رگولاتوری: پروانه‌های TD-LTE با رویکرد حمایتی تمدید میشود
اولین پروانه‌های ارایه خدمات ارتباطات بیسیم در روزهای پایانی اسفند ۸۷ صادر شد. چهار شرکت در میانه کشمکشهای دارندگان پروانه PAP و شرکت مخابرات ایران در ارایه خدمات اینترنت پرسرعت سیمی (ADSL) در پی برنده شدن در مزایده رگولاتوری، مجوز ارایه خدمات دیتای بیسیم مبتنی بر فناوری WiMAX را به صورت سراسری یا استانی دریافت کردند. رویکرد مدیران ارشد رگولاتوری در صدور پروانه وایمکس در آن مقطع زمانی استفاده بهینه از باند فرکانسی، ایجاد رقابت، افزایش سرعت در توسعه و ایجاد قابلیت تحرک‌پذیری در حوزه باند پهن ثابت بود. رویکردی که با منسوخ شدن فناوری وایمکس با هدف حفظ سرمایه‌گذاریهای انجام شده از سوی دارندگان پروانه، در سال ۹۳ باعث شد مجوز ارتقای پروانه‌ها به فناوری‌های بالاتر مانند TD-LTE بدون داشتن قابلیت تحرک‌پذیری صادر شود. پروانه‌هایی که امروز با عنوان "انتقال داده مبتنی بر فنآوری بیسیم ثابت (FWA)" شناخته می‌شوند و کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در جلسه هفته گذشته در آستانه پایان یافتن اعتبار پروانه‌های این حوزه "اصول حاکم بر تجدید پروانه انتقال داده مبتنی بر فناوری بیسیم" را تصویب کرد. مصوبه‌ای که پسوند "ثابت" را از این پروانه‌ها حذف کرده و شرایط جدیدی را برای ادامه فعالیت دارندگان پروانه ترسیم می‌کند.
عملکرد دارندگان پروانه تاکنون و تغییرات پیش‌بینی شده در مصوبه در گفت و گو با حسین فلاح جوشقانی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و دبیر کمیسیون تنظیم مقررات تشریح شده است.
• آقای فلاح پروانه‌های انتقال داده مبتنی بر فنآوری بیسیم ثابت (FWA) متناسب با تغییر تکنولوژی، در یازده سال گذشته، تغییرات مختلفی را پشت سر گذاشته، عملکرد دارندگان این پروانه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
• در حال حاضر ۴ اپراتور FWA حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار مشترک دارند در حالیکه این سرویس می‌توانست بیش از این مورد استقبال قرار بگیرد. پروانه آنها زمانی صادر شد که به جز رایتل هنوز مجوز ارتقای شبکه سایر اپراتورهای موبایل صادر نشده بود. به نظر من متناسب با نیاز و ظرفیتی که در بازار وجود داشت عمل نکرده‌اند.
• به نظر شما چرا دارندگان این پروانه علیرغم اینکه تعدادشان هم کم بود نتوانستند آنطور که باید رشد کنند و سهم بازار بیشتری را کسب کنند؟
• ارزیابی رگولاتوری این نیست که دارندگان پروانه عملکرد ناموفقی داشتند. اما می توانستند وضعیت بهتری داشته باشند. شاید یکی از دلایل آن عدم سرمایه گذاری لازم در این حوزه است. این سرویس نیازمند یک سرمایه گذاری جدی است و شاید توان بخش خصوصی در حد سرمایه گذاری مورد نیاز این حوزه نبود. ایرانسل هم بعنوان یکی از دارندگان پروانه که توان سرمایه گذاری داشت، بیشتر بر روی توسعه شبکه موبایل متمرکز شد و از طرف دیگر در این سالها به دلیل عدم توسعه سرویس اینترنت ثابت، ذائقه مردم به سمت استفاده از اینترنت موبایل تغییر کرده است.
