توسعه سامانه موقعیت یاب جهانی روسیه در مدار مرتفع
طی سال های اخیر سازمان فضایی روسیه تلاش زیادی برای توسعه و پیشبرد سامانه موقعیت یاب جهانی خود که با عنوان گلوناس شهرت دارد، کرده است. این سامانه به طور تنگاتنگی در حال رقابت با جی پی اس آمریکایی و بیدوی چینی است.
اخیراً مدیران سازمان فضایی روسیه اعلام کردند،نخستین بخش ماهواره مستقر در مدارهای بالا تا سال ۲۰۲۵ به مأموریت اعزام خواهد شد. روسیه و آمریکا در تاریخ معاصر جهان همواره رقبایی سرسخت برای یکدیگر محسوب شده و در تمامی امور نظامی و غیر نظامی با یکدیگر دست و پنجه نرم می کنند.
همزمان با راه اندازی و استفاده از سیستم موقعیت یاب جهانی جی پی اس در ایالات متحده امریکا، روسیه نیز سیستم مشابهی را راه اندازی کرد که البته استفاده رسمی از آن سال ها پس از گسترش و موفقیت جی پی اس انجام شد.
سیستم موقعیت یاب جهانی روسیه با نام گلوناس (GLONASS) یا سامانه ماهواره ای ناوبری جهانی (Globalnaya navigatsionnaya sputnikovaya sistema)، یک سامانه ناوبری ماهواره ای بر مبنای موج های رادیویی است که به وسیله نیروی دفاعی هوا- فضای روسیه برای دولت روسیه فعالیت می کند.
در واقع گلوناس، هم مکمل و هم جایگزینی برای سامانه موقعیت یاب جهانی ایالات متحده امریکا (جی پی اس) است و تنها سامانه جایگزین ناوبری محسوب می شود که از لحاظ پوشش و دقت با جی پی اس قابل مقایسه است.
البته گلوناس معتقد است که موقعیت یابی او از همتای امریکایی اش، موقعیت یاب جهانی جی پی اس دقیق تر است چرا که جی پی اس به اندازه کافی سرزمین های مختلف جهان را پوشش نمی دهد.
بر اساس گفته طراح کلی این سیستم جدید، بخش فوق مداری گلوناس تا پایان سال 2027 فعال و راه اندازی خواهد شد. سرگئی کاروتین، طراح عمومی این سیستم، در رابطه با ویژگی های نسل جدید سامانه موقعیت یاب گلوناس اعلام کرد: یک بخش با مدار بالا از سیستم ناوبری گلوناس در سال آینده میلادی آغاز به کار می کند اما نخستین راه اندازی و بهره برداری از این تکنولوژی در سال 2025 خواهد بود.
وی در ادامه توضیحات خود افزود: این بخش، نخستین فاز شش ماهواره فضایی محسوب می شود که در نتیجه آن دقت ناوبری در نیمکره شرقی کره زمین بهبود پیدا خواهد کرد.
این سامانه ها بر پایه عملکرد تعیین موقعیت افراد به کمک امواج ماهواره ای عمل می کند. به بیان ساده، امواج ماهواره ای از طریق دستگاهی که در اختیار کاربر قرار دارد، موقعیت افراد و اشیا را روی کره زمین شناسائی کرده و با تطبیق موقعیت زمانی و استفاده از دست کم دو ماهواره مختلف، طول و عرض جغرافیائی محلی که سوژه در آن قرار دارد شناسائی شده و در صورت وجود ارتباط با ماهواره سوم، ارتفاع محلی که در آن قرار دارید نیز محاسبه می شود.
در حقیقت هر چه تعداد ماهواره های مرتبط با شما در یک موقعیت جغرافیائی بیشتر باشد، تعیین موقعیت شما با دقت بالاتری انجام خواهد شد. در حال حاضر صدها ماهواره مرتبط با تعیین موقعیت جهانی در مدار زمین در حال چرخش هستند که البته هر گروه از آن ها متعلق به سامانه ویژه ای بوده و به طور کلی هر چه تعداد ماهواره های مستقر در مدار زمین و ایستگاه های پردازش زمینی یک سیستم موقعیت یاب جهانی، بیشتر باشد، تعیین موقعیت انجام شده توسط آن سامانه، دقیق تر خواهد بود.
گفتنی است روسیه (اتحاد جماهیر شوروی) از سال 1976 میلادی در حال توسعه دادن سیستم موقعیت یابی گلوناس است که این موضوع از همان زمان جزء دستور العمل های اصلی وزارت دفاع این کشور بوده است.
نخستین ماهواره سامانه گلوناس در سال 1982 وارد مدار زمین شد. در سال 1993 ماهواره های متعددی به سامانه گلوناس اضافه شده و با قرار گرفتن دوازده ماهواره در مدار، این پروژه در دسامبر سال 1995 میلادی به طور رسمی مورد بهره برداری قرار گرفت.
قابل توجه است که از سال 2000 به بعد با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین به عنوان ریاست جمهوری روسیه، نوسازی گلوناس در بالاترین اولویت دولت این کشور قرار گرفته و بودجه آن افزایش یافت کشور روسیه تا سال 2011 با فرستادن 12 ماهواره دیگر، تعداد ماهواره های گلوناس را به بیست و چهار ماهواره رساند و با این شرایط توانست کل زمین را پوشش دهد.
در حال حاضر سیستم موقعیت یاب گلوناس شامل بیش از 30 ماهواره، از جمله 24 فضاپیمای عملیاتی، سه قطعه یدکی و یک پلت فرم در مرحله آزمایش پرواز است.
در کشور روسیه، نوزده ایستگاه زمینی مصرف کننده با یک سیگنال ناوبری با دقت یک متر تدارک دیده شده اند. سه ایستگاه پردازنده زمینی سامانه گلوناس نیز در قطب جنوب و یک ایستگاه نیز در برزیل واقع شده است. به این ترتیب روسیه با دارا بودن سامانه ای به قدرتمندی جی پی اس که گفته می شود در برخی موارد از آن دقیق تر محسوب می شود، زنگ خطر را برای ایالات متحده آمریکا به صدا در آورده است.
امروزه هزاران نفر در گوشه و کنار جهان به کمک سامانه موقعیت یاب جهانی گلوناس، مسیر خود را پیدا کرده و از خدمات این سامانه استفاده می کنند.