چشم انداز استفاده از تجهیزات بومی در شبکه ملی اطلاعات
بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات درسال «جهش تولید» از اولویت های «طرح کلان و معماری» این شبکه در نظر گرفته شد و سوال این است که آیا تجهیزات بومی قابلیت به‌کارگیری در شبکه ملی را دارند؟
شورای عالی فضای مجازی در آخرین مصوبه خود دولت را موظف به تکمیل زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات مطابق با اهداف «طرح کلان و معماری» این شبکه کرد.
در این طرح اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات در چندین مورد در کنار بومی سازی خدمات، به بحث بومی سازی تجهیزات نیز اشاره دارد. در بخش اهداف عملیاتی در بند ۲۰ این طرح به مصون سازی، کاهش آسیب پذیری، افزایش پایداری و تاب آوری امنیتی و دفاعی شبکه ملی اطلاعات در برابر تهدیدات، بدون اتکا به خدمات خارجی تاکید شده است. از سوی دیگر در بندهای ۲۳ و ۲۴ این مصوبه، «رشد بومی سازی تجهیزات شبکه» به میزان ۱۰ درصد سالیانه براساس اولویت‌های تعیین شده توسط مرکز ملی فضای مجازی و نیز «بومی سازی سامانه‌های امنیتی مورد نیاز شبکه ملی به میزان ۱۰۰ درصد» تا سال ۱۴۰۴ تکلیف شده است.
حال در سالی که با شعار «جهش تولید» نام گذاری شده است، مصوبه شورای عالی فضای مجازی در طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات با رویکرد تجهیزات بومی، این سوال را به ذهن می‌آورد که وضعیت تجهیزات بومی حوزه ICT چگونه است و چه پتانسیل‌هایی در کشور وجود دارد که می‌تواند شعار امسال را در این حوزه محقق کند؟ سوال دیگر این است که جایگاه ما در تولید تجهیزات «های تک» مخابراتی کجاست و چه محصولاتی قابلیت به کارگیری در شبکه ملی اطلاعات را دارند و در نهایت اینکه نقاط قوت و ضعف کشور در این حوزه چیست؟
پیگیری بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در یک کارگروه
چندی پیش (شهریورماه ۹۹) نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در راستای تحقق شعار سال جهش تولید در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برپا شد. در این نمایشگاه مطابق با اعلام سازمان فناوری اطلاعات ایران، ۴۴ شرکت در قالب ۷ دسته بندی شامل پایانه‌ها، لایه دسترسی، لایه انتقال (نوری)، رادیو و آنتن، رابط شبکه، لایه لبه و هسته، سامانه‌ها و شبکه‌های اختصاصی، تولیدات خود را عرضه کردند.
دسته نخست: ۱۲ شرکت تولیدکننده گوشی هوشمند، تبلت، گوشی IP و انواع مودم‌ها
دسته دوم: ۶ شرکت در حوزه بومی سازی ترمینال‌های خط نوری(OLT)، تجهیزات مرکزی VDSL، ترمینال شبکه نوری (ONT)
دسته سوم: ۷ شرکت تولیدی تجهیزات اکتیو نوری، SFP، ROADM، DWDM، ONT و PTON
دسته چهارم: ۹ شرکت تولیدی تجهیزات مربوط به رادیو مایکروویو، شبکه LTE اختصاصی، آنتن‌های مایکروویو، موبایل ۵ و ۸ باندی، MIMO و SISO
دسته پنجم: ۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع کابل شبکه CAT، اتصالات کواکسیال و نوری
دسته ششم: ۱۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع روترها (مسیریاب‌ها)، سوئیچ‌های شبکه SBC، HSS، Vims، ذخیره ساز دیتا، DNS و زیرساخت ابری
دسته هفتم: ۷ هفت شرکت تولیدی در حوزه TripleA، OSS/BSS، Billing و SD-WAN
در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه، مهدی کریمی نیسیانی نماینده ویژه وزیر ارتباطات در تولید، گفت: بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در راستای تحقق «جهش تولید» مورد تأکید نهادهای بالادستی قرار دارد و برمبنای هدف گذاری طرح معماری این شبکه، بومی سازی ۱۰ درصدی سالانه تجهیزات در دستور کار قرار گرفته است.
