«شاد» پاسخ به مقتضیات بود و نه مطلوبات
فعالان فضای مجازی در یک نشست هم اندیشی با بررسی کارنامه فعالیت شبکه آموزشی «شاد»، انحصارگری آموزش و پرورش در این حوزه و نیز مشکلات زیرساخت های ارتباطی این شبکه را مورد انتقاد قرار دادند.
سی‌وهفتمین محفل هم افزایی فعالان فضای مجازی پاک این هفته به موضوع نقص‌های اجرای شبکه آموزش دانش‌آموزان با محوریت بررسی مشکلات موجود بر سر راه استفاده کارآمد همه دانش‌آموزان از «شاد» اختصاص یافت.
فعالان فضای مجازی با برشمردن نقایص مربوط به شبکه «شاد» به دلیل آنکه این شبکه به جای پلتفرم آموزش مجازی از یک پلتفرم پیام رسانی بهره می برد، تاکید کردند که علی رغم همه مشکلات، « مجموعه جامعه فنی و فرهنگی، این اعتقاد را دارد که علی رغم همه نقص ها، شبکه شاد می تواند در نظام آموزش کشور اثرگذار باشد و باید پشتیبانی شود.»
آموزش و پرورش آمادگی لازم برای ورود به فضای مجازی را نداشت
محمدحسین انتظاری، پژوهشگر سیاستگذاری فضای‌مجازی در این نشست با اشاره به اینکه پیش از کرونا درباره آموزش مجازی در کشور، نگاه لوکس و مکمل وجود داشت، ادامه داد: کرونا باعث شد که به آموزش مجازی توجه ویژه شود.
وی با بیان اینکه سال گذشته وزارت ارتباطات تفاهمنامه ای با وزارت آموزش و پرورش منعقد کرد و قرار بود تا انتهای آن سال دسترسی را برای همه مدارس ایجاد و مدارس را هوشمند کند، گفت: همان زمان انتقادات جدی به این موضوع وارد شد که اصلا تعریف هوشمند سازی مدارس چیست نهایتا آنچه که عنوان شد این بود که یک دسترسی به مدارس برای اینترنت داده شود. قرار بود تا انتهای سال ۹۸ این وعده اجرایی شود اما هنوز هم می بینیم که خیلی از مدارس مشکل دارند و عملا آن تفاهمنامه به اجرا نرسید و حتی با فشار کرونا هنوز هم خیلی جاها با مشکل مواجه هستند.
انتظاری با اشاره به اینکه تمامی کم کاری های دولتی با شیوع کرونا عیان شد، ادامه داد: کرونا باعث شد که خیلی از دستگاهها نشان دهند که آمادگی ورود به عصر فضای مجازی را ندارند. برای مثال وزارت آموزش و پرورش نشان داد که آمادگی لازم را برای ورود به فضای مجازی نداشته است. مشکل اصلی این است که آموزش و پرورش اقتضاعات حوزه فضای مجازی را درست متوجه نشده است. با وجودی که برای انتقال آموزش از فضای حقیقی به فضای مجازی، باید روش ها تغییر یابد اما آموزش و پرورش سعی کرده است که نگاه سلسه مراتبی و سنتی خودش در فضای حقیقی را عینا در فضای مجازی بازتولید کند و خیلی از ایراداتی که هم اکنون در آموزش مجازی با آن مواجه هستیم، به دلیل همین نگاه است.
وی با بیان اینکه وزارت آموزش و پرورش، « شاد» را در دل خودش و با مالکیت خودش ایجاد کرد، گفت: پیش از این قرار بود برای آموزش مجازی از سایر پیام رسان های بومی نیز استفاده شود، اما همه پیام رسان ها کنار گذاشته شدند و «شاد» به صورت انحصاری در دل آموزش وپرورش رشد پیدا کرد.
ایجاد شبه انحصار در نظام آموزش مجازی کشور
این پژوهشگر فضای مجازی با تاکید بر اینکه این نگاه تصدی گرانه از قدیم در آموزش و پرورش وجود داشته است، ادامه داد: به دلیل این رویکرد، حتی در خارج از مدارس نیز آموزش الکترونیک، هیچ وقت وضعیت مناسبی پیدا نکرد؛ چرا که آموزش و پرورش به دنبال حفظ تصدی گری خود بود و به همین دلیل در مقابل توزیع نرم افزارهایی که از این وزارتخانه مجوز می گرفتند، مقاومت می کرد.