• در واقع شما معتقدید دسترسی به اینترنت سیار با سرعت بهتر و تغییر فرهنگ مصرف مردم از اینترنت ثابت به سیار در کم اقبالی سرویس اپراتورهای FWA موثر بوده است. فکر می کنید با تمدید اعتبار پروانه ها با شرایط جدید، این اقبال بیشتر می شود؟
• تا پیش از این شاید FWA در کنار موبایل به عنوان سرویس جانبی دیده می شد ولی در حال حاضر بعنوان یک سرویس اصلی مطرح است و پیش بینی ها نشان می دهد این سرویس تا سه، چهارسال آینده حداقل ۲۵ درصد از ترافیک را در شبکه‌های G به خود اختصاص خواهد داد. بنابراین ظرفیت بالایی دارد. مفهوم نسل پنجم تلفن همراه(G) صرفاً روی موبایل نیست بلکه در دل خود، همگرایی باند پهن ثابت و سیار (Fix and Mobile Convergence) را با هم دارد و FWA نیز بخشی از این همگرایی است که در دل ۵G انجام می شود. بنابراین نسل پنجم ، شبکه ای با ویژگیهای خاص است که تاخیر را به حداقل می رساند، سرعت بالاتر را ارایه می کند و تلفیقی از شبکه ثابت و سیار را با هم دارد و وقتی سرعت، تا یک گیگابیت بر ثانیه در شبکه بالا می رود هسته شبکه موبایل جواب نمی دهد و اصطلاحاً شما باید دیتا را در شبکه ثابت آفلود کنید.
دارندگان پروانه FWA تاکنون بستری را در این حوزه آماده کرده اند و الان زمان و نقطه جهش آنهاست تا بتوانند با ارایه سرویس با کیفیت سهم بازار بیشتری را به دست آورند. البته تکنولوژی هر دو حوزه ثابت و سیار LTE است. تاکنون تکنولوژی TD-LTE تحرک پذیری را پشتیبانی نمی کرد، در حال حاضر نیز صرفاً گوشیهایی که در باند فرکانسی ۳۵۰۰ ،که باند G است، تنظیم شده اند قابلیت تحرک پذیری TD-LTE را پشتیبانی می کنند. LTE سرویس ثابت یک رقیب جدی در حوزه موبایل دارد. دارندگان پروانه FWA با تجدید پروانه باید تکنولوژی خود را به G ارتقاء دهند تا بتوانند جهش مورد نظر را داشته باشند.
باندهای فرکانسی این تکنولوژی قبلاً برای سرویس ثابت TD-LTE بود ولی الان در حال تبدیل به باند فرکانسی شبکه موبایل است. قاعدتاً دیگر هسته این شبکه ها می تواند یکی شود. در حال حاضر بغیر از ایرانسل سایر اپراتورهای FWA باید با اکتساب (Acquisition) و اتصال به اپراتورهای سیار هسته مشترک ایجاد کرده و از بستر مشترک استفاده کنند تا بتوانند هزینه های مشترک را کاهش دهند.الان دوره ای است که رشد FWA ها در دنیا شروع شده و به تبع آن با تغییراتی که در پروانه آنها پیش بینی شده باید در ایران هم رشدشان را شروع کنند.
• در مصوبه قبلی برای عدم اجرای تعهدات، پیش بینی هایی انجام شده بود، آیا در مورد عدم توسعه ای که به آن اشاره می کنید، با دارندگان پروانه طبق مصوبه برخورد شده است؟
o جریمه نقض تعهدات توسعه در همه مصوبات و پروانه¬های اعطا شده پیش¬بینی می¬شود و در مورد پروانه¬های FWA هم هر جا عدم اجرای تعهدات رخ داده مطابق با پروانه برخورد شده است. اما منظور من این نبود که دارندگان پروانه به تعهداتشان عمل نکرده اند.