وی از تشکیل کارگروه بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات با حضور معاونت نوآوری وزارت ارتباطات، پژوهشگاه ICT، رگولاتوری، سازمان فناوری اطلاعات ایران، سندیکای تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی و نیز سایر تولیدکنندگان این بخش خبر داد تا متناسب با برنامه توسعه شبکه ملی اطلاعات و تکامل آن، بومی سازی تولیدات این شبکه نیز دنبال شود.
مشکلات تولید در تجهیزات ارتباطی چیست
علی اصغر انصاری مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت تولید تجهیزات بومی برای استفاده در شبکه ملی اطلاعات و مشکلاتی که بر سر راه تولید این تجهیزات است توضیح می‌دهد و می‌گوید: اساساً فناوری‌های حوزه ارتباطات به ویژه بخش «اکتیو» در دنیا به عنوان فناوری‌های «های تک» شناخته می‌شوند. اینها فناوری‌های تحولی هستند و تغییرات در آنها سریع اتفاق می‌افتد. بنابراین صنعت داخلی برای رقابت با تولیدکنندگان معروف دنیا با چالش مواجه است. البته این موضوع تنها به کشور ما مربوط نمی‌شود و چالش همه کشورها است.
وی ادامه داد: تولیدکنندگان مطرح دنیا در این حوزه دارای تیراژهای جهانی هستند. به همین دلیل تولید این محصولات به لحاظ اقتصادی و تعقیب کردن سیر تحولات برای هر کشوری که بخواهد صنعت بومی داشته باشد، چالش به حساب می‌آید.
انصاری با اشاره به اینکه قدمت صنعت داخلی ما در حوزه مخابرات و ارتباطات زیاد است، افزود: در بخش تجهیزات «پسیو» شبکه ارتباطی کشور تقریباً به خودکفایی رسیده‌ایم به نحوی که در حوزه تولید تجهیزات مربوط به برق، ملزومات و تأسیسات، کابل فیبرنوری، کانکتورها و انواع و اقسام اتصالات تقریباً وابستگی و مشکلی نداریم.
وی با بیان اینکه تجهیزات «اکتیو» مربوط به سیستم‌های انتقال نوری، انواع و اقسام آنتن‌ها، سیستم‌های فرستنده و گیرنده، تجهیزات هسته در لایه انتقال و IT و انواع و اقسام روترها و سوئیچ ها، سیستم‌های مدیریتی مانند oss و bss و سامانه‌های مدیریت مانند IMS می‌شوند، گفت: برغم وجود ریسک بالا، کشور تا حد زیادی توانسته این محصولات را بومی سازی کند و تا جایی که امکان داشته، نیازمندی‌های داخلی در حوزه این تجهیزات تأمین شده است.
انصاری با تاکید بر اینکه هم اکنون مشکل ما در این حوزه نبود دانش فنی نیست، خاطرنشان کرد: بحث بر سر این است که برخی قطعات مانند چیپ‌ست ها و برخی المان‌ها در انحصار معدود شرکت‌هایی در دنیا است و این وابستگی با توجه به مشکلات تحریم و نوسانات ارز سبب شده تا تولیدکنندگان ما نتوانند برخی نیازمندی‌های داخلی را از این طریق تأمین کنند. از این رو هم اکنون در سال «جهش تولید» و تحقق اصول الزامات شبکه ملی اطلاعات که مبنی بر بومی سازی و سفارشی سازی تجهیزات تکلیف شده است، ما موضوع بومی سازی را پررنگ‌تر از قبل دنبال می‌کنیم و خوشبختانه اقبال اپراتورها و مصرف کنندگان تجهیزات ارتباطی و مخابراتی نیز به تولیدکننده داخلی بیشتر شده است.
وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات که بر مبنای فرآیند نیازسنجی در حوزه تجهیزات تولید داخل برگزار شد، گفت: سندیکای صنعت مخابرات ایران لیست نیازمندی‌های مدنظر را بین اعضای خود توزیع کرد و بسیاری از شرکتها آمادگی ارائه محصول را اعلام کرده و یا اعلام کردند که در فضای R&D هستند و این تجهیزات را در چه مدت زمانی می‌توانند آماده و تحویل دهند.
مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با بیان اینکه ما با یک سری چالش‌ها و موانع مواجه هستیم که مسئولیت آن در وزارت ارتباطات نیست، افزود: بسیاری از سیاست‌ها و مقررات گذاری ها با وزارت صمت است که در این حوزه هم تأثیرگذار است. برای مثال سیاست‌های ارزی ممکن است خیلی مطابق میل صنعت مخابراتی نباشد؛ از سوی دیگر تولیدکنندگان تجهیزات ICT با یک سری چالش‌های حقوقی، اقتصادی و مقرراتی و رگولاتوری مواجه هستند.
هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تجهیزات ما کاملاً داخلی است!
انصاری با اظهار امیدواری از اینکه صنایع داخلی بتوانند سهم بیشتری را در تأمین تجهیزات شبکه‌های ارتباطی داخل کشور به خود اختصاص دهند، در پاسخ به این سوال که چه میزان از تولیدات ما به معنای واقعی تولید داخل است و چه میزان از این صنایع، مونتاژ است، توضیح داد: ما هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تولیدات ما با جزئیات کامل مربوط به صنعت داخل است و هیچ جای دنیا هم این‌طور نیست. همین که ما فعالیتی را در قالب مونتاژ انجام می‌دهیم و بعضاً سیستم‌های نرم افزاری تجهیزات توسط صنایع داخلی توسعه می‌یابد و اغلب قطعات در داخل مونتاژ میشود، به معنای تولید داخل است.
وی با اشاره به اینکه زنجیره‌ای از امکانات منجر به تولید محصول میشود و خوشبختانه صنعت داخلی تا جایی که توانسته نسبت به بومی سازی اقدام کرده است، گفت: یک سری قطعات از جمله قطعات نیمه هادی و چیپ‌ست در دنیا در انحصار دو یا ۳ شرکت معدود است و این قطعات در کشور ما نیز وارداتی بوده و تولید داخل نیست. اما با وجود محدودیت‌های تحریم بعضاً شاهد هستیم که تولیدکنندگان ایرانی برای تهیه این اقلام، کارخانه‌هایی در خارج از کشور خریداری کرده و محصول را در خارج تولید می‌کنند و سپس آن را به داخل کشور آورده و بسته بندی می‌کنند.
انصاری تاکید کرد: آمریکا و چین یک سری قطعات الکترونیکی را برای بخش پردازشگر و محاسباتی تجهیزات، تولید می‌کنند که در دسته بندی ریزپردازنده‌ها شناخته می‌شوند و معمولاً تولیدکننده‌ها، مجبور به واردات این قطعات هستند تا در طراحی بردها از آنها استفاده کنند.
وی در پاسخ به این سوال که هم اکنون چند درصد از تجهیزات بومی در شبکه ملی اطلاعات استفاده میشود، گفت: بخشی از تجهیزات سیستم‌های انتقال در لایه زیرساخت و مخابرات استفاده میشود از همین امکانات شرکتهای داخلی است. اما درصدی نمی‌توان برای آن اعلام کرد. به هرترتیب کاملاً مشهود است که تجهیزات به سمت داخلی شدن می‌رود.