انتظاری اضافه کرد: متاسفانه پرونده وزارت آموزش و پرورش در حوزه آموزش مجازی همیشه با یک رویکرد سنتی و نامناسب همراه بوده است، گفت: هم اکنون نیز این رویکرد امتداد پیدا کرده و منجر به ایجاد شبه انحصاری در زمینه آموزش مجازی با «شاد» شده است. به همین دلیل امتیازات ویژه ای از جمله ترافیک رایگان برای این شبکه تعریف شده که بازی نامتوازنی را میان «شاد» و سایر بازیگران این حوزه ایجاد کرده است.
وی بسیاری از ناکارآمدی ها و ایرادات و انتقاداتی که «شاد» با آن مواجه است را مربوط به این انحصار دانست و تاکید کرد: اگر اجازه می دادیم در این عرصه، دیگران هم وارد شوند و نوآوری و ارائه خدمات داشته باشند و آموزش و پرورش نیز تنها نقش تنظیم گر داشت، شاهد ایجاد یک رقابت سالم در حوزه آموزش مجازی کشور بودیم.
این پژوهشگر گفت: کرونا فرصتی ایجاد کرد که ما رویکردهای سنتی را اصلاح کنیم اما در آموزش و پرورش این اتفاق نیافتاد و رویکرد سنتی به جد ادامه یافت. آموزش مجازی می توانست نقطه عطف در آموزش و پرورش باشد اگر این وزارتخانه در نقش یک تنظیم گر به بازیگران مختلف مجوز می داد و یک رقابت سالم ایجاد می کرد.
وی با اشاره به دفاع آموزش و پرورش از این تصمیم با توجه به مدت زمان محدود برای ارائه یک سیستم قوی و همکاری با یک اپراتور برای پشتیبانی آن، گفت: پیام رسان های داخلی معتقدند که توانایی پشتیبانی از درخواست های آموزش مجازی را داشتند و در صورتی که به آنها مجوز داده می شد، فضا برای ارائه خدمات گشایش یافته و ارائه خدمات تقویت می شد. اما وزارت آموزش و پرورش با قرارداد ۱۵ ساله که با پیمانکار «شاد» بست، نقش تنظیم گری خود را از بین برد.
به گفته انتظاری، زیرساخت اصلی شبکه «شاد»، یک زیرساخت پیام رسانی و نه آموزش مجازی است. این درحالی است که استارت‌آپهای زیادی با محوریت آموزش در کشور وجود دارد که می شد در آموزش مجازی به آن ها باز داد و آنها را فعال کرد. در این صورت شاهد نقش تنظیم گری وزارت آموزش و پرورش و ایجاد عدالت آموزشی و رقابت سالم در این حوزه بودیم.
لزوم تقویت استقلال و حاکمیت آموزش کشور
محمدمهدی حبیبی عضو هیئت مدیره جمعیت توسعه گران فضای مجازی پاک نیز در این نشست گفت: ما اگر بتوانیم پلتفرمی مانند «شاد» را به نحوی جلو ببریم که یکی از پلتفرم های قوی کشور باشد، بخش خوبی از استقلال و حاکمیت آموزش کشور در اختیار خودمان خواهد بود.
وی با هشدار درخصوص برخی اقدامات از سوی عده ای برای ارائه بورس تحصیلی خارج از کشور به دانش آموزان دبیرستانی به صورت آنلاین، گفت: باید به این موضوعات بیشتر توجه شود.
حبیبی با اشاره به حضور بیش از ۱۲ میلیون دانش آموز بر بستر آموزش مجازی «شاد» گفت: باید ایرادات این شبکه به صورت واقعی حل شود. چرا که ما این شبکه را یکی از المان های قدرت در فضای مجازی می دانیم.
وی با اشاره به انتقادی که به شبکه «شاد» می شود، ادامه داد: موضوع این است که ریشه «شاد» پیام رسان بوده و شبکه آموزشی نیست و تاکید بر این است که اگر قرار بود انحصاری هم در این حوزه اتفاق بیافتد، بهتر بود که از طریق یک پلتفرم در حوزه آموزش مجازی انجام می شد.
این فعال فضای مجازی با بیان اینکه البته گام آموزش و پرورش برای فراهم کردن این زیرساخت برای این حجم استفاده از آموزش مجازی، جای تقدیر دارد، گفت: اگر بستر «شاد» نبود هم اکنون دانش آموزان باید به جای اینکه بستر بومی از شبکه های خارجی استفاده می کردند.
