۵ مگاترند آینده فضای مجازی دنیا را تغییر می دهد
یک پژوهشگر فضای مجازی گفت: اگر به سمت توسعه پلتفرم های بومی حرکت نکنیم تا چندسال آینده با وجود اینترنت بدون مرز و فناوریهای نسل آینده موبایل نمی توانیم حرفی برای حکمرانی در فضای مجازی بزنیم.
محمدحسین کاشی با اشاره به موضوع حکمرانی در فضای مجازی و لزوم پرداختن کشور به این مفهوم اظهار داشت: حکمرانی در اصطلاح به سیستمی برای مدیریت یک پدیده در بالاترین سطح ممکن گفته می شود که بتوان روی یک محیط با بالاترین مکان و ابزار مدیریت، بالاترین احاطه و تسلط را داشت؛ با این مفهوم ما در کشور روشی در لایه کلان به نام حکمرانی در فضای مجازی نداریم و به دلیل آنکه در این فضا تسلطی روی محتوا، ابزارها و پلتفرم ها نداشته و نداریم، نمی‌توانیم فضای مجازی‌مان را با هر مدلی مدیریت کنیم و نمی توانیم بگوییم که در این حوزه حکمرانی انجام می شود.
جایگاه ایران در حکمرانی فضای مجازی
این پژوهشگر فضای مجازی گفت: برخورد کشورها در مقوله حکمرانی در فضای مجازی را می توان در ۳ دسته بندی تعریف کرد؛ دسته اول شامل کشورهایی می شود که در لایه حکمرانی کلان دنیا فعالیت می کنند و تقریبا روی ابزارها، محتوا و پلتفرم ها تسلط کامل دارند. کشورهایی مانند امریکا، بخشی از کشورهای اتحادیه اروپا و حتی به تازگی چین و شاید روسیه در این رده بندی قرار می گیرند؛ این کشورها به دلایل مختلف در مرز دانش تولید تجهیزات، سخت افزارها و نرم افزارهای کلان مدیریت فضای مجازی هستند.
کاشی افزود: دسته دوم کشورهایی هستند که به دلایل مختلف با کشورهایی که در این فضا حکمرانی می‌کنند ارتباط نزدیک دارند؛ این ارتباط ممکن است تجاری، فرهنگی و یا سیاسی باشد؛ به همین دلیل این کشورها خود به صورت مستقل حکمرانی در فضای مجازی ندارند و سیاستهایشان تابعی از سیاست های کشورهای دسته اول است. در این دسته بندی می توان برخی کشورهای شرق آسیا مثل کره جنوبی و ژاپن را قرار داد. البته این کشورها در برخی حوزه های حکمرانی حرف برای گفتن دارند. در اروپا نیز اغلب کشورها در این لایه قرار می گیرند که با دسته اول در ارتباط هستند مانند اسپانیا، پرتقال و فرانسه؛ در آمریکای لاتین نیز کشورهای بسیاری از دسته اول تبعیت می کنند.
این پژوهشگر فناوری اطلاعات ادامه داد: در این دسته بندی، کشورهایی شامل دسته سوم می شوند که برخوردشان در فضای مجازی مانند دسته دوم نیست، اما خودشان هم سیاست واحدی در این حوزه ندارند و نمی توانند حکمرانی کنند. این کشورها در برخی موارد رویکردهای منفعلانه به کار می گیرند و فضا را کاملا رها می کنند و در برخی موارد نیز رویکردهای سلبی را برمی‌گزینند و جلوی ورود و استفاده از سرویس و تکنولوژی را می گیرند.
وی تاکید کرد: البته دسته چهارمی نیز وجود دارد که مفهوم فضای مجازی برایشان هنوز به صورت کامل جدی نیست و این حوزه را جزء زندگی شان در نظر نگرفته اند و به همین دلیل در این دسته بندی نمی گنجند. می توان برخی کشورهای افریقایی و برخی کشورهای منطقه آسیای میانه را که دارای دغدغه های متعدد بسیاری هستند در این رده بندی جای داد.
کاشی گفت: کشور ما تقریبا در دسته سوم این طبقه بندی قرار دارد و در برخی موارد هم ممکن است به دلیل مصرف کننده بودن به حالت دوم نزدیک شود. چرا که یک تکنولوژی و یا یک پلتفرم وارد کشور می شود و ما از آن استفاده می کنیم و با صاحبان آن تکنولوژی و تولیدکننده ابزار در ارتباط هستیم و در برخی موارد نیز به دلیل تحریم ها با تولیدکننده و صاحبان تکنولوژی در ارتباط نیستیم و رویکرد سلبی مانند فیلترینگ را در پیش می گیریم.