مشاور معاون وزیر ارتباطات گفت: برآورد ما نشان می‌دهد که ۷۰ درصد تجهیزات پسیو و اکتیو مخابراتی در کشور تولید میشود و تلاش این است که آن ۳۰ درصد «های‌تک» نیز به حداقل برسد. تا قبل از پایان سال هم یک نمایشگاه دیگر در تکمیل دستاوردهای بومی شبکه ملی اطلاعات برپا میشود و تمامی تلاش این است که بتوانیم وابستگی‌ها را به حداقل برسانیم.
مسئول دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات با بیان اینکه جهش تولید در تجهیزات ارتباطی در کشور از سال ۹۵ و با تولید تجهیزات انتقال نوری آغاز شد، ادامه داد: هم اکنون شاهد افزایش تعداد شرکتها و تنوع محصولات هستیم و طبق قانون حداکثر استفاده از صنعت داخلی، اولویت نیز با این تجهیزات داخلی است.
انصاری با اشاره به اینکه فضا و امکانات برای دیده شدن تولیدات داخلی فراهم است و در صورت توانمندی تولیدات داخلی، می‌توان از این محصولات در شبکه ملی اطلاعات استفاده کرد، گفت: شرایط فعلی ماحصل تحقیق و توسعه چندین ساله شرکتهای تولیدی و حمایت اپراتورها برای به کارگیری این تجهیزات در شبکه است. اما شکی نیست که ما هنوز با آنچه که باید باشیم، فاصله داریم. به بیان دیگر دستاوردهای پیشرفته بومی در شبکه ملی اطلاعات مایه امیدواری است و ما امیدوار شدیم که توان داخلی می‌تواند بسیاری از خلاءها را پر کند و حتی برخی شرکتها این تجهیزات را به بازار کشورهای همسایه نیز صادر کرده‌اند. ولی بازهم جا برای کار وجود دارد.
سند موانع تولید تجهیزات شبکه ملی اطلاعات تدوین شد
وی گفت: تجهیزات پیشرفته شبکه‌های ارتباطی از نظر باند فرکانسی و مدیریت پهنای باندی که می‌توانند پشتیبانی کنند از نسل‌های قدیمی خود فاصله گرفته و آنچه که در دنیا تولید میشود، نزدیک به لبه تکنولوژی است. بنابراین در ایران نیز آنچه که از این تجهیزات ارائه میشود باید قابل رقابت با محصولات «های تک» دنیا باشد و در غیر این صورت در زیرساخت ارتباطی کشور کارآیی نخواهد داشت.
مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران درباره نحوه حمایت از تولیدات بومی برای استفاده در شبکه ملی اطلاعات نیز گفت: ما به عنوان دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات، سندی را منطبق بر موانع تولید آماده کرده و موانع ارجاع کار به شرکتهای داخلی را با تطبیق بر شرایط واقعی مشخص کرده و برای آنها راهکار درنظر گرفته‌ایم. در این زمینه دستگاه‌های مرتبط مسئول هستند که موضوعات را درک کرده و به تولید کمک کنند. قطعاً موضوع تولید داخل در اولویت همه دستگاه‌های زیربط است.
۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی شبکه ملی قابل اتکا به توان بومی است
دکتر عباس آسوشه مشاور فناوری مرکز ملی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر در ارزیابی خود از وضعیت تجهیزات پیشرفته بومی که قرار است در شبکه ملی اطلاعات به کار گرفته شود، نظر دیگری دارد.
وی با بیان اینکه به هر حال بخشی از سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات به بومی سازی تجهیزات تعلق دارد و مجری این پروژه باید برای بومی سازی تجهیزات بخش‌های کلیدی و اساسی شبکه، برنامه ریزی لازم را داشته باشد، می‌گوید: حدود ۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی پیشرفته در شبکه ملی اطلاعات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات این شبکه عمدتاً کار ما نیست و تنها به بخشی از آن مسلط هستیم.