• آیا جریمه نقض تعهدات پیش¬بینی شده آنقدر بازدارنده بوده است که بتواند توسعه این سرویس را آنطور که مد نظر رگولاتوری بوده محقق کند؟
o در حوزه پروانه انتقال داده مبتنی بر فناوری بیسیم حتی در زمان صدور پروانه وایمکس در طرح تجاری متقاضیان تعهد پورت گذاشته نشده بود و تعهد رادیویی پیش¬بینی شده بود. در آن زمان هم اینکه تکنولوژی وایمکس چقدر می تواند در مقابل موبایل دوام بیاورد مبهم بود، کما اینکه این فناوری منسوخ شد. پس از آن بحث استقلال از فناوری برای پروانه ها مطرح شد و در مقایسه با پروانه موبایل، این پروانه را با حق‌الامتیاز پایین¬تری صادر کردیم تا بازار آن شکل بگیرد. هدف این بود که در حوزه ثابت ترابردپذیری (Portability) ایجاد کنیم و فضای رقابتی در حوزه ADSL شکل بگیرد. به هرحال دارندگان پروانه FWA اقداماتی انجام دادند و توانستند بخشی از بازار را به دست بیاورند. اما می¬توانستند ظرفیت بیشتری از این بازار را به خودشان اختصاص دهند. چرا که تکنولوژی آنها مانند موبایل رادیویی بود و می¬توانستند در مقایسه با ADSL سرعت بالاتری به مشترک بدهند. در حوزه ثابت تکنولوژیهایی مانندVDSL باید ارایه می¬شد که این اتفاق نیفتاد. بنابراین فرصت خوبی بود که بتوانند سرویس ثابت با کیفیتی ارایه دهند. کما اینکه در دو سه سال اخیر، جهش خوبی داشته اند.
• در مصوبه جدید "اصول حاکم بر تجدید پروانه انتقال داده مبتنی بر فناوری بیسیم" چه تغییراتی در حوزه پروانه های FWA پیش بینی شده است؟
o در تجدید پروانه، قابلیت ترابردپذیری (Service Portability) و تحرک پذیری (Mobility) به پروانه ها اضافه شده است تا دارندگان پروانه بتوانند از باند فرکانسی ۳۵۰۰ -که تا دوسال آینده بعنوان فرکانس نسل پنجم موبایل قابل بهره برداری خواهد بود- استفاده کنند که باعث می شود دارندگان پروانه FWA بتوانند در حوزه های عمده فروشی به اپراتورهای ثابت و موبایل وارد شوند. همچنین با توجه به امکان تحرک پذیری، یک دوره تنفس دو ساله برای دارندگان پروانه در نظر گرفته شده و دو سال پس از تمدید پروانه باید مانند اپراتورهای سیار ۱/۲۸ درصد از درآمد ناخالص سالیانه خود را به عنوان حق السهم پرداخت کنند، تغییرات عمده در این دو حوزه بوده است و دارندگان پروانه طبق مصوبه در سرویس عمده فروشی حق السهم نمی¬پردازند که این موضوع باعث میشود کم کم از بازار عمده فروشی هم سهمی به دست بیاورند.
• چرا در مصوبه جدید حق السهم به جای حق الامتیاز در مصوبه قبلی، پیش بینی شده است؟
o پیش از این در زمان صدور پروانه های FWA، مبلغ ثابتی بعنوان حق الامتیاز دریافت شده بود، با اتمام زمان اعتبار پروانه ها، اپراتورها یا باید مجدداً حق الامتیاز ثابت برای تجدید پروانه پرداخت می کردند که از نظر رگولاتوری این دیدگاه چندان با رویکرد توسعه سرویس متناسب نبود، یا اینکه متناسب با درآمدشان به رگولاتوری تسهیم درآمد پرداخت کنند. حسن رویکرد دوم این بود که پولی به صورت یکجا از بخش ICT خارج نمی شد و توسعه اپراتورها آسیب نمی دید. ضمن اینکه اگر در حوزه ارزش باند اختصاص یافته به اپراتورها، همه پارامترها را در نظر نگرفته باشیم، خود کسب و کار این موارد را لحاظ می کند اگر ارزش باند خیلی فراتر باشد اپراتور درآمد بیشتری دارد، پس تسهیم بیشتری پرداخت می کند. در واقع در روش تسهیم درآمد ارزش باند فرکانسی که جزو منابع ملی محدود و انفال است، حفظ می شود.