وی افزود: به بیان ساده تر، ما در عمل خیلی مواقع قدرت لازم را حوزه فضای مجازی نداریم و پلتفرم های بزرگ از ما حرف شنوی ندارند. همین طور به دلیل عدم وجود پلتفرم های همه گیر داخلی، سرویس و یا خدمات واحدی برای طیف گسترده ای از کسب وکارها برای ارائه خدمات در بستر پلتفرم های بومی وجود ندارد .
آینده حکمرانی فضای مجازی نیازمند بومی سازی سرویس ها
این پژوهشگر تاکید کرد: با این وجود ما تا زمانی که سرویس های اصلی و بومی خود و به بیان دیگر سرویس های شبکه ملی اطلاعات را راه اندازی نکنیم نمی توانیم در زمینه حکمرانی در فضای مجازی حرفی برای گفتن داشته باشیم. به همین دلیل در آینده موضوع حکمرانی در فضای مجازی مقوله جدی در کشور نخواهد بود و تنها در حد حرف باقی می ماند.
وی با اشاره به استفاده بیش از ۶ سال از شبکه اجتماعی اینستاگرام در کشور و حضور چندین میلیونی کاربران ایرانی در این شبکه، گفت: طی این ۶ سال نتوانستیم شبیه به اینستاگرام را در کشور ایجاد کنیم و در پروژه بومی سازی پیام رسان ها شکست خوردیم. چرا که موضوع تنها تامین زیرساخت های سخت افزاری و شبکه نیست. ظرفیت های متعدد کشور در ایجاد زیرساخت های کلان بومی برای توسعه سرویس های بزرگ مانند پیام رسان ها، مسیریاب ها و شبکه های اجتماعی بزرگ دارای نواقص جدی است، حتی در بخش نرم افزار برای مدیریت سرویس های بزرگ و پلتفرم های همه جانبه نیز باید بیشتر فعال شویم.
کاشی با بیان اینکه هم اکنون بسیاری از پلتفرم هایی که در کشور مورد استفاده قرار می گیرند توسط شرکت های خارجی توسعه یافته و در ایران تنها فارسی سازی شده اند، گفت: ما در زمینه پیام رسان ها به عنوان یک سرویس پایه در حوزه زیرساخت های مربوط به فضای ابری (کلاد) و CDN دچار خلا هستیم و یک دیتاسنتر استاندارد با شرایطی که بتوان به صورت همه جانبه نیازهای نرم افزاری لایه اکتیو و سخت افزاری یک پلتفرم بزرگ را پاسخگو باشد، نداریم.
این کارشناس خاطرنشان کرد: حتی از لحاظ نرم افزاری و بعد کاربرپسندی هم سرویس ها و نیز پیام رسان های بومی ما نتوانستند یک سرویس خوب و کاربرپسند را به صورت کامل به کاربرانی ارائه دهند که از چند سال پیش با تلگرام آشنا بوده و همه نیازهایشان را از طریق این پیام رسان دریافت می کردند. ذائقه کاربران ایرانی هم اکنون در بسیاری از سرویس ها بسیار به روز بوده و از تکنولوژی های جدید استقبال می‌کند. این درحالی است که سرویس های بومی در مدتی که وارد شده اند به دلایل مختلف در پاسخگویی به نیاز کاربران و ذائقه طیف گسترده کاربران حرفه ای ناکام بوده اند.
وی گفت: هم اکنون نیز اگر نتوانیم به سمت توسعه و گسترش پلتفرم های بومی برویم شاید چند سال آینده نتوانیم در این حوزه حکمرانی داشته باشیم. با اخباری که در این حوزه از شرکت های بزرگ خارجی به گوش می رسد و پروژه هایی که با مفهوم اینترنت بدون مرز توسط اسپیس ایکس، آمازون و گوگل طراحی شده و نیز سرویس های جدید نسل های آینده تلفن همراه، دیگر رگولیشنی ( رگولاتوری) روی اینترنت وجود نخواهد داشت که ما بتوانیم آن را کنترل و یا حکمرانی کنیم.
کاشی اضافه کرد: اگرچه این طرح ها همگی برنامه های کلان جهانی در حوزه فناوری هستند که ایجاد هر کدام هزینه بسیار بالایی برای شرکت های فناور دنیا خواهد داشت و تا نهایی شدن و تجاری شدن این سرویس ها فرصت باقی است، ولی در صورت وجود این سرویس ها در آینده شاید حرف جدی برای گفتن نداشته باشیم .