آسوشه، نمایشگاهی که به تازگی از دستاوردهای بخش خصوصی صنعت مخابرات ایران در حوزه تجهیزات پیشرفته ICT در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد را اقدامی جهش گونه از سوی بخش خصوصی و سندیکای صنعت مخابرات برای تحقق اهداف تعیین شده در «سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات» عنوان می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه هدف این است که تا حد امکان از تجهیزات داخلی در شبکه ملی اطلاعات بهره گرفته شود، گفت: این تجهیزات مربوط به بخش‌های مختلفی از مودم‌های مربوط به تبدیل انتقال صدا روی شبکه سنتی به شبکه‌های IP تا تجهیزات شبکه انتقال فیبرنوری و تجهیزات دسترسی روی آن میشود. این بخش حتی برای رسیدن به تکنولوژی‌های پیشرفته (های‌تک) مانند SDN (شبکه‌های تعریف شده توسط نرم افزار) که در دنیا نیز هنوز بسیاری از شرکتها آن را ندارند، برنامه ریزی کرده است. این محصول در نمایشگاه مذکور توسط برخی شرکتها عرضه شد.
مشاور مرکز ملی فضای مجازی خاطرنشان کرد: البته بنده به هیچ عنوان ادعا نمی‌کنم که ما به فاز تکمیل این فناوری‌ها دست پیدا کرده‌ایم. بلکه معتقدم که شرکتهای ما نیز در این زمینه قدم‌های اولیه را برداشته‌اند و در سال «جهش تولید»، این نشانه مثبتی از جنب و جوش بخش خصوصی در این حوزه است.
برخی تجهیزات می‌توانند جایگزین تجهیزات آمریکایی باشند
وی گفت: ما معتقدیم که برخی از این تجهیزات بومی می‌توانند جایگزین تجهیزات عمدتاً آمریکایی یا غیر ایرانی در شبکه ارتباطی کشور باشند. البته برخی از شرکتها سالهاست که روی خروجی‌هایشان کار کرده‌اند و محصولات قابل قبولی نیز دارند.
آسوشه در خصوص این سوال که آیا این تجهیزات بومی، قابلیت آن را دارند که در شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت فضای مجازی کشور قرار گیرند و خدمات با کیفیتی به مردم ارائه کنند؟ گفت: برخی از این تجهیزات در نقاط با ظرفیت پایین شبکه امکان استفاده دارند اما در نقاط با ظرفیت بالا به هیچ وجه امکان و آمادگی استفاده برای شبکه ملی اطلاعات را ندارند. در این میان اپراتورهای شبکه مراقب خواهند بود که صرفاً به اینکه این تجهیزات ایرانی هستند بسنده نکنند و تست‌های لازم را انجام دهند؛ چرا که قرار است این تجهیزات در شبکه ای قرار گیرد که هدفش ارائه خدمات داخلی با کیفیت به مردم است و نباید هر تجهیز بدون کیفیتی را به صرف اینکه بومی است، در آن به کار گرفت.
وی تاکید کرد: از سوی دیگر نباید نظارت بخش‌های نظارتی باعث کندی و به نوعی سدی در برابر فعالیت بخش خصوصی باشد. به همین دلیل تاکیدمان بر این است که نظارت بخش‌های نظارتی چه در حوزه کیفی و چه در حوزه‌های امنیتی، باید به نوعی کمک کننده بخش خصوصی باشد تا سریع‌تر به تجهیزات و قطعات بومی مورد نیاز برای استفاده در جای جای شبکه ملی اطلاعات برسیم.
مشاور فناوری رئیس مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه ما در دنیا شاهد روند بلوغ فناوری‌های ارتباطی هستیم و انتظار این روند را در داخل کشور نیز داریم، گفت: البته با توجه به تحریم‌ها و وضعیت اقتصادی کشور انتظار نداریم که این شرکتها راه ۲۰ ساله را در ۳ سال بپیمایند. در این مسیر اپراتورها هم باید کمک کنند تا فضای تست و آزمایش برای بالغ شدن این تجهیزات فراهم شود.