• در مصوبه جدید دوره اعتبار پروانه ها ۷ ساله است، پیش بینی دوره تنفس دوساله و مدت اعتبار ۷ ساله برای پروانه ها بر مبنای چه بررسی فنی و اقتصادی صورت گرفته است؟
o دوره تنفس دو ساله با هدف حمایت از توسعه پیش بینی شده تا دارندگان پروانه بتوانند هم برای توسعه تکنولوژی های جدید مانند G حرکت کنند که نیازمند سرمایه گذاری جدی است و هم بتوانند فرصتی برای همگرایی با شبکه موبایل داشته باشند. ضمن اینکه مطالعه تطبیقی و نقشه راه سایر کشورها در دنیا نشان می دهد دو سال دیگر GFWA به بلوغ خود می رسد و اپراتورها دو سال وقت دارند خود را با شرایط جدید تطبیق دهند. مدت اعتبار پروانه نیز باید توجیه اقتصادی داشته باشد، قاعدتاً پروانه ای که قرار است با این ظرفیت و تعهدات مالی به نتیجه برسد نیازمند دوره زمانی مشخص است تا هم سرمایه گذاری برای دارنده پروانه؛ مقرون به صرفه و توجیه پذیر باشد و هم بازگشت سرمایه اتفاق بیفتد. از سوی دیگر رگولاتوری بویژه در حوزه های نظارتی این امکان را داشته باشد که در صورت لزوم، بتواند تغییرات را در تمدید پروانه لحاظ کند. با در نظر گرفتن همه این جوانب اعتبار ۷ ساله در مصوبه در نظر گرفته شده است.پروانه های قبلی برای دوره ۶ ساله صادر شده بود و امکان تمدید اعتبار ۵ ساله نیز داشت. در مصوبه جدید، زمانبندی تمدید پروانه ها یکسان شده است تا از پراکندگی شروع و پایان متفاوت پرهیز شود.
• آیا در دوره تنفس، اجرای تعهدات توسعه اپراتورها پایش می شود و در مصوبه چه ابزاری برای عدم ایفای تعهدات اجرا و توسعه پیش بینی شده است؟
o بله، فلسفه وجودی رگولاتوری رصد، پیگیری ونظارت بر تعهدات توسعه و اجرا است. این دوره تنفس برای این پیش بینی شده است که منابعشان را برای سرمایه گذاری صرف کنند. اگر این اتفاق نیفتد باند فرکانسی ای که به آنها اختصاص داده شده لغو می شود، چرا که باند اختصاصی به FWA باند اصلی ۵G است و باند ارزشمندی است. ضمن اینکه بر اساس مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، رگولاتوری می تواند در مواردی مانند: تبادل ترافیک بین الملل خارج از ضوابط و مقررات مربوط، عدم ارایه یا توقف خدمات، انتقال پروانه به غیر بدون موافقت رگولاتوری، عدم رعایت الزامات امنیت ملی، ارایه خدمات خارج از موضوع پروانه تخلف و استمرار در تخلف و …. برای تعلیق، کاهش مدت اعتبار یا لغو پروانه اقدام کند. مصداق های این موارد نیز در مصوبه مشخص شده است.
• در مصوبه کمیسیون برای پروانه FWA تعهدات توسعه و اجرا به صورت درصدی از پوشش جغرافیایی مشخص شده است . این موضوع در پروانه تعهدات اپراتورهای تلفن همراه نیز پیش بینی شده و گاهی این تعهدات با پوشش مناطق پرجمعیت و دارای بازده اقتصادی بالا محقق شده است. در حالیکه در سایر مناطق علیرغم وجود نیاز، این موضوع اتفاق نیفتاده است ضمن آنکه کیفیت پوشش نیز مناسب نیست!
o پوشش به دو شکل رادیویی و جمعیتی قابل پیش بینی است. در کنار این پوشش، باید تعهد کیفیت هم وجود داشته باشد که ما مصوباتی هم درباره کیفیت سرویس داریم. پوشش لزوماً به معنای وجود سرویس نیست. در پوشش رادیویی ممکن است شما سیگنال را دریافت کنید اما سرویس نداشته باشید به همین دلیل هم پوشش رادیویی و هم جمعیتی در پروانه ها پیش بینی می شود. پوشش جمعیتی ناظر به سرویس است یعنی جمعیت آنجا بتوانند سرویس بگیرند. بنابراین این دو موضوع پوشش جمعیتی و جغرافیایی باید در کنار هم قرار بگیرند تا مشترک بتواند سرویس دریافت کند. در مرحله بعدی پارامترهای کیفیت سرویس شامل میزان سرعت، تاخیر، میزان اتلاف بسته در دیتا و تجربه مشتری و … منجر به ارزیابی کیفیت سرویس اپراتور می شود و رگولاتوری باید این چند آیتم را در کنار یکدیگر بگذارد و بر عملکرد اپراتور نظارت کند. ممکن است در جایی سیگنال وجود داشته باشد اما به علت تراکم جمعیت، اشتراک باند فرکانسی به علت محدودیت باند و … ، مشترک سرویس مورد نظر را دریافت نکند. طراحی شبکه باید به نحوی باشد که اپراتور متناسب با تراکم جمعیت در آن منطقه، ظرفیت سازی کند. به همین دلیل در مصوبه جدید هم پوشش جمعیتی و هم پوشش جغرافیایی پیش بینی شده است.