وی پیام رسان ها را طلایه داران استقلال فضای مجازی کشور عنوان کرد و افزود: برخی حتی دنبال این بودند که شاد نباشد و بروند دنبال واتس اپ و اینستاگرام و تاکیدشان این بود که همه چیز را خارجی ها انجام دهند. هنوز هم به دنبال این هستند که بگویند دیدید پروژه های داخلی شکست خورد و ما نمی توانیم این بخش را توسعه دهیم اما ما افتخار می کنیم به همه کدنویسان و برنامه نویسان کشورمان و تاکیدمان این است که باید موانع این پروژه برطرف شود.
«شاد» پاسخ به مقتضیات بود و نه به مطلوبات
رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز در این نشست با تاکید بر اینکه «شاد» پاسخ به مقتضیات بوده و نه پاسخ به مطلوبات، ادامه داد: اگر شاد نبود به جای این امکانات نسبی که دانش آموزان هم اکنون در اختیار دارند باید از تلگرام، واتس اپ و اینستاگرام استفاده می شد. این ۳ شبکه از نظر فنی شاید بهتر باشند اما نامطلوب تر نیز هستند.
وی با بیان اینکه باید از وزیر آموزش پرورش برای بنیانگذاری «شاد» تقدیر کرد، افزود: وزرای گذشته ظرف ۹ سال اخیر این کار را انجام ندادند. البته یک بحث هم مربوط به کیفی بودن و مشکلات این شبکه است که بحث دیگری است. اما اصل بنای «شاد» کار درستی بود.
به گفته جلیلی، اینکه معماری شبکه «شاد» متمرکز است، یکی از مشکلات این شبکه است، چرا که معماری متمرکز به درد این شبکه نمی خورد و بهتر است که یک سامانه با معماری کاملا توزیع شده، در این زمینه اجرا می شد. از سوی دیگر، وزارت آموزش و پرورش باید از سایر پیام رسان های داخلی بخواهد به این پلتفرم سرویس دهند و پیام رسان های بومی هم خودشان را از این طریق معرفی کنند.
دغدغه فرهنگیان در «شاد»
سید مهدی خزائی، فعال فرهنگی نیز در این نشست، توجه به آموزش مجازی را برای ارتقای کیفیت و عدالت آموزشی یک ضرورت اساسی عنوان کرد و گفت: در کارنامه «شاد» آنچه که واضح است این است که با وجود گام هایی که برداشته شده اما موفقیت های چندانی حاصل نشده است.
وی با بیان اینکه «شاد» را به هیچ عنوان نمی توان یک پلتفرم آموزشی (LMS) دانست، گفت: این شبکه یک تصویری از ارائه خدمات است که با توجه به مقتضیات زمان پاسخگوی جمع کثیری از دانش آموزان است.
خزائی با اشاره به اینکه این شبکه در حوزه عدالت آموزشی نیز موفق نبود، خاطرنشان کرد: مدارس و مناطقی که به منابع مالی بهتری دسترسی دارند از شبکه ها و بسترهای دیگری به جز شاد استفاده می کنند و مناطق کمتر برخورد به ناچار از پلتفرم «شاد» با کیفیت پایین تر بهره می برند.
وی با اشاره به بررسی سامانه «شاد» و حدود اختلالات فنی در آن از دیدگاه دانش آموزان و معلمان و مدیران گفت: اینکه «شاد» یک پیام رسان است و یا یک بستر آموزشی سوالی است که آموزش و پرورش هم پاسخ آن را نمی داند. وزارت آموزش و پرورش «شاد» را «شبکه اجتماعی دانش آموزان» معرفی می کند و دست اندرکاران «شاد»، آن را « شبکه آموزشی دانش آموزان» می دانند و این دوگانگی در جهت گیری است. اینکه این شبکه را یک بستر اجتماعی پیام رسانی بدانیم با آنکه آن را یک شبکه آموزشی بنابر اهداف آموزشی، بدانیم دو رویکرد متفوات و در نقطه مقابل هم است.
مشکلات فنی «شاد» چیست
این فعال فرهنگی مشکلات فنی بر مبنای تجارت زیسته در بستر «شاد» را سرعت پایین شبکه به ویژه در زمان آپلود فایل ها عنوان کرد و گفت: تعداد کندی های شبکه بیش از سایر شبکه ها است و مکانیزم عضویت در این شبکه نیز جای سوال دارد. چرا هرکس که دوست داشته باشد می تواند عضو این شبکه شود، این امنیت شبکه را با مشکل روبرو می کند.