خلا قانونی و نبود پیوست اقتصادی در طرح های فضای مجازی
این پژوهشگر با بیان اینکه ما در حوزه حکمرانی فضای مجازی از نگاه اجرای قوانین دارای خلا قانونی هستیم و بسیاری از قوانین ما نارسا بوده و یا به روز نبوده و شرایط فعلی کشور را شامل نمی شوند، گفت: لایه مهمتر از قانون، موضوع نبود پیوست اقتصادی برای پروژه های کلان فضای مجازی است.
وی افزود: برای مثال بودجه اصلی یک سازمان یا ارگانی صرف ساخت موتور جستجوی داخلی می شود. اما به این توجه نمی شود که این موتورجستجو چقدر می تواند کاربر ما را از سرویس های دیگر مشابه بی نیاز کند و تا چه حد سرویس پایدار و به روزی خواهد بود. در اینجا چون به رویکرد اقتصادی طرح توجهی نشده است، این طرح به یک سرویس آزمایشگاهی تبدیل می شود و زمانی که نمایش تمام می شود و شرکت مجری هزینه اش را دریافت کرده، دیگر خبری از آن سرویس نیست. در واقع این سرویس خودکفا نمی شود و تا زمانی که حمایت ها باقی است می‌تواند فعال باشد و بعد از آن از بین می‌رود.
این کارشناس فناوری اطلاعات ادامه داد: از سوی دیگر ما در یک سری حوزه ها آنقدر دیر عمل کرده ایم که دیگر قافیه را باخته ایم. مانند پیام رسان ها؛ اما هم اکنون به عصر پلتفرم ها رسیده ایم و باید برای آن برنامه ریزی کنیم.
وی گفت: در آینده نزدیک دیگر روی گوشی های کاربران تعداد زیادی اپلیکیشن نصب نخواهد شد بلکه گوشی به شیوه ای پلتفرمی تبدیل می شود. در آینده نزدیک گوشی هایی خواهیم دید که پلتفرم در آنها با سیستم مدیریت گوشی یکسان می شود و گجت ها داخل آن قرار گرفته و از طریق اتصال آنها، گوشی تبدیل به یک دستیار هوشمند خواهد شد و به زندگی کاربر، جهت می دهد. در این حالت افراد برای نیازهای گوناگون خود اپ های موبایل بسیاری را نصب نمی‌کنند و در واقع یک دستیار هوشمند با استفاده از یک موتور هوش مصنوعی و سایر داده های گردآوری شده از رفتار کاربر، به وی راهنمایی می‌کند و خدمات ارائه می‌دهد.
کاشی با بیان اینکه در آینده نزدیک دیگر نیازی به نصب اپلیکیشن های متعدد روی گوشی نیست و یک پلتفرم می تواند تمام کارهای ما را انجام دهد، گفت: این اتفاق خیلی دور نخواهد بود و شاید تا ۴ سال آینده محقق شود؛ هم اکنون نیز می بینیم که بسیاری از شرکت های بزرگ دنیا با راه اندازی دستیارهای هوشمند به این سمت در حال حرکت هستند.
۵ مگاترند آینده فضای مجازی دنیا را تغییر می دهد
این پژوهشگر فضای مجازی تاکید کرد: ما نیز اگر می‌خواهیم جلو بیافتیم و روی این حوزه مسلط باشیم باید از این پس روی فناوری های آینده کار کنیم. به عنوان مثال باید روی هوش مصنوعی، داده کاوی، بیگ دیتا، اینترنت اشیا و بلاکچین تمرکز کنیم.
وی با بیان اینکه ۵ مگاترند، آینده فضای مجازی را تغییر خواهند داد گفت: این مگاترندها شامل بیگ دیتا و تحلیل داده، هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، زیرساخت های کلاد (CLOUD) و واقعیت افزوده می شود و سایر ترندها نیز در زیرمجموعه اینها فعال خواهند شد؛ برای مثال در ۵G ، اینترنت اشیا بر بستر کلاد قرار می گیرد و شما می توانید یک سری ابزار را هوشمند کرده و به اینترنت متصل کنید. در تلفیق این ترندها شاهد بسیاری سرویس خواهیم بود.
کاشی تصریح کرد: برای رویارویی با این پدیده ها باید قوانین مرتبط با حکمرانی نوشته شود و حتی برای بسیاری از آنها دولت می تواند برنامه های تشویقی اعلام کند تا بخش خصوصی ترغیب به سرمایه گذاری در این حوزه شود. از سوی دیگر نیازمند پیوست اقتصادی برای طرح های کلان فناوری هستیم.