• براساس مصوبه، دارندگان پروانه FWA موظف هستند سه درصد از درآمد ناخالص خود را برای ارایه خدمات عمومی اجباری (USO) هزینه کنند. رگولاتوری چگونه بر ارایه این خدمات نظارت می کند؟
o در حال حاضر بر اساس مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات و کمک دولت روال اجرا و نظارت خدمات USO در مناطق روستایی و دورافتاده تغییر کرده است. در حال حاضر این روال با کمک اپراتور انجام می شود و مجری بر اساس قرارداد، سرویس را اجراء و تحویل می دهد و رگولاتوری براساس آنچه تحویل شده است نظارت می کند. سرویس USO در اپراتورهای FWA مانند اپراتورهای تلفن همراه قالب تعهدات اپراتور پیش بینی شده است و نظارت بر اساس روال های جاری انجام می شود.
• دارندگان پروانه FWA متعهد هستند سرویس دسترسی را با چه سرعتی ارایه کنند؟
o براساس شاخصهایی که در سند معماری الزامات شبکه ملی اطلاعات پیش بینی شده است. هر آنچه در این سند بالادستی تدوین شده الزام آور است و اپراتورها ملزم به ارایه آن هستند.
• اشاره کردید برای جهش دارندگان پروانه FWA و کسب سهم بازار بیشتر، یکی از الزامات تغییر تکنولوژی است، آیا الزام دیگری هم وجود دارد؟
o این شبکه برای ارایه سرویس بهتر و ظرفیت بیشتر نیازمند سرمایه گذاری و توسعه است. منتهی سرمایه گذاری باید بر روی تکنولوژی جدید باشد. البته این بدان معنی نیست که تکنولوژی فعلی را کنار گذاشته و به سمت تکنولوژی دیگری بروند. روند جایگزینی نسل های تکنولوژی روش و استاندارد خاص خود را دارد کما اینکه در مورد سرویس وایمکس این اتفاق افتاد و اپراتورها با هماهنگی رگولاتوری در فرایندی از فناوری وایمکس به فناوری TD-LTE مهاجرت کردند.
در شرایط اقتصادی فعلی و تحریم، سرمایه گذاری چالشهای خاص خود را دارد. در این شرایط نگاه دولت، نگاه حمایتی از اپراتورهاست به گونه ای که بخش خصوصی بتواند توسعه پیدا کند. اگر سرمایه گذاری بخش خصوصی و شکل گیری این شبکه نبود در شرایط فعلی ناشی از همه گیری کرونا نمی توانستیم خدمات آموزش مجازی یا سرویس رسانی الکترونیکی را در بسیاری از حوزه ها داشته باشیم. در کنار استیفای حقوق دولت در تدوین مصوبات، نگاه حمایتی از بخش ICT نیز وجود دارد تا با ایجاد ظرفیتهایی، بخش خصوصی به سرمایه گذاری ترغیب شود.
• آقای فلاح با شرایط جدید پیش بینی شده در مصوبه برای تمدید پروانه FWA، فکر می کنید فعالیت دارندگان پروانه چه اثراتی در اکوسیستم ICT کشور ایجاد می کند؟
• در مطالعات ما، روند بین المللی حاکی از رشد ۱۱۷ برابری کل بازار و رشد ۱۸۰ برابری بازار ارایه خدمات FWA در مدت ۷ سال آینده است.ضمن آنکه پیش بینی ها نشان می دهد با توسعه و تجاری سازی نسل پنجم(G) حدود ۲۵ درصد از ترافیک این نسل متعلق به اپراتورهای FWA است. قاعدتا هم دارندگان پروانه می توانند سهم بازار خوبی داشته باشند و هم مشترکان، سرویس با کیفیت بالاتر و سرعت بیشتر دریافت کنند. بهرحال این موضوع، مناسبات بین بازیگران اکوسیستم را تحت تاثیر قرار می دهد.