وی گفت: در این شبکه مدیران ابزاری برای کنترل و نظارت آموزشی ندارند؛ هیچ جایگاهی برای کادر آموزش درنظر گرفته نشده است و نبود نسخه IOS و عدم امکان جستجوی مطالب گروه و نبود جریان تعاملی از دیگر مشکلات این شبکه است.
خزائی با اشاره به نبود ابزار برای ارائه بازخورد به تکالیف دانش آموزان در این شبکه افزود: تماس های صوتی و تصویری بعد از گذشت ۱۷ دقیقه در شاد دچار مشکل می شود و این شبکه محتوای غنی ندارد.
وی گفت: آمار غیررسمی از نرخ حضور دانش آموزان در «شاد» برای بالاترین حضور ۷۵ درصد و برای پایین ترین فعالیت ۲۹ درصد است که مربوط به استان سیستان و بلوچستان می شود.
این فعال فرهنگی تاکید کرد: علی رغم همه مشکلات این سامانه ما معتقدیم که اگر دانش آموزی بخواهد یاد بگیرد، یاد می گیرد و جامعه فرهنگی، این اعتقاد را دارد علی رغم همه نقص ها، شاد می تواند اثرگدار باشد و باید پشتیبانی شود.
وزارت ارتباطات، زیرساخت های شاد را به درستی تامین نکرد
در این نشست مهدی امیری کارشناس فضای مجازی نیز با اشاره به مشکلات «شاد» گفت: تجربه شبکه «شاد» در همان خدمات پایه نشان داد که سیستم بعضا دچار مشکل می شود و دانش آموزان ناچار به پلتفرم های دیگر خارجی مراجعه می کنند.
وی افزود: در شاد سرویس های آپلود و دانلود فایل تکست دچار مشکل می شود و در پیک ترافیک دچار مشکل می شود.
امیری با بیان اینکه البته ما هیچ وقت تجربه شاد را نداشتیم، گفت: تاکنون هیچ وقت مصرف پهنای باندی به این اندازه را به صورت همزمان تجربه نکردیم. نمودارهای پیک مصرف کاربران نیز نشان می دهد که دولت یا نهادهایی که وظیفه تامین زیرساخت های ارتباطی را داشتند، یک روال عادی را پیش گرفتند و یک امکانات فوق العاده ای برای این شبکه فراهم نکردند.
وی گفت: سرمایه گذاری در شاد بی نظیر است و این سرمایه گذاری قابل مقایسه با سرمایه گذاری دولت برای حمایت از پیام رسان های بومی، نیست.
به گفته وی، این تحول بنیادی اگر تقویت شود، ما مطمئن هستیم به جاهای خوبی در این حوزه می رسیم.
این فعال فضای مجازی گفت: ما خیلی وقت ها در انتقاد داخلی ها، دچار افراط می شویم و باعث می شود تیم پشتیبانی کننده ضربه بخورد و علاوه بر آن فضای مسمومی ایجاد می شود. باید در کنار پیشنهادات ارزنده ای که برای توسعه شاد داریم، حواسمان باشد چه چیزی را مقایسه می کنیم و تعصب نسبت به تولید داخل را رعایت کنیم. در عین حال که حواسمان به رشد و ارتقای کیفی آن باشد.
سند ۲۰۳۰ از سند ۱۴۱۰ پیشی گرفت
پرهام فرهنگ وصال کارشناس حقوق تجارت بین الملل نیز در این نشست با تاکید بر اینکه باید تکلیف اپلیکیشن «شاد» به عنوان یک پیام رسان یا یک بستر آموزشی مشخص شود، نسبت به سند توسعه ۲۰۳۰ هشدار داد و گفت: ۵ روز پیش یونسکو برای پیشبرد سند ۲۰۳۰ ، آموزش رایگان بدون مرز گذاشت. این سند در حال پیشروی است اما سند توسعه آموزش ۱۴۱۰ ما اصلا دیده نمی شود و ما در این زمینه خیلی عقب هستیم.
وی با اشاره به اینکه علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد، ادامه داد: شاید الان متوجه نباشیم اما چشم روی هم بگذاریم تا ۱۰ سال دیگر، عمق فاجعه در نظام آموزشی را خواهیم دید. به همین دلیل بهتر است که مسئولان نگاه دقیق تری در این حوزه داشته باشند.
در این نشست از مسئولان شبکه شاد هم دعوت شده بود که به رغم هماهنگی ها، در این جلسه حضور نیافتند.