وی گفت: برای مثال شرکت های VOD و شرکت های IPTV در قالب پلتفرم شبکه نمایش خانگی در دوران کرونا در برآوردن نیاز مردم تا اندازه ای موفق عمل کردند ؛ عامل موفقیت این طرح، وجود پیوست اقتصادی در حوزه پلتفرم محتوایی توسط بخش خصوصی بوده است. ما تا چندسال آینده مجبور می شویم در حوزه های مختلف پلتفرم داشته باشیم و اگر در این زمینه ورود نکنیم پلتفرم های خارجی این فضا را می گیرند. همین طور که هم اکنون شبکه اینستاگرام برای بسیاری از کسب و کارهای خانگی، کوچک و حتی متوسط یک کانال مهم بازاریابی دیجیتال و خرید و فروش است و نقش مهمی را در بخش بازاریابی و خرید و فروش اینترنتی به صورت مستقیم و غیر مستقیم ایفا می‌کند.
این پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به اینکه سیاست فضای مجازی در کشور ما یکسان نیست اما در کشورهای دیگر این سیاست، واحد است، افزود: برای مثال در سایر کشورها زمانی که قرار باشد از بخش خصوصی حمایت شود سیاست یکسانی در ابعاد قانونی، تسهیلاتی و اجرایی اعمال می شود. اما در ایران اینگونه نیست و بخش خصوصی حوزه فناوری اطلاعات با بیش از ۱۰ مدل مشکل قانونی و اجرایی مواجه است؛ برای مثال به بخش خصوصی می گویند باید در قالب استارت‌آپ درخواست تسهیلات کند اما زمانی که شرکت استارت‌آپی تاسیس می کند درگیر مالیات، بیمه و تعداد متعددی عوامل قانونی دیگری می شود که جلوی فعالیت وی را می گیرد. در واقع عده ای جوان کم تجربه در سن کم برای دریافت تسهیلات باید درگیر تاسیس شرکت و مشکلات پیرامونی آن شوند و این امر باعث از بین رفتن تمرکز این تیم برای تجاری کردن محصول خود می شود .
کاشی با بیان اینکه قانون تجارت در کشور ما مربوط به دهه ۱۳۳۰ شمسی است و خلاهای قانونی به راحتی قابل حل نیستند، گفت: چندصدایی های موجود در این بخش می تواند با محوریت مرکز ملی فضای مجازی رفع شده و این فضا به سمت تک صدایی برود. در همین حال دولت تصدی گری نداشته باشد و ورود بخش خصوصی به این حوزه را با سیاست های تشویقی تسهیل کند.
ارائه تمام امکانات مورد نیاز شهروندان ایرانی در شبکه ملی اطلاعات
این پژوهشگر فضای مجازی با بیان اینکه شبکه ملی اطلاعات مفهومی است که می تواند همه نیازهای یک شهروند ایرانی را با تمام امکانات در فضای مجازی ارائه دهد، گفت: مشکل ما در این شبکه مشکل فنی و زیرساختی نیست بلکه هم اکنون با مشکل محتوایی و سرویس روبرو هستیم که اگر این موضوع حل شود، مفهوم این شبکه برای کاربران جا می افتد.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون کشورهایی مانند روسیه، چین و حتی آمریکا یک سری سرویس های بومی دارند، تاکید کرد: این شرایط در چندسال اخیر در کشور ما نیز روند قابل قبول تری را طی کرده و سرویس های بومی کم کم در حال شکل گیری هستند.
کاشی با تاکید بر اینکه هرجایی که بخش خصوصی با مدلی خودکفا حرکت کرده شاهد موفقیت های بهتری نسبت به مدل های دولتی هستیم، خاطرنشان کرد: وزارت ارتباطات، معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور و سایر ارگانهای مربوط به این حوزه، باید اولویتهای کشور را به سمت استارت‌آپ ها ببرند و در حوزه هایی مانند علوم انسانی، مدیریت و حل مسائل بومی در صنعت، که با خلا راهکارهای استارت‌آپی مواجه هستیم، این بخش بتواند تاثیرگذار باشد. و مانند بسیاری از کشورها، راهکارها و سرویس های استارت‌آپی در این بخش تسهیلگر حوزه صنعت و کاتالیزور برای حل مشکلات متعدد این حوزه در آینده باشد .