تهدیدات و مزایای هوش مصنوعی در زندگی دینی
بایدها و نبایدهای هوش مصنوعی و آسیب ها و فرصت هایی که این فناوری در آینده برای زندگی دینی انسان به همراه دارد، در پژوهشگاه فضای مجازی بررسی و نظرات اندیشمندان دینی درخصوص آن بیان شد.
به نقل از پژوهشگاه فضای مجازی، چهارمین نشست علمی دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی این پژوهشگاه با موضوع «هوش مصنوعی، آسیب ها و فرصت ها برای زندگی دینی» با ارائه حجت الاسلام دکتر محسن انبیایی برگزار شد.
حجت الاسلام انبیایی در ابتدا به مهم ترین تعاریف هوش مصنوعی و بررسی اجمالی آن پرداخت و گفت: هوش مصنوعی اشاره به سامانه هایی دارد که با تحلیل محیط پیرامونی رفتار هوشمندانه ای را از خود به نمایش گذاشته و برای رسیدن به یک هدف خاص به صورت تقریباً مستقل عمل می کند.
وی سطوح مختلف هوش مصنوعی را به دو سطح قوی و ضعیف تقسیم بندی کرد و اظهار داشت: هوش ضعیف توانائی تقلید یکی از کارکردهای شناختی انسانی و هوش مصنوعی قوی توانائی تقلید تمامی آن کارکردها را داراست که سطح قوی آن نیز به سه سطح بدون شعور، با شعور بدون امکان رشد و با شعور و امکان رشد تقسیم می شود.
حجت الاسلام انبیایی افزود: در ابتدای دهه ۱۹۷۰ میلادی شرکت ها با بلندپروازی سراغ هوش مصنوعی قوی رفتند که پروژه های آنان به شکست خورد و همین امر سبب شد تا سالها کسی در این زمینه سرمایه گذاری نکند. در حال حاضر اغلب کشورها و شرکت ها به توسعه فناوری هوش مصنوعی ضعیف مشغول هستند. از موارد هوش مصنوعی ضعیف می توان به ماشین های بدون راننده، موتورهای جستجوگر، دستیارهای برخط، تشخیص چهره، فیلتر هرزنامه و … را اشاره کرد.
وی با اشاره به آینده پژوهی در زمینه هوش مصنوعی و فراگیری آن در آینده نه چندان دور، خاطرنشان کرد: هر چند هوش مصنوعی حتی در نسخه ضعیف خود می تواند کمک قابل توجهی به رفع بسیاری از دغدغه های تاریخی بشر همچون شناخت و درمان بیماری، فقر و گرسنگی، بحران محیط زیست و … داشته باشد، اما از سوی دیگر ممکن است برای زندگی بشر چالش‌هایی را ایجاد کند که حتی به نابودی نسل انسان (در فرجام شناسی مادی) منجر شود که دانشمندان بسیاری نظیر ایلان ماسک و استیون هاوکینگ نیز نسبت به چالش های آن هشدار دادهاند.
استاد حوزه و دانشگاه به اختلاف آرای اندیشمندان دینی در این زمینه اشاره و اظهار کرد: از منظر دینی نیز برخی از حرمت ساخت هوش مصنوعی سخن گفته و روایات ناهیه از مجسمه سازی را دلیل خود اعلام کرده اند؛ البته این افراد معتقدند اگر هوش مصنوعی به شکل انسان و یا یکی از موجودات زنده نباشد، ساخت آن اشکالی نخواهد داشت که به نظر می رسد برای این عده از اندیشمندان، بین مفهوم هوش مصنوعی و ربات خلط موضوعی اتفاق افتاده است.
وی افزود: در مقابل، برخی با استناد به اصاله الاباحه از تحقیقات در این زمینه دفاع کرده اند. پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان با مشورت متخصصین علوم رایانه و … نظر دوم را انتخاب و شش اصل «رعایت حقوق اولیه تمامی انسان ها و حریم شخصی»، «عدم انحصار»، «شفافیت»، «احساس مسئولیت»، « اعتماد پذیری»و «امنیت» را به عنوان اصول اولیه برای تحقیقات هوش مصنوعی پیشنهاد کرده که مورد توجه نهادهای علمی نیز قرار گرفته است.
حجت الاسلام انبیایی تاکید کرد:در این زمینه دانشمندان دیگر هم قوانینی برای هوش مصنوعی و ربات در نظر گرفته اند که یکی از معروفترین آنها قوانین کدگذاری آیزاک آسیموف است.
وی با ترسیم ۴ محور کلی برای نظام مسائل نظری هوش مصنوعی گفت: نظام مسائل نظری هوش مصنوعی به مسائل فلسفی، مسائل اخلاقی، مسائل الاهیاتی و مسائل فقهی تقسیم بندی می شود که حوزه علمیه و نهادهای فرهنگی باید در این زمینه اهتمام جدی داشته باشند.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان دیدگاههای مختلف در مورد تهدیدهای هوش مصنوعی برای زندگی دینی ادامه داد: عده ای در مواجهه با هوش مصنوعی آن را به مثابه خداوند پنداشتند؛ عده ای نیز توسعه هوش مصنوعی را مساوی با پایان دینداری بشر دانسته اند چرا که به غلط پنداشته اند که با پیشرفت علم دین از بین می رود؛ گروه دیگری بر این باورند که توسعه هوش مصنوعی مانع برخی باورهای دینی می شود و باید علم را هم به عنوان منبع معرفتی جدید در کنار دیگر منابع معرفتی قرار داد.
وی اضافه کرد: در همین حال عده ای دیگر از اندیشمندان، تهدید هوش مصنوعی را در برخی رفتارهای دینی از جمله در تفکر، عبادت و تمرکز حواس، ارتباط و خانواده و کار و فعالیت های اجتماعی می دانند؛ گروه دیگری هوش مصنوعی را مانع بایسته های دینی می دانند و آن را باعث افزایش بیشتر شکاف طبقاتی، از بین رفتن حریم خصوصی، تولید جنگ افزارهای به شدت مخرب و وحشتناک، مهندسی اجتماعی و جنگ شناختی و از بین رفتن فرهنگ ها می دانند.
حجت الاسلام انبیایی ادامه داد: در مقابل این تهدیدها هوش مصنوعی سبب ایجاد فرصتهایی برای دینداری هم میشود که نمونه‌های استخدام هوش مصنوعی برای استفاده دینی را در ادیان مختلف مشاهده می کنیم. بسیاری از مسائل دینی را می توان از طریق هوش مصنوعی ارائه کرد و حتی در زمینه مشاوره با توجه به سابقه عملکرد مخاطبین در فضای مجازی می توان به تحلیل شخصیتی و روانشناسانه آنان دست پیدا کرد و هوش مصنوعی را بر اساس آن نسخه های دینی به مخاطبان ارائه کرد. از دیگر فرصت‌های هوش مصنوعی می‌توان به انجام مناسک دینی توصلی (بدون قصد قربت)، تبلیغ دینی با فناوری، استنباط احکام دینی، دعا و نیایش و ارتباط سریع و آسان بین جامعه مومنین اشاره کرد.