می‌کنند که رشد این بخش نیز نسبت به سال گذشته معادل ۸ درصد بوده است.
بررسی‌های صورت گرفته از سوی این مرکز نشان می دهد که ۸۷ درصد از کسب وکارهای الکترونیکی از روش سرمایه‌گذاری شخصی برای شروع و توسعه کسب وکار خود استفاده کرده‌اند، در این بین استفاده از روش جمع‌سپاری مالی و بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری دولتی به ترتیب سایر روش‌های جذب سرمایه به شمار می‌آیند.
زنان سهم کمتری از خرید اینترنتی را به خود اختصاص داده‌اند
شکاف جنسیتی یکی ازنکات قابل تامل در این گزارش است. باوجود اینکه درصد زنان مالک کسب وکار نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته؛ اما این نسبت در سال ۹۷ و ۹۸ ثابت مانده و همچنان زنان سهم بسیار پایین‌تری را نسبت به مردان در این بخش به خود اختصاص داده‌اند. طبق این گزارش فقط ۱۳ درصد از صاحبان کسب وکارهای زن هستند.
همچنین طبق این گزارش گروه سنی ۳۰ تا ۴۰ سال نزدیک به نیمی از صاحبان کسب و کارها را تشکیل می‌دهند که در مقایسه با سال ۹۷ رشد ۹ درصدی داشته‌اند. از سویی درخواست دهندگان اینماد در گروه سنی ۲۰ تا ۳۰ سال نسبت به سال ۹۷ حدود ۱۲ درصد کاهش داشته و از ۲۴ درصد در سال ۹۷ به ۲۱ درصد در سال ۹۸ رسیده است.
گروه سنی زیر ۲۰ سال نیز نسبت به سال قبل کاهش داشته؛ اما گروه سنی ۴۰ تا ۵۰ سال با رشد همراه بوده و از ۱۷ درصد به ۲۱ درصد رسیده و در نهایت ۱۲ درصد از مالکان کسب وکارهای الکترونیکی بالای ۵۰ سال سن دارند. این ارقام و داده‌ها می‌تواند نشان‌دهنده بلوغ و جدیت تدریجی این کسب و کارها باشند. هر چند که به تدریج سن صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی افزایش یافته با این حال همچنان جوانان اکثریت خریداران این کسب و کارها را به خود اختصاص داده‌اند.
طبق بررسی صورت گرفته از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ۶۸ درصد از مشتریان کسب و کارهای الکترونیکی جوانان هستند و میانسالان ۲۹ درصد کاربران را به خود اختصاص می‌دهند. طبق گزارش این مرکز حدود ۷۵ درصد از کسب وکارهایی که نماد اعتماد الکترونیکی دریافت کرده‌اند ماهیت حقیقی و ۲۵ درصد از کسب وکارهای الکترونیکی ماهیت حقوقی دارند. اما یکی از نقاط قابل توجه در این آمار خرید بیشتر مردان در مقایسه با زنان است. در این گزارش مشخص شده که مردان ۷۲ درصد خریدهای اینترنتی را به خود اختصاص می‌دهند و زنان ۲۸ درصد این بازار را در اختیار دارند، سهم خانم‌ها از بازار تجارت الکترونیکی نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. در گزارش سال ۹۷ اعلام شده بود که زنان ۳۳ درصد سهم خرید اینترنتی را به خود اختصاص داده‌اند.
مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در نظر دارد که از این پس به صورت دوره‌ای و منظم دو بار در سال و به صورت گزارش‌های ۶ ماهه اقدام به انتشار گزارش تجارت الکترونیکی کند.