آسوشه معتقد است که نباید تجهیزات بومی را در روز اول با تجهیزات معادل آمریکایی، اروپایی و یا چینی مقایسه کنیم. بلکه باید به بخش خصوصی فرصت داد تا خودش را نشان دهد. البته قاطعانه معتقدم که در برخی موارد از تجهیزات پیشرفته بومی در این حوزه با خروجی‌هایی روبرو هستیم که به قطعات امریکایی، اروپایی و چینی تنه می‌زند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا در حوزه تجهیزات بومی شبکه ارتباطی به خودکفایی رسیده‌ایم، گفت: در هیچیک از موارد ما نمی‌توانیم بگوییم که به صورت ۱۰۰ درصد شبکه مان را می‌توانیم با محصولات بومی تجهیز کنیم. چرا که ما همچنان در حوزه اقلام سخت افزاری وابستگی داریم که البته این وابستگی ۱۰۰ درصد نیست. در برخی موارد می‌توان از تجهیزات معادل استفاده کرد. به بیان دیگر در برخی موارد بخشی از تجهیزات متعلق به ما نیست و در برخی موارد هم کل کار نتیجه کار دانش آموختگان و محققان خودمان است.
مشاور مرکز ملی فضای مجازی توضیح داد: به نظر می‌رسد درصد ۳۰ به ۷۰ برای توانمندی ما در حوزه تجهیزات پیشرفته بومی شبکه ملی اطلاعات مناسب باشد. به این معنی که صفر تا صد حدود ۳۰ درصد تجهیزات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات عمدتاً کار ما نیست و تنها به بخشی از آن مسلط هستیم. برای مثال تجهیزات نرم افزاری ما قابل دفاع هستند اما در بخش سخت افزاری عمدتاً از توان کشورهای دیگر استفاده می‌کنیم.
چشم انداز روشن استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات
وی گفت: البته این وابستگی با آنچه که پیش از این به تجهیزات امریکایی و اروپایی وجود داشت، تفاوت دارد و امروز شاهد استقلالی هستیم که می‌توانیم از تجهیزات معادل خودمان نیز در شبکه استفاده کنیم. می‌توانیم تجهیزات را طراحی کرده و به شرکتهای دوم و سوم برای ساخت ارسال کنیم. اما در زمینه ساخت دیوایس و قطعات نیمه هادی در کشور فعلاً توانایی وجود ندارد و بودجه و اعتبار لازم نیز برای آنکه به این سمت حرکت کنیم، دیده نمی‌شود.
آسوشه چشم انداز استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات را روشن می‌داند و معتقد است که اگر در ۳ سال آینده بخش‌های ارائه کننده خدمات دوباره به تجهیزات خارجی برنگردند و فضایی که هم اکنون ایجاد شده را دنبال کرده و سعی و خطا را تحمل کنند، با ساخت‌های متوالی، بلوغ تولید ملی این تجهیزات در انتظار ما است.
وی گفت: از سوی دیگر بخش خصوصی نیز باید انتظاراتش را پایین بیاورد و تجهیزات خود را از جهت قیمت و هزینه با تجهیزات خارجی که بیش از ۱۰ سال است ساخته می‌شوند و تست‌های مختلف را پشت سر گذاشته‌اند مقایسه نکند.
مشاور رئیس مرکز ملی فضای مجازی تاکید کرد: به نظر می‌رسد معاونت نوآوری و فناوری وزارت ارتباطات در حال برنامه ریزی مجدد برای شناسایی پتانسیل‌های تولیدی بخش خصوصی در حوزه تجهیزات شبکه است. براین اساس این مجموعه و نیز بخش خصوصی و اپراتورهای ارتباطی باید برای نگاه استقلال در تأمین تجهیزات ارزش قائل باشند تا این راه پرپیچ و خم با پیروزی به پایان برسد.